Onlangs berichtten Nederlandse en internationale media dat het socialistische lid van de Eerste Kamer Tiny Kox het contact in de Raad van Europa was van voormalig Russisch diplomaat Valery Levitsky. Dat zou blijken uit vermoedelijke inlichtingenrapporten van Levitsky, die in 2018 Frankrijk werd uitgezet vanwege spionage voor de Russische militaire inlichtingendienst GRU.

Kox is sinds 2003 lid van de Parlementaire Vergadering (PACE) van de Raad van Europa en sinds januari van dit jaar voorzitter. De Raad heeft als hoofdtaak het naleven van de mensenrechten in de zesenveertig aangesloten Europese landen.

Actieve bemoeienissen

Niets is bewezen, maar Kox’s actieve bemoeienissen tussen 2015 en 2019 ten gunste van Rusland in de Raad van Europa riepen destijds bij velen die de democratische rechtstaat serieus nemen al vragen op.

Na Rusland’s militaire inval in Oost-Oekraïne en de annexatie van de Krim begin 2014 sanctioneerde PACE Rusland hard vanwege zijn ‘flagrante schending van zijn verplichtingen en engagementen tegenover de Raad van Europa’. Het stemrecht van de Russische parlementariërs in de vergadering werd opgeschort, evenals hun lidmaatschap van bepaalde commissies. Rusland werd gewaarschuwd dat het geheel uit PACE zouden worden verwijderd ‘indien het de situatie niet de-escaleert en de annexatie van de Krim niet opheft’.

De Russen werden dus niet uit de vergadering gezet. Ze konden blijven deelnemen aan de zittingen, discussiëren en standpunten uiteenzetten. Desondanks begon Rusland de bijeenkomsten te boycotten en te klagen over ‘uitsluiting’. Later stopte het zelfs met het betalen van zijn verplichte bijdrage aan de begroting van de Raad van Europa (€30 miljoen per jaar).

Moskou

Als fractie-voorzitter van Verenigd Europees Links in PACE was Kox met andere fractieleiders in juni 2016 in Moskou voor overleg met leden van het Russische ‘parlement’ – in feite een ondemocratische ja-knik-machine voor het Kremlin. De Russische nieuws-site Sputniknews citeerde toen Kox dat alle fractieleiders het erover eens waren dat ‘we onze uiterste best moeten doen om Rusland terug te krijgen in PACE’. Er zouden ‘geen beperkingen of formele tegenstand’ komen tegen Ruslands terugkeer verzekerde hij. Misschien zouden landen als Oekraïne, Georgië en de Baltische nog voorwaarden willen stellen, maar die waren ‘in de minderheid’.

Hij benadrukte verder dat recente veranderingen in de leiding van PACE een herstel van de betrekkingen met Rusland ‘gemakkelijker maakten’, daarbij verwijzend naar de nieuwe Spaanse PACE-voorzitter Pedro Agramunt en de Britse Conservatief Liddell-Granger. Over Agramunt circuleerden al sinds 2013 serieuze klachten over betalingen door Azerbajian voor het wegkijken bij mensenrechtenschendingen, klachten die later bewezen werden.

Toen ook nog eens zijn partijdigheid als voorzitter duidelijk werd nam hij eind 2017 ontslag. Liddell-Granger is evenmin een onbeschreven blad. De leiding van zijn kiesdistrict stuurde in 2015 een nota van 125 pagina’s aan de Britse premier over het ‘destructieve en verdeeldheid zaaiende gedrag’ van de man.

Militaire bezetting

De uitlatingen en gedragingen van Kox waren verontrustend omdat dat Rusland duidelijk niet van plan was te voldoen aan de voorwaarden van de PACE-resolutie over het de-escaleren en het opheffen van de annexatie. Integendeel, het ging gestaag door met zijn in praktijk militaire bezetting van Oost-Oekraïne en het verstevigen van zijn grip op de Krim.

Een argument dat Cox en zijn medestanders voortdurend naar voren brachten ter verdediging van hun actieve pro-Russische aanpak was dat ‘we Rusland niet moeten isoleren, we moeten in gesprek blijven’. Het klopt dat een land altijd in gesprek moet blijven met een ander land, ook wanneer dat een gevaarlijke tegenstander is, maar in gesprek blijven moet gebeuren vanuit een duidelijk gedefineerd eigenbelang, met heldere doelstellingen, niet door een tegenstander kritiekloos zijn gang te laten gaan en zonder voorwaarden te stellen wanneer de eigen belangen wezenlijk worden geschaad.

Stemrecht teruggegeven

Mede door actief toedoen van parlementariërs als Kox besloot PACE in juni 2019 om Rusland zijn stemrecht in de vergadering terug te geven. Een verfoeilijke rol hierbij speelden eveneens de Duitse en Franse ministers van Buitenlandse Zaken, ook weer met als enige argument ‘dat men met Rusland in gesprek moet blijven’, zonder nadere verduidelijking van deze dooddoener.

Ruslands’ terugkeer gebeurde overigens pas nadat PACE een resolutie had aangenomen die de procedures verzwaren om sancties uit te vaardigen tegen landen die de fundamentele principes van de Raad van Europa schenden. Dat was een voorwaarde van Rusland om in te stemmen met terugkeer naar de Raad en weer aan zijn begrotingsverplichtingen te voldoen. Kox had een actieve rol gespeeld in het uitwerken van deze voorwaarden.

Een rechte lijn van deze onverantwoordelijke coulante behandeling van Rusland in 2019 naar Ruslands gewetenloze oorlog tegen Oekraïne van 2022 kan niet worden getrokken. Het was wel één van de vele verkeerde Westerse signalen sinds 2008 die het Kremlin de indruk gaven dat het in Europa vrijwel ongestoord zijn gang kon gaan.

Liddell-Granger

Nederlandse SP-senator Tiny Kox Russische pion in Raad van Europa?