De gemeenteraad van Liverpool hield begin 2016 een pittig debat over het culturele erfgoed van deze vroegere industriële parel van het Engelse Noorden. Tim Beaumont, gemeenteraadslid voor het socialistische Labour, vroeg en kreeg het woord.

‘Allo ‘Allo-Frans

‘Wanneer het over architectuur en erfgoed gaat, komen we aan meningen niet tekort. En meningen kunnen fout zijn. Bijvoorbeeld toen men de Eiffeltoren bouwde, schreef Guy de Maupassant aan Alexandre Dumas: “We protesteren met z’n allen ferm tegen die nutteloze en monsterlijke Eiffeltoren.”’

Het citaat schoot het groene raadslid Tom Crone in het verkeerde keelgat. Die stuurde een mail naar één van de bestuurders van de stad. Het bericht bevatte woorden als ‘smakeloos’ en ‘racisme’. Waar viel het raadslid dan wel over? ‘Tijdens het debat over beschermde monumenten, koos raadslid Tim Beaumont ervoor om een Frans accent te imiteren in zijn tussenkomst. Dit werd gevolgd door anderen die “vill say ziz only vonce” en “Allo Allo” riepen.’ Tom Crone maande in zijn mail de bestuurder aan om de politieke fracties van de raad te wijzen op de gevaren van dit racisme. Er kwam geen formele klacht.

De populaire Labour-burgemeester van Liverpool, Joe Anderson, verdedigde zijn partijgenoot: ‘Listen carefully, I shall say this only once, Tim Beaumont is not racist’. Hij noemde de raadsleden die aanstoot namen aan het Franse accent ‘big boobies’.

De homo die hetero was en omgekeerd

In ‘Allo ‘Allo, het tv-programma uit de jaren 1980 dat het Britse gemeenteraadslid in 2016 imiteerde, is alom bekend. René, de hoofdfiguur van de reeks, is een caféhouder die meer dan een gezonde lust heeft naar vrouwen. De naziluitenant Grüber is dan weer een nichterige homoseksueel die zijn oog heeft laten vallen op René. Dat de acteur die René speelde in het echte leven homoseksueel was en Grüber hetero hoort tot de leuke ironische geschiedenis van de tv-serie.

René, of Gordon Kaye zoals hij echt heette, overleed in januari 2017. The Guardian vermeldde in zijn overlijdensbericht dat de reeks die hem wereldberoemd maakte door critici seksistisch, racistisch en homofoob wordt gevonden. Een voormalig hoofd van Ofcom, de Britse mediaregulator, zag vele van dit soort komediereeksen uit de jaren 70 en 80 in onze tijd geen kans maken op de BBC. Niet omwille van gedateerde humor, maar omdat de humor te aangebrand is. Het lachen met anderen is vandaag ‘not done’.

Ook de traditionele kerstspektakels in Engeland, pantomimes of panto’s, liggen meer en meer onder vuur. Voorbije Kerst schrapte het London Palladium een scène waarbij een man onder een vrouwenrok keek. ‘Niet gepast’, klonk het oordeel in #metoo-tijden. Te seksistisch.

Op weg naar 1984

John Cleese van het illustere Monty Python-gezelschap maakt zich zorgen over deze tendens. Hij citeerde in een interview met Big Think de pyscholoog Robin Skynner: ‘Als mensen hun emoties niet langer kunnen beheersen dan zullen ze anderen hun gedrag proberen beheersen.’ De komiek geeft in het gesprek toe dat hij zich elke dag wel beledigd voelt. ‘Maar je kunt dat niet tegenhouden.’ Hij wijst de beruchte politieke correctheid aan als grote boosdoener: ‘Politieke correctheid evolueerde van een goed idee, namelijk mensen beschermen die zich niet kunnen verdedigen tegen gemeen gedrag, naar iets waarbij gelijk welke kritiek van een individu of groep als kwetsend wordt beschouwd.’ Maar humor is volgens Cleese nu eenmaal een vorm van kritiek. ‘Wanneer je begint met “We mogen hen niet beledigen!”, dan is de humor weg. Dan leef je, wat mij betreft, in 1984.’ Ook Stephen Fry sprak zich hier recent over uit en sprak over een ‘vuile cultuuroorlog’.

Opgelet: humorintolerantie

Leg hiernaast het bericht uit de Nederlandse krant Algemeen Dagblad. Een ijsventer had als grap een bak ijsklontjes naast zijn klassieke aanbod gezet. Het kreeg een bordje met: ‘zonder suiker, lactosevrij, glutenvrij en zonder caloriën’. Een leuk gevonden grap die zijn weg vond naar het internet. En ja, iemand die lijdt aan intolerantie voelde zich hierdoor enorm beledigd. De Stichting Voedselallergie plaatste de foto op Facebook en die kreeg enkele boze reacties te verwerken.

Los van de gezondheidsproblematiek van deze mensen, is het een symptoom van een groeiende humorintolerantie.

Voorlopig lijkt men in ons land nog niet al te veel te chargeren tegen humor. Hoewel, Balthasar Boma die in een billenkletsende film van FC De Kampioenen opdook in Mobutu-outfit werd meteen door een recensent van De Standaard ‘racistisch’ genoemd. Maar het hele concept van deze serie is de uitvergroting van clichés. Het beeld van de blanke Vlaming die deze reeks voorschotelt is niet bepaald flatterend. Het enige normaal functionerende personage in de gewraakte film is overigens een jongedame van Afrikaanse origine.

Een standbeeld voor de Lach

Ik ben er zeker van dat een uitspraak in De Morgen van Herman De Croo uit 2007, nu op Twitter ontegensprekelijk een helse storm ontketent: ‘Ik ben echt geen Vlaams-nationalist omdat ik echt niet mentaal gehandicapt ben.’ Hij excuseerde zich nadien aan ouders van mentaal gehandicapten. Je kunt hier boos om worden, maar het is een vorm van humor die aan menig cafétoog wordt gesmaakt.

De nood om te lachen en om met iets te lachen is zo eigen aan de mens als seksualiteit of eten koken. De geschiedenis leert dat hoe harder men iets probeert te verbieden en te censureren, hoe meer het als onkruid de kop opsteekt. Zelfs de strenge Spartaanse wetgever Lykurgus richtte een klein standbeeld op toegewijd aan de Lach. ‘De mens is het enige levende wezen dat tot lachen in staat is’, schreef Aristoteles.

Het siert vrije samenlevingen dat er gespot en gelachen wordt. Hoe onnozel ook. Het is een middel tegen de zogezegde ‘verzuring van de samenleving’, een begrip in Vlaanderen gelanceerd door Steve Stevaert. Denk maar aan hoe de Chinezen hun leider Xi Jinping een tijdje bespotten. Ze vergeleken hem met Winnie the Pooh. Het werd gretig op de Chinese sociale media gedeeld. Onnozel en grappig, maar kennelijk gevaarlijk. Het leidde tot het censureren van het beertje Winnie the Pooh in China. Met de leider wordt niet gespot.

Niet bang zijn, het is om te lachen

Echter, spot is en blijft de beste bescherming van het gezond verstand. Het hielp bijvoorbeeld tegen de versmachtende greep van het naziregime. De cabaretier Werner Finck werd nauwlettend in het oog gehouden door de Gestapo. De komiek had al een tijdje in een strafkamp gezeten, omdat hij durfde te spotten met het regime. Tijdens een act riep iemand hem ‘Jodenhond!’ toe, waarop hij gevat antwoordde: ‘Ik moet u teleurstellen. Ik ben geen Jood, ik zie er alleen maar zo intelligent uit.’

Maar wat als bespotting kwetsend is? Moet het dan niet verboden worden? Door zoiets te verbieden, leert men zich niet verweren. En ja, er zijn vele vormen van humor die getuigen van bijzonder slechte smaak. Maar dat vertelt meer over de grappenmaker dan over het mikpunt van de grappen.

In het boek ‘De naam van de roos’ van Umberto Eco is de lach de grote doorn in het oog van Don Jorge. Deze fanaticus beschouwt humor als ‘een teken van onze beperktheid’. Daarom vergiftigde hij het enige exemplaar van Aristoteles’ boek over de lach zodat personen die het lazen eraan ten onder gingen. Humor bevrijdt mensen immers van de angst. ‘En wat zouden wij, zondige schepselen, zijn zonder de angst, deze wellicht meest zegenbrengende en liefdevolle aller gaven Gods?’

Vandaag waart een nieuw en ander denken rond dat door middel van angst de lach wil smoren. De vader van Joachim Fest waarschuwde hem in zijn jeugd: ‘Pas op voor de nazi’s, ze hebben geen gevoel voor humor en dat zijn vaak gevaarlijke mensen.‘

*Ik wil geen Duitsers beledigen of de spelling van het Duits mismeesteren of een oorlogsverleden minimaliseren. Het is maar om te lachen.

Lykurgus

Hümor verboten!*

Kinderen horen bij hun ouders