Gisteren, zondag 21 januari, ging de nieuwe productie van Wagners opera Die Walküre in première in de Brusselse Munt. In tegenstelling tot de Vlaamse Opera, valt er in de munt dit seizoen wél iets te beleven, met de eerste twee delen van de Ring-cyclus in een regie van Romeo Castellucci en onder muzikale leiding van huisdirigent Alain Altinoglu.

Controverse

‘Das Rheingold’ in een regie van Romeo Castellucci: goden banen zich al snel een weg tussen lijken. (De Munt)

Het voorspel Das Rheingold viel reeds te bekijken het voorbije najaar. Voor een Wagnerliefhebber is dit eten en drinken. De visueel boeiende, weliswaar vrij statische enscenering van Castellucci is een verademing in deze tijd van het zogenaamde regietheater. Dat zijn veelal niet-operaregisseurs die in dit genre ook wel eens willen scoren, de tekst nauwelijks lezen (bij Wagner toch primordiaal), en zich allerlei fratsen permitteren om ‘origineel’ over te komen. Terwijl behalve de tekst de muziek zelf heel precies aangeeft wat er gebeurt.

Het vierdelige epos ‘Der Ring des Nibelungen’, waar Wagner een groot deel van zijn leven mee zoet was, draait rond macht, corruptie en hebzucht, met die ring, uit het goud van de Rijn gesmeed, als inzet. Het is met andere woorden een politieke thriller, of zelfs een anti-politiek pamflet, waarvan de tekst ontstond in een periode dat de componist nog vriendjes was met de Russische anarchist Michail Bakoenin.

Als geen andere kunstenaar confronteert Wagner ons met de donkere, ‘Dionysische’ kant van de menselijke ziel. De drang naar grootsheid, radicaliteit, het onvoorwaardelijke, maar tegelijk ook het destructieve, gewelddadige en de dood

Richard Wagner, geboren in 1813, blijft ook vandaag boeien en controverse oproepen. En niet alleen omdat hij zich overeenkomstig de toenmalige tijdsgeest vrij antisemitisch uitliet (in hoofdzaak trouwens een afrekening met zijn Joodse muzikale concurrenten), of de lieveling van ene Adolf Hitler werd.

Als geen andere kunstenaar confronteert Wagner ons met de donkere, ‘dionysische’ kant van de menselijke ziel. De drang naar grootsheid, radicaliteit, het onvoorwaardelijke, maar tegelijk ook het destructieve, gewelddadige en de dood. In de Walkürenrit, de scène waarin Wotans strijdmaagden de gevallen helden in het Walhalla opnemen, wellicht de bekendste meezinger uit heel het Wagnerrepertoire en soundtrack van menig film, komt die donkere, extatische en doodsdriftige kant helemaal tot uiting.

Snelcursus

Het BV-schap uitmelken: de VRT is erdoor bezeten (hier nieuwsanker Hanne Decoutere als ballerina).

Muzikaal is Die Walküre zonder twijfel de mooiste en meest expressieve van de vier Ring-opera’s. Het is een enorm werk, naar omvang en intensiteit. Alleen grote kunstenaars kunnen dit aan, dilettanten maken zich hier bij voorbaat belachelijk. Net die zin voor excellentie maakt voor mij het operagenre, en bij uitbreiding klassieke muziek, aantrekkelijk. Het is een leven van toewijding en zelfdiscipline, niet voor doetjes.

Vanuit die optiek kijk ik met enige verbazing naar de VRT-reeks waarin men een acteur zonder muzikale opleiding ‘bij wijze van uitdaging’ het Nationaal Orkest van België laat dirigeren, en dan nog wel in de vierde symfonie van Brahms. In vijf afleveringen volgen we Stefaan Degand in zijn snelcursus, om op 27 januari als Maestro Degand in de Bozar de baton te hanteren.

Het privilege dat een bekend acteur met veel poeha voor een orkest wordt gezet, louter omdat hij al ‘iemand’ is en tot het BV-kransje behoort, doet vergeten dat getalenteerde jonge mensen zich moeten waarmaken zonder mediacover

De VRT is in dit soort exploten niet aan haar proefstuk. Ooit lieten ze triatlon-atleet Luc Van Lierde, na een spoedopleiding van twee weken, molenwieken voor een symfonieorkest. Het werd net geen ramp omdat de muzikanten niet te veel op hem letten. Later mocht VRT-presentator Thomas Vanderveken zich wagen aan het pianoconcerto van Edvard Grieg, en haalde nieuwsanker Hanne Decoutere haar tutu boven voor een optreden met het Ballet van Vlaanderen. Telkens wordt uiteraard de aanloop uitvoerig in beeld gebracht: de VRT is marktleider geworden in het uitmelken van het BV-schap.

In feite was het de uitgever van Degand, Borgerhoff & Lamberigts, die het idee aan de VRT verkocht kreeg. ‘Als kind dirigeerde ik al in de woonkamer’, vertelt de acteur. Ja, wie niet? Naast politieagent, piloot, en buitenwipper, is dirigent-worden hét onderwerp van vele jongensdromen. Zelf stond ik als klein manneke te zwaaien tot mijn moeder de muziek afzette, of overschakelde op Radio 2. Maar er zijn dus jongelui die jarenlang hard studeren om deze droom realiseren. Niet iedereen slaagt daarin.

Het privilege dat een bekend acteur met veel poeha voor een orkest wordt gezet, louter omdat hij al ‘iemand’ is en tot het BV-kransje behoort, doet vergeten dat ontluikend talent zich moet waarmaken zonder mediacover. Bij Stefaan Degand is het de kers op de taart zonder de taart te hoeven bakken.

Boterhammen met choco

Gelukkig is het Nationaal Orkest van België zo professioneel dat je er zelfs je poetsvrouw voor kan zetten.

In die zin is Maestro Degand een fout signaal. Ik had eigenlijk liever gehad dat men een onbekende leerling-tovenaar volgde, in zijn vallen en opstaan, tot aan een optreden, maar daar hebben die jonge mensen vermoedelijk helemaal geen zin in, heel de tijd een cameraploeg achter zich aan. Anderzijds wil de VRT, met haar gekende fascinatie voor ‘schermgezichten’, bekende figuren ten tonele voeren, waarbij ook het privéleven van deze mensen uitvoerig in beeld wordt gebracht. Stefaans nieuwe vriendin, boterhammen met choco smeren voor de dochter, van die dingen.

Zogenaamde hoogcultuur vermalen tot reality-soap is nooit een goed idee. Echte soapliefhebbers passen ervoor, en echte muziekliefhebbers ook

In alle media wordt de serie bejubeld, nergens een kritische noot, dat is op zich al een veeg teken. Zogenaamde hoogcultuur vermalen tot realitysoap is nooit een goed idee. Echte soapliefhebbers passen ervoor, en echte muziekliefhebbers ook. Ik kan Degand best wel smaken als acteur, maar zijn pose van dirigent-in-spe is zwaarwichtig en lichtjes ridicuul tegelijk. Iets met schoenmakers en een leest. Hopelijk komt nooit iemand op het idee om, met alle respect, Romelu Lukaku, een opera te laten dirigeren.

Voor Die Walküre in de Munt waren een uur na de opening reeds alle voorstellingen uitverkocht, doe dus geen moeite. Voor het Brahms-concert onder leiding van de gelegenheidsmaestro zijn er nog wel tickets naar het schijnt. En omdat het Nationaal Orkest van België zo professioneel en geroutineerd is dat je zelfs je poetsvrouw ervoor zou kunnen zetten, zoals dirigent Philippe Herreweghe zei, zal het allemaal nog wel mee vallen. Wat zo’n orkestmuzikant in stilte denkt, ik wil het zelfs niet weten.

Luc Van Lierde

‘Maestro Degand’: lichtjes van de pot gerukt