Tien Duitse communisten onder leiding van Walter Ulbricht landen tegen de middag van 30 april 1945 vanuit Moskou in Calau (vandaag het Poolse Kalawa), 190 kilometer ten oosten van Berlijn. Enkele uren later pleegt Adolf Hitler zelfmoord in de bunker van de Reichskanzlei. Het Rijk van de ‘Führer’ gaat in vlammen ten onder. Intussen maakt de ‘Gruppe Ulbricht’ zich op bevel van Stalin klaar om communistische structuren uit te bouwen in het door de Sovjets veroverde Berlijn.

Politiek testament Hitler

Het Rijk van Hitler is in Berlijn die dag, 75 jaar geleden, verschrompeld tot een paar straten rond de rijkskanselarij. Op de Reichstag, een paar honderd meter verder, wappert de vlag van de Sovjetunie. Het is maar een kwestie van uren vooraleer soldaten van het Rode Leger zich al schietend een weg zouden gebaand hebben naar de bunker waar Hitler zich schuilhoudt.

De dag ervoor heeft Hitler nog vernomen dat Benito Mussolini, de gewezen fascistenleider van Italië, door partizanen doodgeschoten en vervolgens ondersteboven aan een tankstation in Milaan opgehangen werd. Hitler wil niet levend in handen vallen van Stalin en al zeker niet dat zijn lijk in de Sovjetunie ‘in een panopticum tentoongesteld’ zou worden. Hij kondigt zijn zelfmoord aan en deze keer meent hij het. In het verleden had hij ook al met zelfmoord gedreigd. Na zijn mislukte putsch in 1923, bijvoorbeeld, en tijdens een zware crisis van zijn partij, de NSDAP, in 1932. Deze keer blijft hem niets anders over dan de vlucht in de dood. Van capituleren in levende lijve kan geen sprake zijn.

Hitler heeft zijn politieke carrière opgebouwd op de haat tegen de ‘Novemberverbrecher’. Die ‘misdadigers’ van politici hadden op 11 november 1918 de wapenstilstand van de Eerste Wereldoorlog gesloten met de geallieerden. Nooit zou hij capituleren, dan nog liever de ‘Götterdämmerung’, de totale ondergang van Duitsland. Die zondag, 29 april, dicteert hij een privaat en een politiek testament aan zijn secretaresses. Letterlijk staat erin dat hij ‘de dood boven het laffe vluchten of zelfs een capitulatie’ verkiest. Intussen drukt hij de wens uit dat de Duitsers de strijd ‘tegen de vijanden van het vaderland’ verderzetten. Van schuldgevoelens is geen spoor te bekennen.

Toast met wodka

Diezelfde avond ontvangt Wilhelm Pieck, voorzitter van de Exil-KPD (de Kommunistische Partei Deutschlands in ballingschap), in zijn woning in ‘Hotel Lux’ in Moskou enkele Duitse communisten. De 24-jarige Wolfgang Leonhard, zoon van naar de Sovjetunie gevluchte Duitse communisten, is een van hen. Hij zou in zijn in 1955 verschenen boek Die Revolution entläßt ihre Kinder uitvoerig vertellen over zijn politieke activiteiten in de Sowjetische Besatzungszone (SBZ), de voorloper van de in 1949 opgerichte DDR, en het waarom van zijn latere vlucht naar West-Duitsland via Joegoslavië. De sfeer bij Pieck is uitgelaten. De voorzitter van de KPD trakteert de kameraden op wodka en brengt een toast uit op ‘het toekomstige werk in Duitsland’.

Verkoold

Op maandag 30 april neemt Hitler rond drie uur ’s middags samen met zijn kersverse echtgenote Eva Braun afscheid van zijn staf. Het koppel trekt zich terug in de woonkamer. Aan de muur hangt een portret van Frederik de Grote, de Pruisenkoning wiens rijk tijdens de Zevenjarige Oorlog (1756-’63) gered werd toen de tsarina overleed en haar opvolgster uit de anti-Pruisische coalitie stapte. Hitler kon een gelijkaardig ‘wonder’ wel vergeten. Amerika, Groot-Brittannië en de Sovjetunie streven naar de onvoorwaardelijke overgave van Duitsland. Rond halfvier neemt Hitler zijn vrouw mee in de dood. Over de precieze toedracht van hun beider zelfmoord bestaan nog veel raadsels.

De kamerdienaar en de adjudant dragen de twee lijken naar buiten om ze daar te verbranden. Een paar dagen later vinden de Russen de verkoolde resten. Uiteindelijk worden ze in kisten opgeborgen en in het geheim begraven op een terrein van het Sovjetleger in Magdeburg (DDR). Wanneer het gebouw overgaat in handen van de DDR-autoriteiten, verbranden de Russen op 4 april 1970 de resten. De as strooien ze vanop de Schweinebrücke in Biederitz uit in een bijrivier van de Elbe.

Schijnbaar democratisch

Rond de middag van 30 april zijn de tien leden van de ‘Gruppe Ulbricht’ geland ten oosten van de Oder. De communisten gaan ervan uit dat de geallieerden in de eerste jaren van de bezetting van het verslagen Duitsland nog geen politieke partijen gaan toelaten. De opgave van de Duitse communisten bestaat er dan ook in het geplande democratiseringsproces te ondersteunen en in de bestuursorganen mee te werken.

Elk district in Berlijn zou uit 16 afdelingen bestaan. De bedoeling is dat de communisten slechts één derde van de afdelingen zouden bemannen. In de andere zouden ‘burgerlijke’ en sociaaldemocratische persoonlijkheden geplaatst worden, als ze maar ‘betrouwbaar’ waren. Als de westerse geallieerden in juni 1945 hun zones in Berlijn bezetten, zouden ze dan deze structuren goedkeuren. Aangezien de communisten de viceburgemeester, het hoofd van de politie en de chef personeelszaken leveren, hebben ze eigenlijk de macht in de Berlijnse districten in handen. Of zoals Ulbricht zei: ‘Es muß demokratisch aussehen, aber wir müssen alles in der Hand haben‘ (geciteerd naar Leonhard). [Het moet er democratisch uitzien, maar we moeten alles in de hand hebben]

De ochtend van 1 mei transporteren Sovjet-Russische officieren de communisten van de Gruppe Ulbricht naar Bruchmühle bei Strausberg ten oosten van Berlijn. Hier bevindt zich het ‘politieke hoofdbestuur’ van de troepen van maarschalk Georgi Zjoekov. Amper ingekwartierd vertrekt Ulbricht op verkenning naar het brandende Berlijn. Op de avond van diezelfde dag laat Joseph Goebbels, Hitlers propagandaman en opvolger als rijkskanselier, zijn zes kinderen vergiftigen. Hij en zijn echtgenote Magda Quandt plegen zelfmoord.

Knokpartij

Veertien jaar eerder, op 23 januari 1931, waren Joseph Goebbels en Walter Ulbricht nog een verbale krachtmeeting met elkaar aangegaan in Friedrichshain (Berlijn). De plaatselijke NSDAP had de KPD uitgenodigd voor een debat. Ulbricht gebruikte zijn spreektijd om de nationaalsocialisten ervan te beschuldigen in dienst van het grootkapitaal te staan. Nadat Goebbels aansluitend het woord had genomen, kwam het tot een knokpartij tussen nationaalsocialisten en communisten.

Op 1 mei 1945 is het Duizendjarige Rijk van Hitler en Goebbels verpulverd. Goebbels is dood, zijn vroegere tegenstrever Ulbricht maakt zich op om de Oostzone, de latere DDR, klaar te stomen voor het communisme.

Magda Quandt

Hitler: ‘Liever de dood dan capitulatie’