Twee bijzonder interessante films over de problemen waarmee Afrika al jaren worstelt, zijn momenteel te zien in de bioscoop: een fictiefilm gesitueerd in het islamitische Tsjaad, ‘Lingui’ van Mahamat-Saleh Haroun. En ‘L’Empire du silence’, een onthullend document over de slachtingen in Congo de voorbije kwarteeuw, gerealiseerd door Thierry Michel, eminent Congokenner.

De schaamte voorbij

Een armoedige buurt van N’Djamena (Tsjaad). Uit versleten autobanden haalt Amina, een alleenstaande moeder met een opgroeiende dochter van 15, Maria, ijzerdraad waarmee ze korven vlecht die ze hoopt te kunnen verkopen om de eindjes aan elkaar te knopen. Hard labeur voor een vrouw. Amina wordt uitdrukkelijk door haar buurman gesolliciteerd – het hof gemaakt – want ‘alleenstaande vrouwen worden door hun familie verstoten.’

En alsof het niet erger kan blijkt haar dochter ook nog eens onverwacht zwanger. Daarvoor is Maria van school weggestuurd. Een school die alleen maar aan haar reputatie denkt en niet inzit met het welzijn van hun leerling. Het meisje, de schaamte voorbij, is ogenschijnlijk depressief. Ze durft evenwel niet te spreken en hult zich in koppig stilzwijgen over wat haar is overkomen. Een abortus, verboden door de Islam en door de wet is illegaal en dus peperduur: een miljoen! Wanneer Amina alles bij elkaar schraapt komt ze amper aan 300.000.

Filmmaker Haroun, die al jaren in Parijs resideert, heeft ook voor zijn jongste film ‘Lingui’ (Bloedverwanten – ***, van 12 januari al in de zaal) een aantal problemen opgelijst waar zijn geboorteland mee zit, inherent aan wetten en tradities (vrouwenbesnijdenis), patriarchaat (geen plaats voor alleenstaande vrouwen), de Islamreligie ( abortus is illegaal), enz.

Haroun weet rond al deze problemen een uiterst boeiend en levensecht verhaal op te bouwen. Met de vrouwen alsnog als winnaar? De bevrijding uit zoveel keurslijven zal van de vrouwen zelf moeten komen. Verzucht Maria op een bepaald moment niet tegenover haar moeder: ‘Ik wil geen leven zoals jij mama, niemand respecteert je!’

Overigens: het dedain waarmee deze film in een bepaalde pers hier te lande wordt afgedaan is tekenend voor de malaise in de filmkritiek: een uitgebalanceerde argumentatie heeft plaats gemaakt voor vreemdsoortige egotripperij.

Het grote stilzwijgen

Onthutst blijf je achter na het zien van ‘L’Empire du silence’ van Thierry Michel (****, van 19 januari in de bioscoop). Er zijn amper woorden om te beschrijven wat de bevolking in het Congo van vandaag treft. Bepaalde getuigenissen (van een Rode Kruis-medewerker) over begane moordpartijen en wreedheden zijn bijna ondraaglijk.

Al meer dan 25 jaar wordt de Democratische Republiek Congo – het voormalige Zaïre in onzalige Mobutu-tijden – geteisterd door slachtingen, een 600-tal ruwweg geschat. Het aantal slachtoffers van meedogenloos geweld wordt geschat op enkele 100.000-en, tot misschien wel een miljoen. Bijna alles wordt systematisch straal genegeerd door de internationale gemeenschap en door de media. Wat de Belgische staatssecretaris voor Ontwikkelingssamenwerking Kitir onlangs bij haar ‘werkbezoek’ aan Congo verwonderd deed zeggen dat ‘ze niet wist dat het zo erg was!’ Tja!?

Thierry Michel heeft al lang een haat-liefdesrelatie met Congo, een mooi land met inwoners met een aangeboren overlevingsinstinct. Maar gaandeweg is hij murw geslagen door verhalen van uitmoorden en gruwel: ‘Congo is het rijkste land ter wereld dankzij de aanwezigheid van tal van mineralen zoals goud, diamant, kobalt etc. maar dat is tegelijk ook het ongeluk voor het land!’ Het was Denis Mukwege, ‘de dokter die verkrachte/zwaarverminkte vrouwen tracht te repareren’, die hem op het hart drukte om de verantwoordelijken voor al dat geweld eindelijk eens bij naam te vernoemen. Mukwege: ‘De bevolking heeft nood aan vrede!’

Thierry Michel noemt hen inderdaad allemaal bij naam en toenaam. Het zijn daders van allerlei allooi. Sommigen noemen zich leiders van rebellenlegers maar dat blijken in de realiteit niets meer dan meedogenloze roofbendes. Of ze worden eufemistisch aangeduid als milities.

Thierry Michel legt de ontstaansgeschiedenis van deze bijna onuitroeibare gruweldaden bij de (naweeën van de) genocide van Rwanda. De nieuwe Rwandese president Kagame vroeg destijds aan de Verenigde Naties (VN) om de naar Congo gevluchte en gewapende Hutu-daders van de genocide te scheiden van gewone vluchtelingen. En hen te ontwapenen. De VN deden alsof hun neus bloedde. Deze moordbendes zetten hun rooftochten gewoon voort, alsmaar dieper Congo in. Delen van het Rwandese en Oegandese leger, geobsedeerd door macht en geld, hebben ook weet van de rijke ondergrond in Congo en verdrijven de nietsvermoedende bevolking.

In 2017 werden twee VN-experten, onderweg naar waar een slachtpartij had plaatsgehad, koelbloedig vermoord, gevolgd door een bijzonder lauwe reactie van de VN. Van diezelfde VN zijn militairen ter plekke zogezegd om de plaatselijke bevolking te beschermen maar ze dagen slechts op ‘om de doden te tellen’.

En wat deden de Kabila’s, vader en zoon, de opvolgers van Mobutu? Ze poogden deze milities te integreren in het gewone leger. Wat Thierry Michel doet concluderen: ‘Heb je minstens duizend mensen vermoord dan kan je kolonel worden in het Congolese leger!’

Drie jaar lang werkte Michel aan zijn straffe documentaire die dubbel zo lang (3u) had moeten duren. Maar de keiharde conclusie na anderhalf uur blijft dezelfde: ‘Waar heeft de Congolese bevolking dat allemaal aan verdiend?’

Als toeschouwer blijf je inderdaad onthutst achter na dit ijzersterk staaltje van onvermoeibare onderzoeksjournalistiek.

Andere vraag! Bestaan er dan echt geen straffen voor de onverschilligheid, het wegkijken van de internationale gemeenschap en voor het doodzwijgen van zoveel onrecht door de media?

Mahamat-Saleh Haroun

Onthullend filmtweeluik over Afrika