Ik hou van opera. Voor ik verderga, geef ik u wat achtergrond mee. In de stijl van een programmaboekje van de opera.

Mijn liefde voor opera is liefde die ik meekreeg van mijn moeder zaliger. Zij was een laagopgeleide huisvrouw, getrouwd met een man die tot zijn veertiende naar school ging. Een andere belangrijke factor voor mijn liefhebberij waren mijn grootouders. Mijn grootmoeder zaliger was een nog lager opgeleide huisvrouw en mijn betreurde grootvader liep tot zijn zestiende school. Ze hielden van ‘De Parelvissers’ van Georges Bizet, zoals velen van hun generatie. Tot daar het elitaire karakter van klassieke muziek, en meer specifiek opera.

Ik wil u verre van beleren: ik hou van opera, maar ik ben niet ‘de opera’.

De kapitein en het tienermeisje

Voor mijn verjaardag verraste mijn gezin me met tickets voor ‘Madama Butterfly’ in de opera van Gent. Puccini’s meesterwerk was een van de lievelingsopera’s van mijn moeder. Ik herinner me nog hoe ik ergens in mijn jeugd naar ‘Madama Butterfly’ op de televisie keek. Placido Domingo speelde de hoofdrol van kapitein Pinkerton. Ik vermoed dat ik de film niet meer te zien zal krijgen, want de veelzijdige Domingo is inmiddels gecanceld omwille van zijn onaanvaardbaar gedrag tegenover vrouwen. Hij leek in het echt qua vrouwvriendelijkheid meer op kapitein Pinkerton dan goed voor hem was.

Waar handelt deze meeslepende tragedie over? Kort: de Amerikaanse zeeofficier Pinkerton trouwt op een heuvel bij Nagasaki het tienermeisje (vijftien jaar!) en geisha Cio-Cio-San, met de bijnaam ‘Butterfly’. Het is een Japans huwelijk en dat betekent dat het op elk ogenblik verbroken kan worden. Voor Pinkerton is het huwelijk gemakkelijke passie, maar de jonge Butterfly neemt de relatie ernstig. De kapitein toast nog vlak voor zijn trouwpartij op zijn Amerikaanse verloofde, iets waar het Japanse meisje geen weet van heeft. Haar eigen liefde gaat inmiddels zo diep dat ze haar geloof verloochent en christen wordt, tot grote ontzetting van haar familie die Cio-Cio-San verstoot.

Gewetensvol

Pinkerton verdwijnt dan, ook al beloofde hij bij zijn Japanse vrouw snel terug te keren. Zij wacht geduldig op haar geliefde en droomt elk moment van de dag van zijn terugkeer. Haar wensdenken vertolkt ze in de wondermooie aria ‘Un bel dì, vedremo…’.

Uiteindelijk pleegt een troosteloze Butterfly zelfmoord

Het publiek leert intussen dat Madame Butterfly een driejarig kind heeft van haar kapitein. Pinkerton duikt dan toch terug op, niet om zijn vrouw terug te zien, maar om het zoontje weg te nemen en op te voeden met zijn eigen Amerikaanse vrouw. Uiteindelijk pleegt een troosteloze Butterfly zelfmoord. Het doek valt en iedereen voelt mee met Madame Butterfly.

Hoe vriendelijk zijn naam ook klinkt, kapitein Pinkerton is de feitelijke belichaming van de ultieme rotzak. Dit in tegenstelling tot Cio-Cio-San die symbool staat voor gewetensvolle trouw. Anderen spreken over haar naïviteit, maar ik zie ze als gewetensvol.

Giacomo Puccini goot over dit kortverhaal van John Luther Long in 1904 zijn prachtige muziek en creëerde een meesterwerk.

Een knullig verhaal

Niemand blijft onberoerd bij deze tragedie. Ik trok voorbije zondagnamiddag daarom vol verwachting naar Gent. En ja, Puccini’s muziek schitterde, onder meer dankzij het stevige dirigeerwerk van Daniela Candillari. Maar de regie van het operastuk duwde onbegrijpelijk een donkere trechter over de fonkeling van Madame Butterfly.

Regisseur Mariano Penotti bedacht een Japans alter ego, Maiko Nakamura, en vond het nodig om in knullig geschreven zinnen het levensverhaal van deze denkbeeldige regisseur doorheen de voorstelling boven de bühne te projecteren.

Want, ‘Madama Butterfly’ voelt volgens bepaalde stemmen vandaag ongemakkelijk aan. Het is een ‘Europese’ – John Luther Jong was een Amerikaan, maar goed – vertelling over Japan vol met koloniale denkbeelden. De opera moest daarom verstoord worden door het verhaaltje over regisseur Maiko Nakamura die zichzelf in de loop van het productieproces van het leven beroofde, omdat ze worstelde met haar Japanse wortels en haar bestaan in Europa. Ze stierf, geloof ik, ergens op het tweede balkon, rechts.

Het belerende sprookje van de regie verprutste ook nog eens volledig de aangrijpende slotscène, en dat was aan het vertwijfelde publiek te merken

Op een bepaald ogenblik tijdens de voorstelling sloot ik de ogen, omdat ik niet wilde dat de muziek versmoord werd door de projectie. Het belerende sprookje van de regie verprutste ook nog eens volledig de aangrijpende slotscène, en dat was aan het vertwijfelde publiek te merken. Er klonk luid applaus voor de soprane Ana Naqe, maar een grote uitbarsting van enthousiasme was er niet. Weinigen vonden de voorstelling een staande ovatie waard. Ik hoorde een vrouw in mijn buurt zeggen: ‘Allé, wat was dat nu? Je moet maar eens toevallig op die plek zitten waar die regisseur zelfmoord pleegde!’ Er valt de dame niet te verwijten dat ze niet helemaal doorhad dat het geprojecteerde verhaaltje fictief was. Ze ging naar huis met een onvoldaan gevoel, en ze was lang niet de enige.

Un bel dì…

Vanwaar de noodzaak om het publiek te beleren en dan nog op zo’n slappe manier? Denkt iemand van het productieteam dat er ook maar één ziel enige sympathie koestert voor kapitein Pinkerton? Of gaat het over het feit dat Cio-Cio-San zo naïef wordt afgebeeld? De hoofdfiguur is een vijftienjarig meisje; die zijn al eens meer naïef, en dat is geen koloniaal denkbeeld.

Storen de vele verwijzingen naar kersenbloesems de makers zodanig dat men hier komaf mee moet maken? Of is de woede van de oom, een boeddhistische priester, over Butterfly’s bekering een doorn in het oog? Doorgaans zijn religieuzen niet zo gesteld op afvalligen. Ja, Puccini schreef de opera in 1904 en in Europa heerste toen volop fascinatie voor het Verre Oosten, en men wentelde zich daarbij volop in de clichés. Een volwassen publiek weet dat en kan dat plaatsen.

De regie is er dus lekker in geslaagd om de aandacht voor de prachtige muziek te verstoren. Mocht ik de tenoren en de sopranen zijn op het podium – stuk voor stuk sterke vocalisten – ik maakte van mijn oren. Op een dag zal ik nog wel eens een knappe productie van deze opera zien, ‘un bel dì’.

Ik wacht hem in vast vertrouwen af, naïef als ik ben.

Madame Butterfly

Hoe je een opera kan verprutsen