De reactie van de Vlaamse betweterregering op de uitspraak van de Raad van State over het stilleggen van het Oosterweelproject stoort mij mateloos. De Vlaamse regering vindt dat de uitspraak niet strookt met de originele intenties en interpretaties van de decreetgever. Dat is hun recht en waarschijnlijk ook juist. Maar hun reactie is wereldvreemd en heeft een arrogante en autoritaire ondertoon.

Zelfbedieningswetgeving

De Vlaamse regering wil dat nu oplossen met een soort interpretatiegebod – volgens hun zienswijze – of een aanpassing van het decreet zodat ze toch hun zin kunnen doen. In Antwerpen is een dergelijke zelfbedieningswetgeving niet vreemd. Ooit werd voor het Deurganckdok een occasionele wetgeving op maat geschreven. Het ging om het Decreet houdende bekrachtiging van de stedenbouwkundige vergunningen, verleend door de Vlaamse regering op 18 maart 2002, in toepassing van het decreet van 14 december 2001 voor enkele bouwvergunningen waarvoor dwingende redenen van groot algemeen belang gelden.

Ik heb nieuws voor de Vlaamse betweterregering. U hebt niet alle waarheid in pacht en uw waarheid is niet altijd een godsgeschenk dat uit de hemel komt vallen. Dat blijk uit de vele adviezen van de Raad van State bij nieuwe wetgeving en uit rechtspraak wanneer adviezen allerhande naast zich neer worden gelegd. Denk maar aan het ‘zonnepanelendébacle’. Een kleine wijsheid: ‘hij die denkt dat hij altijd gelijk heeft, is alvast daarover verkeerd’.

Juristocratie

Elke advocaat zal u vertellen dat er dagdagelijks tientallen vonnissen en arresten zijn gebaseerd op minder logische interpretaties van rechters. Uitspraken die tegen de geest van de wet zijn, tegen de originele interpretaties van de wet- of decreetgever, tegen de rechtspraak en in extreme gevallen zijn ze door een losgeslagen interpretatie zelfs pertinent juridische nonsens.

Na een arrest in beroep moeten wij, het plebs, de gewone stervelingen, ons daarbij neerleggen. In uitzonderlijke gevallen kunnen we nog terecht bij het Europees Hof voor de Rechten van de Mens en bij het Hof van Cassatie. Wij kunnen de rechters legislatief niet dwingen onze interpretatie te volgen. Wij kunnen de wetten en decreten van dit land niet schikken naar onze wil of naar een specifiek doel.

Regeringen kunnen dat wel. Maar als je politici aanschrijft over een pertinent onjuiste uitspraak die jou overkwam, dan krijg je een zielloze standaardbrief met de melding dat de scheiding der machten hen verbiedt om tussen te komen. Eigenlijk zeggen ze: ‘trek uw plan, leg u neer bij de onjuiste uitspraak en laat mij gerust’.

Dit staat in schril contrast met hun reacties als een van de projectjes van de regering het slachtoffer is van een schijnbaar onjuiste interpretatie. Dan laten ze alle hellehonden los op de zogenaamde ‘activistische rechters’ en de door professor Mark Elchardus in zijn boek Reset omschreven ‘juristocratie’.

De scheiding der machten

Ik wil waarschuwen voor de denkpiste van het kneden van justitie naar de wil van parlement en regering. In zijn boek De sluipende staatsgreep (2019) beschrijft Paul Bekaert het als volgt: ‘De politiek bepaalt steeds meer wat rechters mogen en vooral niet mogen. Daarmee ondergraven ze het fundament van onze democratie, want zonder onafhankelijke rechtspraak rest ons enkel nog de dwingelandij.

De rechtstaat steunt op de scheiding der machten, maar die sokkel wankelt ernstig. De uitvoerende en wetgevende macht krimpen de bevoegdheden van de rechterlijke macht steeds meer in. Rechters krijgen een tweederangsrol toebedeeld en pseudorechters kapen de hoofdrol weg. De politiek gebruikt justitie om haar tegenstanders te bestrijden en waagt het zelfs om rechters persoonlijk aan te vallen vanwege hun uitspraken’.

Montesquieu

Toen Montesquieu geïnspireerd door Locke en Spinoza in zijn boek de l’esprit des lois (1948) de scheiding der machten beschreef als basisprincipe van vrijheid, dan had hij overschot van gelijk. Laat ons vooral niet vergeten dat de Belgische revolutie er onder meer kwam door het feit dat de rechterlijke macht toen een onderdeel was van de uitvoerende macht. De Nederlandse rechters spraken recht in naam van Willem van Oranje en niet is naam van de wet. Zo trokken Belgen steeds aan het kortste justitiële eindje en vlogen ze vaker de kerkers in dan ze lief waren.

Als ik het narratief hoor van de Vlaamse regering, hoe ver zijn we dan nog verwijderd van een Pools, Turks, Hongaars of Russisch scenario? Daar waar rechtspreken onderhevig is aan de mening, visie en interpretatie van de autocraat. Als we de ziel van de rechtspraak en de interpretatie ad hoc wegnemen, kunnen we net zo goed een computer laten rechtspreken.

De dictator voert zijn interpretatie via een algoritme in en klaar is kees, de ultieme poesjenel van een dictator is geboren. Voor velen zijn rechtsprekende computers de toekomst. Voor mij een dystopie! Want zonder de retoriek van pleitende advocaten, zonder emotie en zonder een case by case interpretatie van wetten en decreten krijgen we een koude barre rechtspraak.

Eigen schuld dikke bult

Een democratie is geen vrijkaart voor politici om gedurende een legislatuur hun gedacht te doen, waarna de burger, na een campagne van nieuwe beloftes of post-truths, nieuwe bestuurders verkiest. Democratie is ook het activisme van de burger. De vrijheid van meningsuiting en het recht om wetten en decreten aan te vechten. En dat is maar goed ook.

Politici creëerden zelf een oerwoud van regels en een gigantisch duur belerend en verwaand ambtenarenkorps om ze te controleren. Tussen 1830 en 1990 evolueerde het Belgische wetboek van 0 naar +/- 20.000 pagina’s. In de eerste 160 jaar van dit land werden ongeveer 125 pagina’s wetten per jaar geschreven. Vandaag klokken we af op +/- 130.000 pagina’s of sinds 1990 een meer dan verzesvoudiging tegenover de eerste 160 jaar.

In de laatste 32 jaar schreven de ijverige parlementairen dus 3437,5 pagina’s wetten per jaar – en wij dachten dat ze niets deden. En dan spreken we nog niet over lokale – en Europese verordeningen. Nochtans, politici weten maar al te goed dat de beste manier om chaos te creëren, een overregulering is. Want een wirwar van regels staan ten dienste van de willekeur.

De ambtenarij en de politici maken daar handig gebruik van om projecten goed of af te keuren. Zoals ik al in diverse artikelen schreef: ‘in het uitgestrekt regelbos vindt men altijd wel een stok om mee te slaan of een paadje tussen het struikgewas’. Maar wanneer een rechter die strategie tegen de regering gebruikt en met een stok slaat in plaats van een paadje van de verlossing aanbiedt, dan schreeuwen ze moord en brand. Eigen schuld, dikke bult.

Implosie van de rechtstaat

De erosie van de scheiding der machten is een verhaal van het kip en het ei. Waren het de activistische rechters die als eerste de wetgevende macht uitdaagden of was het de wetgever die justitie in hun onafhankelijkheid te opzichtig kortwiekte? In principe maakt het niet uit. Zolang beide maar beseffen dat deze negatieve spiraal richting implosie van de democratische rechtstaat moet gestopt worden.

Ik grijp de zaak Oosterweel aan om dat duidelijk te maken. Dit pleidooi moet je dus los zien van de milieutechnische en gezondheidsargumenten enerzijds en de economische en mobiliteitsargumenten anderzijds. Het is mij niet te doen over wie gelijk heeft, maar wel om de onheuse reactie van de Vlaamse betweterregering. Men had ook met respect kunnen reageren. Met respect voor de duizenden Vlamingen die al het slachtoffer waren van hun overregulering en wettelijke chaos. Met respect voor de rechterlijke interpretatievrijheid. En tot slot met respect voor de eigen wetgeving.

Locke

De Vlaamse betweterregering en haar zelfbedieningswetgeving