Margaret Thatcher werd gedreven door haar vrijemarktdenken. Haar ambitie op Europees vlak was te streven naar één gemeenschappelijke markt, een zone van vrijhandel en vrije onderneming. Onder haar impuls vatten de Europese lidstaten dit debat aan.

Trojaans paard van Thatcher

Thatcher steunde de nieuwbakken Commissievoorzitter Jacques Delors die volgens haar van ‘een uitzonderlijk formidabele diersoort’ kwam. Lord Arthur Cockfield werd de Britse Europese Commissaris voor de Interne markt, hij moest de waakhond van de Britse belangen worden. Cockfield zou ijveren voor een grenzenvrij Europa ten dienste van die markt. Dit idee maakte Thatcher woedend en ze verweet haar partijgenoot verraad, ‘Cockfield’s gone native.’ De Britse commissaris hekelde openlijk het Britse verzet tegen de harmonisering van de BTW-tarieven. Thatcher riep hem op het matje maar het werd een dovemansgesprek.

‘Dat stond al in het Verdrag van Rome. Premier, u moet lezen voor u iets ondertekent.’ ‘Ik heb dat niet getekend!’ ‘Dat weet ik. U zat wel in de regering die het ondertekende.’ Cockfields reactie werd beantwoord met stilte. Hij was ervan overtuigd dat Thatcher nooit had beseft hoe ver de gevolgen van de eengemaakte markt wel reikten.

Afbraak van het veto

Op de Europese Raad te Luxemburg in december 1985 kwamen de lidstaten overeen om het Verdrag van Rome te wijzigen om te komen tot een eengemaakte markt. In het bereikte akkoord, ‘een compromis van vooruitgang’ volgens Delors, werd het economische vetorecht voor een lidstaat verlaten in ruil voor meerderheidsstemmingen. De wetgeving, de Single European Act, werd door het Lagerhuis gejaagd en bijna onopgemerkt verloor het Britse parlement zijn impact op de economische beslissingen van de Europese Gemeenschap. Paradoxaal is de meest eurosceptische bewoner van Downing Street verantwoordelijk voor de grootste verzwakking van het Britse veto in Europese zaken. Later gaf ze toe: ‘Ik heb er mijn vingers verbrand, omdat ik hen vertrouwde.’

Up yours, Delors! (The Sun)

In september 1988 richtte de socialist Jacques Delors zich tot de Britse vakbonden op een conferentie in Bournemouth. Hij hield hen een beeld voor van Europa dat veel verder ging dan een eengemaakte markt. Hij wilde een socialer Europa dat een maatschappelijk overleg kende tussen bazen en vakbonden en waarbij op Europees niveau zou worden onderhandeld. Hij beloofde hen de ontwikkeling van Europese wetgeving die elke dwarsboming van de bonden zou bestrijden. Hij werd bedankt met een spontaan zangkoor van Frère Jacques. De IJzeren Dame reageerde furieus. Met haar eerder door het ministerie van Buitenlandse Zaken geredigeerde speech, dertien dagen later in Brugge uitgesproken, sloeg ze terug met de mythische handtas: ‘We hebben niet jarenlang hard gewerkt om de verlamming van het socialisme te bestrijden om die nu via de achterdeur van Brusselse centrale macht en bureaucratie weer te zien binnensluipen.’ Die toespraak was ook het begin van de openlijke strijd tussen haarzelf en haar minister van Buitenlandse Zaken Geoffrey Howe.

De val van de Berlijnse Muur in 1989 versnelde het integratieproces, en de premier ging almaar openlijker op het rempedaal staan. Aan de vooravond van de Europese top in Rome van oktober 1990 verklaarde Howe dat de conservatieve regering in principe niet gekant was tegen een eenheidsmunt. In het Lagerhuis verklaarde zijn premier echter klaar en duidelijk: ‘Deze regering gelooft in het pond sterling.’ Met haar gekende vuur verwierp ze de voorstellen van de Commissie Delors voor een Europese Regering, een Europees parlement als Huis van Afgevaardigden, de Commissie als uitvoerend orgaan, en de Raad van Ministers als een Eerste Kamer. ‘No! No! No!’ was haar antwoord. ‘Onze houding tegenover Europa raakte volledig versnipperd,’ herinnerde Howe zich, en de minzame minister van Buitenlandse Zaken trad terug uit de regering. Howes besluit zorgde voor een heuse opstand tegen Thatcher binnen de Conservative Party. Margaret Thatchers voorzitterschap werd uitgedaagd en haar elfjarige bewind viel, onder meer door de ontstane onenigheid over de Britse positie in Europa.

Lees hier deel 5.

Dit artikel kadert in het project ‘Soevereiniteitsbewegingen in Europa’ dat tot stand komt met de steun van de Vlaamse overheid.