De strikte coronamaatregelen doen regelmatig vragen rijzen over in welke mate onze grondrechten nog beschermd worden. In deze aflevering van Doorbraak Radio gaan Stefan Sottiaux, grondwetspecialist, Maartje van der Laken, historicus, en Pieter Bauwens, hoofdredacteur van Doorbraak, dieper in op het belang van de grondwet en het constitutioneel patriotisme.

2031, het einde van België?

De Grondwet is steeds het ankerpunt. Dit document zou voor iedere generatie een bron van inspiratie moeten vormen, zegt van der Laak. Met het boek 2031, Het einde van België? willen Sottiaux en van der Laak vooral jongeren maar ook geïnteresseerde volwassenen op een speelse wijze kennis laten maken met de Grondwet en de grondrechten die daarin zijn opgenomen. In het boek worden die gekoppeld aan de ontstaansgeschiedenis van België om te achterhalen waar ze vandaan komen. ‘Op die manier willen we bijdragen aan een sterkere grondwetscultuur in ons land.’

Gehechtheid aan de waarden van de verlichting kan je niet creëren door ze enkel te koppelen aan universele principes, zegt Sottiaux. ‘Principes als vrijheid en gelijkheid zijn te abstract.’ Universele principes moeten ingebed zijn in een nationale cultuur alvorens mensen bereid zijn om offers te brengen. Politici gaan vaak op een heel ondoordachte manier te werk met de Grondwet en gaan artikels anders interpreteren omdat hen dat politiek beter uitkomt, zegt Bauwens. ‘Het constitutioneel patriotisme vind je niet of weinig terug bij politici.’

De fictie in het verhaal

Het boek is historisch correct, maar het enige toegevoegde fictieve element is dat van het beëindigingsdecreet waarin staat dat onze Grondwet na exact 200 jaar, dus in 2031, vervalt. Het idee steunt op een bekend citaat van Jefferson, zegt Sottiaux. ‘Jefferson beweert dat de aarde toekomt aan de levenden en niet aan de doden en dat de doden de generaties van vandaag niet kunnen binden.’

Dit betekent dat wij ons politieke leven vandaag de dag niet moeten laten leiden door wat er 200 jaar geleden beslist is. Volgens Sottiaux verwijst dit naar het belangrijkste probleem van het grondwettelijk recht, namelijk de verankering. ‘Kan je bepaalde principes vastleggen in een tekst die moeilijk te wijzigen valt?’

Stilstaan bij de grondwet

De bedoeling van het boek is om de lezer te laten stilstaan bij bepaalde keuzes die in het verleden gemaakt zijn. Zou men België vandaag de dag nog op dezelfde manier oprichten? Zouden we opnieuw kiezen voor een monarchie? Bauwens raakte alvast door al deze vragen getriggerd tijdens het lezen van het boek. ‘De Grondwet kwam er op basis van enkele compromissen die je vandaag de dag niet meer zou sluiten.’ Mochten we vandaag een nieuwe grondwet maken, dan zou die er helemaal anders uitzien, zegt Bauwens.

Moet de Grondwet wel gewijzigd worden? Sottiaux is op zich wel te vinden voor een starre en moeilijk wijzigbare grondwet. ‘De tekst moet stabiel en ingebed zijn in de nationale geschiedenis.’

De originele handgeschreven tekst

De originele tekst ligt in een brandkast in de vestiaire van de griffier van de kamer. Een weinig eervolle plaats voor zo’n belangrijke tekst, vindt van der Laak. Ook Sottiaux vindt dit een merkwaardig verhaal. Vooral als je de vergelijking maakt met hoe andere landen met het originele document van hun grondwet omgaan.

Het is eigenaardig dat de originele tekst niet ergens in een museum ligt, zegt Bauwens. ‘Hij maakt deel uit van onze geschiedenis en we moeten daar respect voor betuigen.’ Het gebrek aan fierheid op de grondwet is volgens Bauwens een symptoom van iets dat veel dieper zit.

Schendingen van de grondwet

Niet alleen in het verleden maar ook in de huidige crisis zijn er een aantal voorbeelden te vinden van schendingen van de grondwet, zegt Sottiaux. De meeste maatregelen zijn zeker proportioneel, want grondrechten zijn niet absoluut en kunnen wel degelijk worden ingeperkt. Maar bij bepaalde maatregelen kunnen we toch vragen stellen. Zo is er het voorbeeld van de tweedeverblijvers die tijdens de eerste golf hun tweede verblijf niet mochten bezoeken.

‘De inperkingen zijn in de meeste gevallen wel rechtvaardig, maar het is vooral problematisch dat er nog steeds geen wettelijke basis is voor al die maatregelen.’ Volgens Sottiaux is er meer parlementaire controle nodig op het invoeren van de maatregelen.

redacteur artikel: Rani De Leeneer

Beluister ook onze andere podcasts:

Maartje van der Laken

‘Weinig grondwettelijke patriottisme bij politici’