Zondag 3 januari zond Nederland 2 (de benaming ‘NPO’ of ‘Nederlandse Publieke Omroep’ heb ik nooit overgenomen) een documentaire uit over Sigrid Kaag, de Nederlandse minister voor Buitenlandse Handel en Ontwikkelingssamenwerking. De maakster heeft Kaag vijf jaar gevolgd. Indertijd was Kaag nog diplomaat, in 2017 werd ze minister en voor de verkiezingen in maart trekt ze de lijst van het links-liberale D66.

Er klinkt kritiek. De Nederlandse publieke omroep zou een politieke partij helpen bij de verkiezingscampagne. Uiteraard vinden sommigen dit een bewijs van een vermeende linkse voorkeur van ‘Hilversum’, de plaats waar de publieke omroep gevestigd is. Alleen werkt een medewerker van het ‘toekomstjournalistieke’ programma Tegenlicht aan een documentaire over Wopke Hoekstra, lijsttrekker voor het christendemocratische CDA.

Jesse

Het is niet de eerste keer dat een documentaire wordt gemaakt over een nog actieve lijsttrekker. In 2017 ontstond ophef over een documentaire over GroenLinks-lijsttrekker Jesse Klaver, Jesse. Die zou in september uitgezonden worden op Nederland 2. De regisseur daarvan, Joey Boink, was tevens als beeldvoerder (creatieve contentmaker) in dienst van GroenLinks. De kritiek luidde dat een medewerker van GroenLinks met belastinggeld reclame kon maken voor de eigen partij.

Nu had de omroep om die reden al een aantal voorwaarden gesteld aan het maken van de documentaire. Uiteindelijk besloot de omroep de documentaire niet uit te zenden. In plaats daarvan werd hij vertoond in een aantal bioscopen.

De Wouter Tapes

Tien jaar daarvoor liet een andere lijsttrekker zich al volgen. De sociaaldemocratische PvdA-aanvoerder Wouter Bos, lijsttrekker in 2003 en 2006, hield van november 2005 tot februari 2007 videodagboeken bij. Wellicht in de verwachting dat hij na de volgende verkiezingen (oorspronkelijk gepland voor 2007) premier zou worden. November 2006 bleven de sociaaldemocraten echter steken op 33 zetels. Negen minder dan in 2003.

Tegenlicht zond op basis van die dagboeken op 19 en 26 maart een tweedelige documentaire uit, ‘De Wouter Tapes’. Die dus niet de periode voor zijn overwinning vastgelegd bleken te hebben. Had hij dat geweten, dan was hij wellicht minder openhartig geweest. Zo gaf hij zijn mening over enkele partijgenoten: ‘With friends like those, who needs enemies?’

Lousewies van der Laan

Juni 2006 organiseerde D66 een intern referendum om te bepalen wie in 2007 lijsttrekker zou worden. De twee kansrijk geachte kandidaten waren Lousewies van der Laan, fractievoorzitter in de Tweede Kamer, en Alexander Pechtold, oud-partijvoorzitter en op dat moment minister voor Bestuurlijke Vernieuwing.

Van der Laan liet zich volgen door het duidingsprogramma NOVA, voorganger van Nieuwsuur. Daarin was te zien dat haar zoontje tweetalig werd opgevoed. Dat zal vaker gebeuren, in ieder geval als ouders verschillende moedertalen hebben. Van der Laan was getrouwd met een Nederlander. Toch sprak ze Engels met haar zoontje. Ze had haar jeugd in Amerika doorgebracht en sprak beter Engels dan Nederlands.

Te zien was hoe ze mobiel belde met haar zoontje. ‘Aardbeien? You’re eating aardbeien? That’s wonderful. What does mamma call them? Mamma calls them strawberries.’ De rest van het portret was evenmin vleiend en Pechtold won het referendum.

Linkse publieke omroep?

Nog diezelfde maand trok Van der Laan, naar achteraf bleek tegen de zin van de rest van de partijtop, de stekker uit het tweede kabinet-Balkenende. In augustus kondigde ze aan niet weer op de lijst te willen staan.

Al die voorbeelden bij elkaar relativeren de opvatting dat de Nederlandse publieke omroep een voorkeur voor links zou hebben. Zelfs als die voorkeur bestaat: als de publieke omroep zo omgaat met ‘vrienden’, doen overige politici er alleen maar verstandig aan uit de buurt te blijven.

Een gewaarschuwd mens telt voor twee. Was Kaag niet bekend met de eerdere voorbeelden?

Parallellen

Er zijn nogal wat parallellen tussen Van der Laan en Kaag. Allebei brachten ze een groot deel van hun leven door in het buitenland. Allebei hadden ze een internationale loopbaan voor ze de Nederlandse politiek ingingen. Om vervolgens in korte tijd een gooi te doen naar het partijleiderschap. Van der Laan zat namelijk pas sinds 2003 in de Tweede Kamer, terwijl Kaag pas sinds 2017 minister is.

Wie ergens in uitblinkt, hoeft dat niet op andere terreinen te doen. In NOVA bleek dat de wereldwijsheid van Van der Laan over internationale verhoudingen gepaard ging met wereldvreemdheid in het dagelijkse leven. Kaag voelde zich onlangs geroepen om jonge meiden een hart onder de riem te steken. Ze bekende op jonge leeftijd ook voor moeilijke beslissingen te hebben gestaan:

‘Het was 1985, ik was 23 en studeerde in Caïro. Ik stond op het punt om af te studeren en moest beslissen wat ik daarna ging doen. Ik kon naar de Universiteit van Oxford, Cambridge en de Universiteit van Exeter.’

Een partij voor wereldburgers

D66 is zich de afgelopen vijftien jaar steeds meer gaan beschouwen als een partij van en voor wereldburgers. Pechtold, partijleider tot 2018, positioneerde zich als tegenhanger van Geert Wilders. Een tweestrijd die D66 noch de rechtse PVV windeieren legde.

In de huidige tijd kan het geen kwaad als partijleiders ook verstand hebben van het buitenland. Kaag wekt alleen de indruk niet ook, maar uitsluitend kennis van het buitenland te hebben.

Het valt parlementaire verslaggevers op dat ze geen belangstelling lijkt te hebben voor het politieke handwerk. Heeft ze een wet door de Tweede Kamer gekregen, dan doet ze niet de moeite om die ook te verdedigen in de Eerste Kamer (de Nederlandse Senaat). Kaag investeert niet in contacten met politici van andere partijen. In een land met coalitieregeringen opmerkelijk gedrag voor een lijsttrekker. Het weerhoudt Kaag er niet van zichzelf nadrukkelijk kandidaat-premier te noemen.

Van Gwendolyn Rutten heeft ze wellicht ook nooit gehoord.

Lousewies van der Laan

D66-lijsttrekker Kaag: wereldwijs, maar niet in Nederland