Vorige week kwam er bericht: oliegigant ExxonMobil moet de Dow Jones Industrials Index verlaten. Het bedrijf staat al op die index genoteerd sinds 1928. Oorspronkelijk heette het nog Standard Oil, in handen van de rijkste man ter wereld: John D. Rockefeller. Een bedrijf met veel macht. Maar in 1911 oordeelde het Hooggerechtshof in de Verenigde Staten dat het bedrijf — dat tal van olieraffinaderijen had opgekocht — een onwettelijk monopolie vormde en moest opgesplitst worden. Exxon en Mobil zagen toen het levenslicht, maar fusioneerden opnieuw in 1999. De koers van ExxonMobil staat nu op $ 38. In juli 2016 bereikte het nog een hoogtepunt van $ 94.

Olie is out, techno in

Big Oil van toen is intussen vervangen door Big Tech. Een paar weken geleden ging Apple als eerste ooit over de grens van $ 2000 miljard beurswaarde. Een verdubbeling tegenover nauwelijks 2.5 jaar eerder. Het is waarschijnlijk maar een kwestie van tijd voor de andere leden van het GAFA-kwartet (Facebook, Apple, Google/Alphabet, Amazon) dezelfde duizelingwekkende hoogten bereiken. Amazon maakte haar oprichter Jeff Bezos de rijkste man ter wereld — en zijn sinds kort voormalige echtgenote MacKenzie Scott de rijkste vrouw.

Ook andere aandelen van innovatieve bedrijven doen het goed. Kijk maar naar Tesla en zijn elektrische wagens. Begin dit jaar stond het aandeel op $ 84. Een paar weken geleden was het maar liefst bijna $ 500 waard! Zopas werden de aandelen van Apple en Tesla in stukken gesplitst — in vier en vijf respectievelijk.

Eind jaren 90 was Apple nog praktisch failliet. De wisseling van de wacht is dus spectaculair. De coronacrisis versterkt die trend nog. Door de lockdown werd er veel thuis gewerkt en waren winkels gesloten. Het alternatief was alles online te doen. Dat heeft de betrokken bedrijven geen windeieren gelegd.

De Amerikaanse beursindexen Nasdaq en S&P500 bereikten recordhoogten, vooral door deze technologieaandelen. Het zou kunnen dat er zich, misschien in september, een stevige correctie voordoet op de spectaculaire stijging in coronatijden. Maar op termijn lijkt hun groei verzekerd. Al groeien bomen niet tot aan de hemel.

Japan en Europa: de grote afwezigen

Amerika is niet het enige land met technoreuzen. Er zijn er ook Chinese. Alibaba, bijvoorbeeld, de Chinese e-commercegigant met een marktwaarde van € 760 miljard. Alibaba bezit een derde van de Ant Group, dat het populaire online betaalplatform AliPay in de portefeuille heeft. Beide bedrijven zijn gelinkt aan de Chinees Jack Ma, de stichter van Alibaba, dat hij in 2014 op de beurs van New York bracht. Ook Ant Group komt binnenkort op de beurzen van Hongkong en Shanghai. Met een opbrengst van ca. $ 30 miljard wordt het waarschijnlijk de grootste beursintroductie ooit.

Ook het Chinese internetbedrijf Tencent doet het bijzonder goed. Dat bedrijf haalt ongeveer 50% van haar omzet uit ‘Value Added Services’: voornamelijk online spelletjes en sociale media. Bekende merknamen van Tencent zijn Weixin and WeChat (een soort combinatie van Twitter, Facebook en vooral WhatsApp). Een kwart van de omzet komt uit financiële en andere zakelijke diensten, de rest uit advertenties. De koers steeg van 334 HKD in maart naar 560 HKD begin augustus. En dan hebben we het nog niet gehad over het populaire TikTok, waarvoor Microsoft en Twitter bereid zijn om — onder druk van Trump — miljarden dollars voor te betalen.

Japan en Europa zijn de grote afwezigen. In de Belgische BEL-20-index staat geen enkel technologieaandeel. In tegenstelling tot het afgeschermde China heeftEuropa geen eigen versie van de GAFA-bedrijven, behalve op kleinere schaal, zoals bol.com. Toch zijn er ook vandaag interessante Europese technologiebedrijven, zoals het Nederlandse ASML. Dat is de belangrijkste leverancier van machines voor de halfgeleiderindustrie, in het bijzonder steppers en scanners. Die worden gebruikt bij het maken van chips.

Privacy

Sociale mediabedrijven — met name Facebook, maar ook de andere GAFA-bedrijven — krijgen de kritiek dat ze het niet zo nauw nemen met de privacy. Dat is vooral de Europese Unie — met haar strenge privacywetgeving (GDPR) — een door in het oog. Facebook heeft maatregelen genomen om hieraan tegemoet te komen. Ook fake news wordt na kritiek aangepakt. Maar Facebook beschikt over een massa gegevens van haar naar schatting 2,3 miljard leden wereldwijd — waarvan 7,3 miljoen in België. Die gegevens kunnen via Big Data commercieel geëxploiteerd worden. Reclameboodschappen gericht op leden met bepaalde karakteristieken en voorkeuren, het kan allemaal.

Machtsmisbruik

De GAFA-bedrijven krijgen ook kritiek dat ze hun machtspositie misbruiken voor buitensporige marges en winsten. Zo vragen Apple en Google een commissie van 30% om bepaalde apps in hun app-winkel op te nemen. Niet verwonderlijk dat Apple dan op een derde van zijn omzet cash kan generen. EpicGames, het bedrijf achter computerspel Fortnite, ging hier tegen in. Het moedigde gebruikers aan om de app via een omweg te betalen, zodat Apple en Google geen commissie konden innen. Resultaat: Google en Apple blokkeerden het in hun app-winkel. Een rechtbank besliste in augustus dat Apple het spel niet terug beschikbaar moest maken via hun app-winkel. Wel mag Apple de ontwikkelaarslicentie van EpicGames niet intrekken. Daardoor kan het bedrijf haar ‘Unreal Engine’ — grafische technologie voor 3D-spellen — blijven leveren voor andere apps in de App Store.

Apple krijgt het verwijt dat het zijn machtspositie misbruikt om eigen apps te bevoordelen en concurrenten buitenspel te zetten, zoals de muziekstreamingdienst Spotify dat moet concurreren met Apple Music. Spotify diende dan ook klacht in bij de Europese Commissie.

Ook uitgevers klagen de 30% commissie aan die ze betalen op abonnementen verkocht via de App Store. Sommige uitgevers kregen het naar 15% onderhandeld, maar ook dat blijft te hoog. In Australië gaat men echter in de tegenaanval: daar wil men dat Google en Facebook aan nieuwsuitgevers billijke vergoedingen betalen als ze het nieuws van die uitgevers gebruiken. Ook Europa zou een soort auteursrecht willen opleggen aan de internetbedrijven.

Belastingontwijking

De GAFA-bedrijven zijn echte cash cows, maar betalen relatief gezien weinig belasting. Dit komt omdat ze heel creatief zijn op fiscaal vlak. Amazon is in Europa gevestigd in Luxemburg. Apple had zijn Europese zetel in Ierland, en moest op basis van een ruling met de Ierse overheid bijna geen vennootschapsbelasting betalen tussen 2003 en 2014. Zo werd $ 13 miljard belasting ontweken. De Europese Commissie stapte naar de rechtbank, maar moest in juli het onderspit delven. De rechtbank oordeelde dat het hier niet om illegale overheidssteun ging.

Conclusie

Dit alles toont aan de technoreuzen veel macht hebben en zich niet snel gewonnen zullen geven. Europa moet daartegen iets doen. Veel van het geld gaat naar de VS, maar ook tal van bedrijfs- en privédata. Die data worden niet voor niks vaak ‘het nieuwe goud’ genoemd.

Ooit zullen de technoreuzen misschien gedwongen worden hun conglomeraten op te splitsen. Net zoals Exxon en Mobil 100 jaar geleden. En misschien — hopelijk — komen er nieuwe kapers op de kust. Technologie is heel vergankelijk, en kan snel verouderen. Zo kent bijvoorbeeld artificiële intelligentie (AI) een spectaculaire ontwikkeling. Hopelijk mist Europa deze trein niet.

De technoreuzen hebben wel het voordeel dat ze over omvangrijke financiële middelen beschikken: ze kunnen belangrijke innovaties opkopen. Eind maart 2020 zat Apple op $ 40 miljard cash. Facebook kocht in het verleden al Instagram en WhatsApp op. Dat maakt het voor nieuwe — Europese — bedrijven moeilijker om door te breken. Waarom kan de EU haar bedrijven en hun software-ontwikkelingen niet tijdelijk beschermen? Zoals China, maar meer en meer ook zoals de VS.

MacKenzie Scott

Big Tech neemt het over van Big Oil