Onlangs besteedde het nieuws- en achtergrondprogramma Nieuwsuur van de Nederlandse publieke omroep speciale aandacht aan de islamitische hoofddoek. Aanleiding was de recente uitspraak van het Europese Gerechtshof in Luxemburg dat werkgevers het dragen van hoofddoeken mogen blijven verbieden als ‘dat noodzakelijk is om neutraliteit uit te stralen of om sociale conflicten te voorkomen’.

Uit de eerste vaak summiere berichtgeving over deze belangrijke uitspraak zouden lezers kunnen concluderen dat het nogal eenvoudig is om de hoofddoek op de werkvloer te verbieden. Een artikel in de Duitse krant Frankfurter Allgemeine leert echter dat de werkgever aan nogal wat eisen moet voldoen voordat hij/zij het dragen van deze islamitische hoofdbedekking met succes kan verbieden. Vooral voor kleine bedrijven zal dit het nodige extra werk en kosten met zich meebrengen en wellicht tot eindeloze discussies met het personeel leiden. Voor de discussie over zo’n belangrijk onderwerp als de hoofddoek in onze westerse samenleving is het prijzenswaardig dat Nieuwsuur drie avonden achter elkaar telkens een tiental minuten aan het onderwerp besteedde.

Onvoldoende in materie verdiept

In de eerste aflevering ging het over het verbod op het dragen van de hoofddoek, evenals andere tekenen van religie, bij justitie en politie. In de tweede aflevering legden twee jonge moslima’s uit waarom zij besloten hadden de hoofddoek niet meer te dragen. De ene was een hoogopgeleide Turks-Nederlandse die op een gegeven moment had ingezien dat de hoofddoek niet bij haar paste. De andere was een Afrikaans-Nederlandse die door haar familie lange tijd met fysiek geweld gedwongen was zich aan een strikte vorm van de islam te houden en die slechts met grote moeite en gevaar voor eigen leven daaraan had kunnen ontsnappen.

In de laatste uitzending kwamen een hoogopgeleide Nederlands-Turkse en een Nederlands-Marokkaanse vrouw aan het woord, alsook een Nederlands-Afrikaanse mannequin. Met overgave benadrukten zij geheel uit vrije wil voor de hoofdbedekking te hebben gekozen. Op de vraag van de interviewer naar de reden voor hun keuze antwoordde een van de vrouwen: ‘Ik geloof erin dat God van mij wil dat ik een hoofddoek draag en uit liefde voor mijn God draag ik die.’ En de mannequin: ‘De hoofddoek is ons vrouwen door God gegeven. Ik zie het als een cadeau van God dat ons niet is opgedrongen.’

Hier heb je weer een goed voorbeeld van een programma dat met de beste bedoelingen, maar niet goed voorbereid en met onvoldoende kennis van zaken, het gesprek aangaat met iemand die veel beter is ingevoerd in het onderwerp. En de islamitische hoofddoek is nu net een van die onderwerpen die nogal wat voorstudie vereisen, alvorens je met een gedegen weloverwogen standpunt kunt komen.

Geen religieuze maar politieke plicht

Zelf ben ik al langer op zoek naar een studie of verhandeling die gedetailleerd en op gezaghebbende bronnen steunend uiteenzet wat ‘de islam’ nu precies zegt over de hoofddoek. Dat betekent concreet: wat zegt de Koran erover; wat zegt de zogenaamde Hadith (schriftelijke overleveringen van wat de Profeet gezegd zou hebben over een bepaald onderwerp); en wat is de mening van verlichte moslimgeleerden.

Gezaghebbende islamitische bronnen die ik heb geraadpleegd laten zien dat het geheel niet eenduidig is dat vrouwen de verplichting hebben de veelbesproken hoofdbedekking te dragen. De in Duitsland wonende Syrische moslim en politicoloog Bassam Tibi beschrijft hoe de hoofddoek een ‘islamistisch uniform’ is geworden. De dubbele functie ervan is enerzijds het sharia-wereldbeeld tot uitdrukking brengen, en anderzijds het nadrukkelijk afgrenzen van alles wat als West-Europees seculair geldt. Maar ‘(n)och in de Koran noch in de overlevering van de Profeet wordt een hoofddoek als religieuze plicht voorgeschreven.’ Daarbij haalt hij de Egyptische islamitische geleerde en jurist Said al Ashwami aan, die dat in zijn boek De waarheid over de hoofddoek aantoont. Al Ashwami bewijst dat het dragen van een hoofddoek een politieke stellingname inhoudt die een voorkeur uitdrukt voor ‘een leven in enclaves en parallelsamenlevingen’.

Tibi citeert ook zijn ‘strijdmakker’, de Turkse Nilüfer Göle, die in haar boek benadrukt dat ‘geen ander symbool met zo’n kracht het anders-zijn van de islam tegenover het Westen kan demonstreren als de sluier … De huidige versluiering van vrouwen heeft tot doel te benadrukken dat de grenzen tussen de islamitische en westelijke beschavingen onoverkomelijk zijn.’

Conservatieve krachten

In een indrukwekkend artikel in de Washington Post uit 2015 schrijven twee Amerikaanse vrouwelijke moslims, beiden journalisten, met duidelijke wanhoop over de ‘goed gefinancierde activiteiten van conservatieve moslims om moderne moslimgemeenschappen te overheersen’. Ze propageren een ideologie van politieke islam, waarbij ze naïeve ‘goeddoeners’ en media in het Westen gebruiken om het idee te verspreiden dat de ‘hidjab’ een soort zesde pilaar van de islam is, naast de traditionele vijf pilaren (geloofsbelijdenis, bidden, vasten, liefdadigheid en pelgrimstocht naar Mekka). Onder invloed van landen als Iran, Saudi-Arabië en Afghanistan, en de Taliban en ISIS, werd het Arabische woord ‘hidjab’ steeds meer gelijkgesteld met ‘hoofddoek’. In de Koran wordt het woord ‘hidjab’ echter nergens als zodanig gebruikt.

Volgens de auteurs berust de veronderstelde verplichting voor vrouwen om hun hoofd te bedekken op onjuiste interpretaties van de Koran. Ze noemen een rits moslimgeleerden uit de zevende eeuw tot nu die duidelijk hebben vastgesteld dat moslimvrouwen niet verplicht zijn het haar te bedekken (de Marokkaanse Fatima Mernissi, Khaled Abou El Fadl van UCLA, Leila Ahmed van Harvard, de Egyptische Zaki Badawi, de Irakese Abdullah al Judai en de Pakistaanse Javaid Ghamidi).

Nog overtuigender in deze discussie, ten slotte, is het ontslag in 2010 van de directeur van Diyanet, het Turkse Directoraat voor Religieuze Zaken dat de 85 000 moskeeën in Turkije (en 2000 moskeeën in het buitenland) beheert, alle imams opleidt en de wekelijkse preek schrijft. De Turkse President Erdoğan wilde de man weg hebben omdat deze het standpunt innam dat de islam vrouwen niet verplicht hun hoofden te bedekken.

Aanzet tot discussie en stellingname

Er zijn ook vrouwen, zoals de twee in Nieuwsuur, die oprecht uit vrije wil en op basis van hun persoonlijke, en dus blijkbaar onjuiste, interpretatie van de islam de hoofddoek dragen. Dit doet echter niets af aan de structurele beïnvloeding door conservatieve krachten via moskeeën, privé-islamonderwijs en satelliettelevisie.

Binnen de Doorbraak-community zijn er zeker mensen die veel meer van het onderwerp ‘hoofddoek’ afweten dan ondergetekende. Graag doe ik daarom via deze bijdrage een oproep aan hen om hun kennis (nogmaals?) met ons te delen. Is die volledige kennis er nog niet, dan hoop ik dat de Doorbraak-deskundigen een gefundeerde behandeling van het onderwerp willen voorbereiden en die met ons willen delen. Op die manier zullen wij allen effectiever uit de voeten kunnen in het schimmige hoofddoekdebat en bijdragen aan een goed gefundeerde, definitieve stellingname voor België.

Leila Ahmed

Hoofddoekdiscussie vergt kennis van zaken