Na de ongeziene machtsgreep van François Mitterrand op het Congres van Épinay (1971) blijft het even stil in de Franse Parti Socialiste. Nu de PS ‘binnen’ is, volgt de tweede stap. De anticommunist Mitterrand onderhandelt met de communisten en de links-liberalen van het Mouvement des radicaux de gauche (MRG). Ze sluiten een bondgenootschap, op basis van een ‘Programme commun de la gauche’ (1972).

Twee jaar later is Mitterrand weer de linkse kandidaat voor het presidentschap. En weer verliest hij in de tweede ronde, nu tegen de rechts-liberaal Valéry Giscard d’Estaing. Het verschil is deze keer bijzonder klein: 50,81 tegen 49,19%. Verloren, maar vergelijk even de score van Mitterrand met de 5% van SFIO-kandidaat Gaston Deferre in 1969…

Even Marx doorbladeren

Hoe socialistisch is Mitterrand intussen? Alles wijst erop dat hij de PS louter als werktuig ziet voor zijn drie passies: zijn presidentiële ambitie, zijn antigaullisme en zijn anticommunisme. De alliantie met de PCF had slechts één doel: de macht van de communisten definitief breken. ‘Het blijkt achteraf beschouwd een van zijn voornaamste verdiensten’ (Vincent Gounod).

Van Karl Marx heeft Mitterrand geen letter gelezen. Pas in 1980 vraagt hij aan een medewerker om op enkele vellen papier de basis van het marxisme samen te vatten. Een soort spiekbriefje. Wat hem niet belet om even later, zelfverzekerd zoals altijd, te schrijven: ‘Ik ben geen aanhanger van het marxisme, maar ik erken Marx en het marxisme als een van de bronnen, en misschien wel de diepste, die hebben gemaakt dat het socialisme die brede stroom is geworden die ons vandaag draagt’.

In werkelijkheid put het socialisme van de opportunist Mitterrand ‘naargelang de omstandigheden uit de meest diverse ideologische bronnen: christelijk humanisme, liberaal gedachtengoed, republikeinse traditie, jakobinisme van 1789, romantiek van 1848 en marxistische maatschappijverklaring’ (prof. Loïc Philip). De tijd van de vuist met de roos, herinner u.

Mitterrand president

Maar in 1981 lukt het: Mitterrand wordt president. Socialisme, had Mitterrand er ingehamerd op de congressen van de PS, heeft drie doelstellingen: de economie veranderen, de mens veranderen, het leven veranderen. In te vullen naar believen. In de praktijk beperkt zich dat onder de socialistische regeringen van 1981 tot 1986 tot enkele voorspelbare, fantasieloze maatregelen: verlenging van het betaald verlof, verhoging van het minimumloon, een speciale belasting op de grote vermogens, maar ook een algemene verhoging van de inkomstenbelasting.

Daarmee werden ook Les Grands Travaux gefinancierd die de Franse staat 15,7 miljard Franse frank kosten. De bekendste zijn de Grande Arche (de triomfboog die in formaat de Arc de Triomphe overtreft), de piramide van het Louvre, het Institut du monde arabe, de Opéra Bastille, de nieuwe Bibliothèque nationale de France, allemaal in Parijs. Minder bekend, maar niet minder duur zijn o.m. het stripcentrum in Angoulême, officieel de Cité internationale de la bande dessinée et de l’image, en het Centre culturel Tjibaou in Nieuw-Caledonië.

Drie devaluaties van de Franse frank (1981, 1982 en 1983) beletten niet dat president Mitterrand in 1988 herkozen raakt voor zeven jaar. Zo werd hij het langst regerende staatshoofd ooit van de Franse republiek. Vanaf 1990 vervallen de socialisten echter weer in hun gebruikelijke stijl: de verschillende tendensen rollen vechtend over straat en verschillende PS-prominenten raken verwikkeld in schandalen. Daaronder Mitterrand zelf. Die compromitteert Frankrijk in de Golfoorlog, aan de zijde van de VS. Dat is de aanleiding tot een nieuwe dissidentie onder de leiding van Jean-Pierre Chevènement, die het Mouvement des citoyens (MDC) opricht.

Het zinkende schip

In 1985 had Mitterrand de aanslag op de Rainbow Warrior, het schip van Greenpeace, veroordeeld. Maar nadien komt aan het licht dat hij hiervoor persoonlijk toestemming had gegeven. Pijnlijk. De PS krijgt de rekening gepresenteerd. Bij de parlementsverkiezingen van 1993 lijdt ze een vernietigende nederlaag: ze verliest 218 zetels en houdt er maar 57 over.

In januari 1996, zeven maanden na het einde van zijn mandaat, overlijdt Mitterrand aan prostaatkanker. Een oude kwaal die hij zorgvuldig verborgen had gehouden, o.m. door gezondheidsrapporten te laten vervalsen.

François Mitterrand was een groot strateeg. Of een verschrikkelijke opportunist, afhankelijk van hoe men hem bekijkt. Ronduit onbetrouwbaar, behalve voor zijn vrienden. Ondanks zijn veertien jaren presidentschap heeft hij de socialistische gedachte niet verrijkt (Loïc Philip). Op één enkel vlak kan men van continuïteit met De Gaulle spreken: de decentralisatie van Frankrijk. Het referendum dat De Gaulle in 1969 over dit onderwerp laat houden, mislukt volledig en betekent het einde van zijn presidentschap.

Onder Mitterrand echter worden al in 1982, een jaar na zijn verkiezing tot president, wetten gestemd die Frankrijk in regio’s onderverdelen. Met een beperkte autonomie weliswaar, maar de beweging is ingezet en loopt – tergend langzaam – door tot vandaag de dag. Hier is continuïteit te bespeuren met socialistische denkers van de 19de eeuw zoals Proudhon en Fourier. Maar dat zal wel niet hebben bijgedragen tot de motivatie van Mitterrand. Waarschijnlijker is de veronderstelling dat hij wou ten uitvoer brengen wat De Gaulle niet had gekund en de generaal finaal de das had omgedaan.

La gauche caviar

Frankrijk heeft een nieuwe president nodig en dat blijkt Jacques Chirac te zijn, een eerder liberale gaullist. In 1988 had hij het tegen Mitterrand moeten afleggen, maar nu, in 1995, heeft hij de bleke socialist Lionel Jospin tegenover zich, de nieuwe leider van een verdeelde en door schandalen geteisterde PS. Onverwacht haalt hij 47% binnen.

In 1997 blijkt dat de PS de les van 1993 heeft onthouden. Ze neemt geen enkel risico en gaat naar de vervroegde parlementsverkiezingen in een brede coalitie, la Gauche plurielle genoemd. Dat is een gelegenheidsalliantie van de PS met de communisten, les Verts, de linksliberalen en zelfs het MDC van de dissidente socialist Chevènement. Dat blijkt een goede zet te zijn: die coalitie verovert meteen de meerderheid in de Kamer. De socialist Jospin wordt premier.

Enkele nieuwe namen en feiten veranderen het politieke landschap. Jospin duidt François Hollande aan als zijn kandidaat-opvolger aan het hoofd van de PS. Bij de verkiezingen zet het Front National van Jean-Marie Le Pen een score van 15% neer. Door de eigenaardigheden van het Franse kiessysteem levert dat maar één zetel op.

Duidelijker dan voorheen zal de bocht blijken die de PS onder Jospin en Hollande heeft ingezet: die van ‘partij van de kleine man’ naar het verzamelbekken van ‘la gauche caviar’, postmodern en ‘politieke correct’. Pomo en poco. Het Front National zal in de jaren die volgen de partij zijn die het meeste arbeidersstemmen binnenhaalt. Het kiespubliek van de PS verschuift drastisch naar ambtenaren en kaders, intellectuelen en onderwijzend personeel, bobo’s en salonsocialisten. Van socialistisch naar links.

‘Stem voor de bedrieger’

Onder Jospin, een protestant, voeren de socialisten een links-liberaal beleid. Dat heeft zo zijn gevolgen. Bij de presidentverkiezingen van 2002 wordt Jospin in de eerste ronde uitgeschakeld. In de tweede rond staat de liberale gaullist Jacques Chirac tegenover Jean-Marie Le Pen.

Zowat alle partijen steunden Chirac, ook de linkse en uiterst-linkse. De beruchte slogan is Votez escroc, pas facho! Met ‘escroc’ (bedrieger of sjoemelaar) wordt verwezen naar de schandalen waarin Chirac verwikkeld is, met ‘facho’ (fascist) naar Le Pen. Jacques Chirac haalt het makkelijk met zo maar even 82%.

De vernederde Jospin verlaat definitief de politiek. Niet evident bij de PS wie hem moet opvolgen. De socialisten komen in een reëel gezinsdrama terecht.

Loïc Philip

Parti socialiste of Partij van de President?