De nieuwe regering-Conte II vertoonde al sinds het begin structurele problemen. De coalitie tussen de Vijfsterrenbeweging (M5s) en de centrumlinkse Partito Democratico (PD) werd tot kort voor de vorming ervan door bijna iedereen onmogelijk geacht. Beide partijen bestookten elkaar de afgelopen jaren voortdurend met hevige verwijten en politieke veto’s. Vooral de M5s nam met haar deelname aan deze geel-rode regering een serieus electoraal risico. Sommigen denken zelfs dat deze burgerbeweging op weg is om te imploderen na de volgende verkiezingen, gezien de slechte peilingen.

Verlies

De electorale groei van de Grillini sinds 2012 kwam er voornamelijk door hun strijd tegen het politiek (en sociaaleconomisch) establishment, met hun dubieuze achterkamerpraktijken en vele corruptieprocessen. Het was dan ook niet te verwonderen dat een van hun favoriete tegenstanders de PD werd. De abrupte wijziging van hun positie ten opzichte van deze centrumlinkse partij onder leiding van Nicola Zingaretti, na de val van de regering-Conte I, kan dan ook hun kiezers nog meer in de war brengen. Om electoraal nog boven de 20% te blijven scoren (in 2018 behaalden ze 32%), moeten ze duidelijk wegen op het beleid van de regering-Conte II, en proberen veel van de eisen van hun regeringspartners te neutraliseren of te verzwakken.

Onder de militanten van de M5s groeit het ongenoegen en de verdeeldheid intussen over deze geel-rode regeringsdeelname. Zeker na de geboorte van Italia Viva, de nieuwe politieke partij onder leiding van oud-premier Matteo Renzi en een afsplitsing van de PD. Deze nieuwe regeringspartner maakt de dingen er voor de Vijfsterrenbeweging nog ingewikkelder op. Terwijl ze vroeger altijd weigerden om coalities te maken met de traditionele partijen, leerden de Grillini tijdens de korte regeringsperiode met de Lega compromissen sluiten. Sommige verkiezingsbeloftes moesten ze inslikken, of werden verzwakt doorgevoerd. Voor een deel van hun kiezers was dit moeilijk te verteren, en de M5s verloor sinds de parlementsverkiezingen van 2018 zo’n 12% in de peilingen, en zo’n 15% in vergelijking met de Europese verkiezingen.

Lega Salvini

Na het opblazen van de regering-Conte I door de Lega, had de Vijfsterrenbeweging vanuit politiek oogpunt echter geen andere keus dan met haar toenmalige aartsvijand samen een regering te vormen. Maar de val van de rood-groene coalitie had ook gevolgen voor de rijzende politieke ster uit Milaan, Matteo Salvini, die enerzijds veel minder in de media aanwezig is dan vroeger. Salvini moest op de koop toe noodgedwongen de benoeming van oud-premier Paolo Gentiloni als EU-commissaris aanvaarden. Salvini’s toch wel naïef vertrouwen op snelle nieuwe verkiezingen, veroorzaakte een deuk in zijn onbetwistbaar leiderschap van de Lega. De partij haalde bij de Europese verkiezingen nog zo’n 34%, maar zakte sindsdien zo’n drie procentpunten.

Ondertussen blijft Salvini hameren op de zijn favoriete thema’s zoals migratie en lagere belastingen, en lijkt zelfs de verdere defederalisering van Italië terug aan belang te winnen in zijn discours. Indien de PD en de M5s, samen succesvol en lang genoeg regeren, en de hierboven genoemde thema’s grondig aanpakken, zouden ze het succes van de Lega wel eens kunnen afstoppen. Het politieke project van Salvini, beperkt tot een rechts-populistische versie van de conservatieve drievuldigheid God-vaderland-familie, komt daarenboven voortdurend in het vaarwater van de rechts-conservatieve Fratelli d’Italia onder leiding van Giorgia Meloni.

Concurrenten links en rechts

Beide partijen delen tevens de vraag naar meer nationale soevereiniteit en een EU-kritische houding. De voorbije jaren namen zowel Meloni als Salvini de rechtse kiezers van het noodlijdende Forza Italia over. Vandaag werkt vooral Fratelli D’Italia aan een gematigder imago om ook het overblijvende centrumrechtse en gematigdere electoraat van Berlusconi te kapen, en zo eindelijk de magische kaap van 10% te ronden. Ook de liberale progressieve centrumpartij Italia Viva lonkt trouwens naar deze groep van zo’n 7%. Dat is broodnodig, want het project van Matteo Renzi scheert niet echt hoge toppen met 4% in de peilingen, slechts een procentpunt boven de kiesdrempel.

Het zwarte gevaar

Terwijl sommige centrumlinkse en linkse Italiaanse kranten blijven waarschuwen voor de opkomst van ‘il pericolo nero’ (het zwarte, fascistische, gevaar), is dat, zoals de verkiezingsuitslagen van de voorbije jaren al bewezen, zonder twijfel ingegeven door een overdreven democratische bezorgdheid. De kleine maar hardnekkige militante aanhang bij de jeugd spruit voort uit de afschaffing van de politieke jongerenbeweging Azione Giovane ten gevolge van de fusie in 2009 tussen haar moederpartij Alleanza Nazionale , de voormalige postfascistische en later rechts-conservatieve beweging onder leiding van Gianfranco Fini, en Forza Italia tot il Popolo della Libertà. Bij gebrek aan een geloofwaardig alternatief ter rechterzijde sloten vele jongeren zich toen aan bij het neofascistische Casa Pound of aanverwanten. Door hun gewelddadige en provocerende acties komen ze in tijden van clickbaits en kijkcijfers regelmatig in de media, maar politiek en sociaal blijven ze een marginaal fenomeen.

Verlies op links

Ter linkerzijde blijft de Partito Democratico de grootste fractie, ook na de afscheuring van Italia Viva. Terwijl Luca Zingaretti bij de Europese verkiezingen nog zo’n 22% van de stemmen behaalde, lijkt Matteo Renzi daar na enkele procenten van af te snoepen. Ook de links-liberale +Europa van de ex-Radicali Emma Bonino verliest de helft van haar electoraat aan de nog immer ambitieuze Toscaanse oud-premier. Opvallend: een derde van Berlusconi’s kiezers ziet het zitten om voor Matteo Renzi te stemmen. Afhankelijk van hoe succesvol Italia Viva de komende jaren het politieke parcours zal rijden, heeft de partij een electoreel potentieel van om en beide 10%. Dat is een stevige basis om een politiek project verder op te bouwen en zeker genoeg om in de toekomst te blijven liggen in het midden van het bed. Als oud-christendemocraat, en geniaal strateeg, voelt Matteo Renzi zich daar zeker op zijn gemak.

Begrotingsonderhandelingen

Ondertussen zijn de onderhandelingen over de Italiaanse begroting bijna afgerond. De voornaamste maatregelen bestaan uit een strengere aanpak van fiscale fraude en zwartwerk door in te zetten op cashvrij en automatisch betalingsverkeer, minder belastingen voor de laagste looncategorieën, een ecotax (zo’n €1/kg) op plastieken verpakkingen, zo’n elf miljard aan ecologische investeringen, de verkleining van het bureaucratisch staatsappartaat door verdere informatisering, en sociale maatregelen voor families en mindervaliden. De pensioenleeftijd blijft ook onveranderd en tevens komt er geen verhoging van de btw. Voor elke partij zit er wel iets in om mee uit te pakken, en het ziet er niet naar uit dat de regering-Conte II in moeilijkheden zal komen bij de begrotingsstemming in het parlement. Benieuwd of de nieuwe Europees Commissaris voor Begroting Didier Reynders er hetzelfde zal over denken. On verra.

Luca Zingaretti

Vijfsterrenbeweging op zoek naar tweede adem