Van de eerste bedevaarten naar ‘den IJzer’ naar de donkere jaren

Begin september 1920 dagen enkele honderden mensen op aan het graf van Joe English in Steenkerke na de oproep van het ‘Joe English-comité’ om hulde te brengen aan de in de oorlog gesneuvelde kunstenaar. Frans Daels sprak mild ‘(…) zo bemin ik Vlaanderen in België (…)‘ en de Belgische driekleur wapperde broederlijk naast de Vlaamse Leeuw. De eerste bedevaart naar Diksmuide (officieel de vijfde) vond plaats in 1924. Het jaar daarop werden honderden heldenhuldekruisjes vernietigd (de klassieke AVV-VVK graven) om er een autoweg mee aan te leggen in Adinkerke en Westvleteren. Als reactie daarop werd er beslist een groot huldemonument te bouwen. In 1926 werd het winnende ontwerp voor de ‘IJzertoren’ bekend gemaakt. Op 12 oktober 1929 werd de laatste steen door mevrouw Daels ingemetseld. Ondertussen was van de tricolore vlag al een paar jaar geen sprake meer.

Tijdens de oorlogsjaren werden er beperkte ceremonies gehouden aan de IJzertoren. Officieel tellen ze niet mee in de IJzerbedevaartgeschiedenis, omdat de Duitse bezetter elke vorm van massamanifestatie verbood. Maar eveneens omdat wat er gebeurde te gênant is om aan herinnerd te worden. Ditmaal hing de swastikavlag naast de Vlaamse Leeuw en ondanks Frans Daels’ weigerachtige houding tegenover de Groot-Duitse idealen van verschillende collaboratiefiguren werden er dure eden gezworden.

De heropbouw en de aftakeling van een monument

In de nacht van 15 op 16 juni 1945 werd de IJzertoren een eerste keer gedynamiteerd. Een grote bres van 2 meter breed bij 10 hoog werd geslagen. Nog geen jaar later werd de toren in de nacht van 15 op 16 maart 1946 aan gruzelementen geblazen in een tweede aanslag. Net zoals de Vlaamse Beweging op dat moment was de IJzertoren een grote puinhoop. Een maand nadien vond opnieuw een – weliswaar officieuze – IJzerbedevaart plaats. Deze ‘Jeugdbedevaart naar de IJzer‘ kwam er op initiatief van de christendemocraten. Net als bij de eerste vooroorlogse bedevaart wapperde de Belgische vlag bij de eerste naoorlogse bedevaart. Pater Lode Arts sprak de menigte van zo’n 2 000 toe: ‘Dit puin is een schandvlek op België’s ereblazoen, want wie Vlaanderen raakt, schendt België.‘ Ook bij de eerste officiële bedevaart (de 21ste, de ‘verrijzenisbedevaart‘) was de Belgische driekleur present. Op het puin zelf wapperde de Pax-vlag. De tricolore verdween niet meteen van het toneel. De CVP vond immers in de bedevaarten een ideale visvijver voor de Koningskwestie. Op de 26ste bedevaart van 1953 zal de massa voor het laatst de Vlaamse Leeuw en de Pax-vlag broederlijk zien wapperen naast de driekleur. De toon van de bedevaarten evolueerde in de jaren ’60 terug naar een uitsluitend ‘voor Vlaanderen‘ en men ging duidelijk de federalistische trom roeren. Ondertussen werd een hogere toren gebouwd.

In de jaren ’80 evolueerde men onder Paul Daels naar een confederalistische opstelling, die men uiteindelijk tot het einde zou aanhouden. Door intern gekibbel en bemoeienissen van politieke partijen ter linker – en rechterzijde bloedde de IJzerbedevaart dood. De IJzertoren, ooit het potente symbool van de Vlaamse Beweging, werd een museum. Maar het spel om de vlaggen zou blijven.
Begin jaren ‘2000 werd de zwart geklauwde leeuw op de IJzertoren vervangen door een officiële rood geklauwde leeuw. Voor de meeste mensen geen groots verschil, maar binnen de Vlaamse Beweging een wereld van verschil. In 2011 was het een topjaar voor de vlaggen. In juni voerde een actiegroep, de zgn. ‘Stockholm’-groep, een opvallende actie. Een metersgrote Belgische vlag wapperde op de kop van de kruistoren. Ze herhaalden hiermee hun zelfde stunt van 2005, hetzij dat ze toen een vlag van gewone grootte gebruikten. In hetzelfde ’11, in de maand augustus, beklom het KVHV de top van de toren en verving de ‘Belgische’ leeuw door een ‘Vlaamse’ leeuw en het ‘oranje blanje blue’ van de Groot-Nederlandse Beweging. Uiteindelijk is de Vlaamse Leeuw sinds eergisteren, 24 juni 2014,verdwenen van de IJzertoren. Of dit voorgoed is, kan men niet zeggen. Daarvoor is de geschiedenis van de bevlagging aan en op dit oer-Vlaamse symbool veel te grillig.

(c) Reporters

Lode Arts

Vlaggen rond en op de ijzertoren: een bewogen geschiedenis