Sedert 2017 bestaan er in de Marokkaanse gevangenissen deradicaliseringsprogramma’s voor gewezen strijders bij de Islamitische Staat (IS) en andere veroordeelden voor terrorisme-gerelateerde feiten.

Recent werden internationale media uitgenodigd naar de gevangenis van Salé, dichtbij de hoofdstad Rabat, om een ‘graduatieceremonie’ bij te wonen, waarbij ze een aantal gegradueerden (waarmee wordt bedoeld gevangenen die met succes de deradicaliseringscursus hebben doorlopen) konden spreken.

Les in de gevangenis

Het Marokkaanse deradicaliseringsprogramma bestaat uit drie maanden les in de gevangenis, waarbij ze godsdienst, recht en economie krijgen, alsook een cursus hoe een zaak te starten. Onder de cursisten bevinden zich ook vrouwen. 15 gevangenen werden vorige week gegradueerd. Het is de negende groep sedert 2017.

Bij de ceremonie werden ze verplicht het Marokkaanse volkslied te zingen. Van de 156 gevangenen die vrijgelaten werden na de cursus is er maar één opnieuw in de criminaliteit verzeild geraakt. De deradicaliseringscursus gebeurt echter uitsluitend op vrijwillige basis. Niemand wordt verplicht om deel te nemen. Deelname is ook niet evident, want door sommige medegevangenen worden de deelnemers beschouwd als verraders.

De gegradueerden komen niet onmiddellijk vrij, wel wordt hun gevangenisstraf verminderd, of krijgen ze gratie van koning Mohammad VI (1963-). Moussalaha heet het programma. Dat is Arabisch voor verzoening. Eens de gevangenis verlaten, krijgen alle gevangenen individuele psychologische begeleiding. Naar aanleiding van Eid al Fitr, het grote feest op het einde van de recent afgelopen ramadan, heeft de Marokkaanse koning overigens gratie verleend aan 958 veroordeelden. Dat zijn lang niet alleen terroristen nota bene.

Slachtoffer van terrorisme

Marokko is zelf ook al slachtoffer geweest van terrorisme. In 2003 kwamen 33 mensen om bij vijf zelfmoordaanslagen. In 2011 kwamen 17 mensen om bij een explosie in een café. Sedert 2002 heeft Marokko reeds 200 jihadistische cellen opgedoekt en meer dan 3.500 mensen aangehouden, die verdacht worden van banden met extremistische organisaties. Uiteindelijk heeft daarvan maar een klein gedeelte een deradicaliseringscursus gevolgd.

Een mankement in de terrorismebestrijding is het gebrek aan samenwerking met grote buur Algerije. In de jaren ’90 woedde er een burgeroorlog in Algerije met onder meer het extremistische GIA (Groupe Islamique Armé). Marokko leek wel een oase van stabiliteit en benadrukte richting het westen dat dat kwam omdat daar een gematigde islam zou heersen. Ook de opkomst van de Islamitische Staat (IS) en Al Qaida waren een goede zaak voor Marokko. Want in vergelijking met die extremistische bewegingen kon de islam in Marokko al moeilijk anders dan gematigd zijn, werd de indruk gewekt.

Bevorderen van gematigde islam

In de nota ‘l’Expérience du Royaume du Maroc dans la Prévention et la Lutte contre l’Extrémisme Violent‘ van de Permanente Vertegenwoordiging (PV) van het Koninkrijk Marokko bij (onder meer) de Verenigde Naties in Genève wordt de visie en politiek van Marokko met betrekking tot deradicalisering en het bevorderen van een gematigde islam uit de doeken gedaan.

Het document is verhelderend, maar ook soms verontrustend. De politiek van Marokko bestaat uit vijf pijlers, waarbij de volgorde waarin de pijlers worden opgesomd niet onbelangrijk is: le pilier religieux, le pilier sécuritaire et juridique, le pilier socio-économique, le pilier du renforcement des droits de l’homme et de l’état de droit en ten slotte le pilier de la coopération internationale.

Religieuze pijler

‘L’approche marocaine dans la prévention et la lutte contre l’extrémisme violent se distingue par l’accent qui est mis sur la dimension religieuse. En effet, les leaders religieux occupent une place de choix sur les plans locaux, nationaux et même internationaux pour véhiculer un Islam modéré, ouvert, tolérant et en phase avec le 21éme siècle‘, begint het bij de religieuze pijler.

(De Marokkaanse aanpak van preventie en bestrijding van gewelddadig extremisme onderscheidt zich door de nadruk die wordt gelegd op de religieuze dimensie. Religieuze leiders hebben immers een prominente plaats op lokaal, nationaal en zelfs internationaal niveau bij het uitdragen van een gematigde, open en tolerante islam die aansluit bij de 21e eeuw.)

Tolerante islam?

Bedoeling is niet de Marokkanen de letter en de geest van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens bij te brengen, maar ze wel een islam te presenteren die (alvast naar Marokkaanse normen) tolerant kan genoemd worden. Het document verdedigt ook ‘le libre exercice des cultes‘ (vrije uitoefening van godsdienst). Onzin natuurlijk, want naast moslims (die in Marokko iets meer dan 99% van de bevolking uitmaken) worden enkel christenen en joden getolereerd, de zogenaamde volkeren van het boek, die dus net iets minder dan 1% van de bevolking uitmaken.

Al de rest (hindoes, boeddhisten, atheïsten, bahais, animisten, agnosten, sikhs …) worden niet aanvaard. Bekering van de islam tot een andere godsdienst is verboden, maar bekering richting islam is steeds welkom. In 1948, toen de staat Israël werd opgericht, heeft de ooit talrijke Joodse gemeenschap Marokko en masse verlaten. Het religieuze pluralisme in Marokko beperkt zich nu tot een paar tienduizenden christenen in een zee van ruwweg 35 miljoen moslims.

Koning van Marokko

Marokkanen worden ook verwacht de ‘Commanderie des Croyants‘ te respecteren. Daarmee wordt bedoeld dat de koning van Marokko niet alleen koning is, maar ook afstammeling van de profeet Mohammed het hoofd van de gelovigen (amir al moeminin).

‘Un aspect fondamental de la commanderie des croyants est qu’elle transcende les frontières et se décline à l’international sous forme de “diplomatie religieuse” à l’adresse de pays voisins et amis menacés par le radicalisme religieux, en termes de diffusion de culte et surtout de formation des imams‘, gaat het document verder.

(Een fundamenteel aspect van de Commanderie des Croyants is dat zij grenzen overschrijdt en een internationale dimensie krijgt in de vorm van “religieuze diplomatie” ten aanzien van naburige en bevriende landen die bedreigd worden door religieus radicalisme, in termen van verspreiding van de eredienst en vooral de opleiding van imams.)

Verder dan de grenzen van het koninkrijk

De Marokkaanse koning Mohammed vindt dus dat zijn spirituele invloed verder reikt dan de grenzen van het koninkrijk en dat verklaart ook dat veel Afrikanen uit Mauritanië, Mali, Senegal, enzovoort een opleiding imam volgen in Marokko. De Marokkaanse imams in Frankrijk worden bijna allemaal gevormd in Marokko omdat volgens de seculiere wetgeving in Frankrijk daar geen imams kunnen worden opgeleid.

Koning Mohammed ziet de dingen nogal ruim, want ‘Ainsi, “le Conseil européen des Oulémas du Maroc” a été créé en 2008 afin de préserver l’identité cultuelle et culturelle de la communauté marocaine vivant en Europe‘. (Zo werd in 2008 de “Europese Raad van Marokkaanse Ulemas” opgericht om de culturele en religieuze identiteit van de in Europa levende Marokkaanse gemeenschap te bewaren.)

Marokko moeit zich dus bewust met de culturele en godsdienstige identiteit van Marokkanen en Europeanen van Marokkaanse afkomst in Europa. Dat terwijl het omgekeerd Europese landen geen bal kan schelen wat hun onderdanen in het buitenland uitrichten op cultureel, religieus of politiek vlak.

Geen pluralisme

Maar de nota heeft het ook over ‘renforcer l’unité doctrinale‘: geen pluralisme binnen de islam dus. Maar wel één strekking islam voor iedereen. En dat is in Marokko de Malikitische soenitische islam, genoemd naar Malik Ibn Anas (716-795). ‘Un effort particulier a été consenti par les pouvoirs publics pour permettre aux Imams et Mourchidates de bénéficier du statut de fonctionnaires du Ministère des Affaires Religieuses et Islamiques‘, gaat het verder. (De overheid heeft een bijzondere inspanning geleverd om imams en ‘mourchidaten’ de status van ambtenaar van het ministerie van Religieuze en Islamitische Zaken te verlenen.)

Imams zijn dus overheidsambtenaren. Er mag dan al in de soennitische islam geen clerus zijn vergelijkbaar met de clerus in de katholieke kerk, wat de moslimpropaganda in het westen maar blijft herhalen. Er is wel degelijk gezag en hiërarchie binnen de islamitische constructie (mourchidates zijn een soort van religieuze assistenten).

Terrorisme

Maar wat is nu eigenlijk terrorisme, en wat motiveert terroristen ? ‘Le travail de recherche et d’analyse mené sur le terrain a permis de relever que la motivation derrière l’acte terroriste n’est pas tant le désir de s’attaquer aux autres, mais plutôt la volonté d’assouvir un certain nombre de besoins. D’où le constat que le terrorisme est une forme de catharsis, un mécanisme pour rechercher l’équilibre de la personne du terroriste‘, meent de Marokkaanse Permanente Vertegenwoordiging in Zwitserland te weten.

(Uit het onderzoek en de analyses die op dit gebied zijn verricht, is gebleken dat de drijfveer achter de terroristische daad niet zozeer de wens is om anderen aan te vallen, maar veeleer de wens om een aantal behoeften te bevredigen. Vandaar de vaststelling dat terrorisme een vorm van catharsis is, een mechanisme om evenwicht te zoeken in de persoon van de terrorist.)

Wordt zo niet het probleem van terrorisme en het radicaalislamitische gedachtengoed dat daaraan ten grondslag ligt, gerelativeerd? Ook heeft de nota het uitsluitend over het ‘extrémisme violent‘. Vormt het niet-gewelddadig extremisme dan geen probleem? Maar dit is nog niet alles.

Het westen rooft grondstoffen?

‘La justification: celle-ci renvoie aux multiples plaies et défaites qu’a connu la Oumma islamique à cause de l’Occident et de l’insouciance des gouvernants musulmans. Parmi ces plaies qui continuent à mettre à mal le corps de la Oumma, il y a lieu de citer: la colonisation occidentale qui continue, la mainmise sur les ressources des musulmans, le double langage de l’Occident et des institutions internationales, la contrefaçon de l’histoire et de la géographie, et le complot en vue de faire éclater la Oumma‘, aarzelt de PV niet te schrijven.

(Rechtvaardiging: Dit verwijst naar de vele wonden en nederlagen die de Islamitische Ummah heeft geleden door toedoen van het Westen en de roekeloosheid van moslimheersers. Deze wonden die het lichaam van de Ummah nog steeds teisteren, zijn onder meer: de aanhoudende westerse kolonisatie, de wurggreep waarin de hulpbronnen van de moslims worden gehouden, de dubbele moraal van het Westen en de internationale instellingen, de vervalsing van de geschiedenis en de geografie, en de samenzwering om de Ummah op te splitsen.)

Geen kolonie meer

Sedert 1956 (dat is al 66 jaar) is Marokko echter onafhankelijk en dus geen kolonie meer. Over de Marokkaanse kolonisatie van de Westelijke Sahara hoor je dan weer geen woord. Het westen rooft geen grondstoffen in Marokko. Ze koopt die daar aan aan internationale marktprijzen.

Westerse bedrijven, die in Marokko aanwezig zijn betalen de volle pot belastingen, terwijl er ondertussen een Marokkaanse zwarte economie actief is die geen bal oplevert voor de fiscus. Welk complot is er overigens om de islamitische oemma te doen uiteenspatten? Het westen heeft dezelfde vriendschappelijke relaties met islamitische landen waarmee ook Marokko bevriend is. En door haar anti-Iraanse en anti-sjiitische opstelling draagt Marokko zelf bij aan de onenigheid binnen de oemma.

Een buitenlandse vijand creëren

Door dergelijke bedenkelijke uitspraken tracht de Marokkaanse overheid een buitenlandse vijand te creëren en de indruk te geven dat de problemen waarmee Marokko wordt geconfronteerd te wijten zijn aan het buitenland (en dan in de eerste plaats aan niet-islamitische westerlingen) in plaats van aan het beleid van zijn of haar regering.

Het is precies deze mentaliteit die de drempels tot radicalisering bij een aantal Marokkanen verlaagt en een rem vormt op het kritische denken van Marokkaanse burgers. Daarbij inbegrepen bij de Marokkaanse diaspora in Europa waarvan een deel onder invloed staat van in Marokko opgeleide imams.

Reorganisatie

In 2004 werd de Conseil Supérieur des Oulémas gereorganiseerd. Dat is nu de enige organisatie die fatawa (meervoud van fatwa) mag uitbrengen. Een fatwa is een religieus juridisch advies. Deze raad zou een tolerante islam voorstaan. Dit is echter grotendeels een theoretische maatregel.

Want uiteindelijk kan iedereen die dat wil, en bijvoorbeeld zichzelf sjeik noemt, een fatwa schrijven en die op het internet zetten. En hoe kan je tot een tolerante islam komen, of tot een debat komen over de islam, indien maar één strekking islam wordt toegelaten?

Veel werk aan de winkel

De derde pijler uit de nota heeft betrekking op de sociaaleconomische ontwikkeling van Marokko, met een aantal initiatieven op het vlak van onderwijs, werkgelegenheid en beroepsopleiding. De vierde gaat over de verbetering van de mensenrechten. En daar is duidelijk veel werk aan de winkel. Want op de website van Human Rights Watch luidt het: ‘Morocco continues to crack down on journalists, activists, social media commentators, and artists critical of the monarchy. Despite a press code devoid of prison sentences, as punishment, authorities continue to resort to penal code articles to imprison critics. Laws restricting individual freedom remain in effect. In the Western Sahara, Moroccan authorities continue to harass activists supporting Sahrawi self-determination , prevent gatherings, and obstruct the work of local human rights nongovernmental organizations‘.

(Marokko blijft hard optreden tegen journalisten, activisten, sociale media-commentatoren, en kunstenaars die kritiek hebben op de monarchie. Ondanks een perswet zonder gevangenisstraffen, blijven de autoriteiten hun toevlucht nemen tot artikelen uit het wetboek van strafrecht om critici gevangen te zetten. Wetten die de individuele vrijheid beperken, blijven van kracht. In de Westelijke Sahara blijven de Marokkaanse autoriteiten activisten voor het zelfbeschikkingsrecht van de Sahrawi lastigvallen, verhinderen zij bijeenkomsten en belemmeren zij het werk van lokale niet-gouvernementele mensenrechtenorganisaties.)

Meer conservatieve en reactionaire islam

Zoals in zovele andere Arabische en islamitische landen hebben we afgelopen decennia in Marokko een tendens gezien richting meer conservatieve en reactionaire islam. 90% van alle verkochte boeken in Marokko zijn religieuze boeken. In Marokko is het verboden om je kind een niet-islamitische of niet-Arabische voornaam te geven. Tijdens de ramadan zag de Marokkaanse politie er op toe dat overdag niemand at of dronk (‘Geen dwang in de religie’, koran 2:256, weet u wel).

De moslimbroeders, die in Marokko PJD heten (Parti pour la Justice et du Développement) zaten afgelopen jaren in de Marokkaanse regering met de zegen van het staatshoofd. Christelijke priesters mogen niet aan proselitisme doen, terwijl omgekeerd de dawa (moslimprediking) in Europa op volle toeren draait.

En, artikel 3 van de Marokkaanse grondwet stelt dat de islam de staatsgodsdienst is. Terwijl je als moslim zonder probleem burgemeester kan worden van Londen, is het totaal ondenkbaar dat er ooit een niet-islamitische burgemeester zou komen in Rabat.

Hoe reduceren?

Hoe kan je de religieuze bemoeienissen van Marokko in België en Europa reduceren? Door de financiering van buitenlandse moskeeën in België te verbieden en door Belgische moskeeën te financieren door de zogenaamde ‘Kirchensteuer’.

Het systeem van de Kirchensteuer houdt in dat de bouw en onderhoud van kerken, moskeeën, synagogen, … en de betaling van de lonen van priesters, imams, … enkel gebeurt door een deel van de personenbelasting van mensen die expliciet verklaren tot een godsdienst te behoren, daaraan te besteden.

Een tweede maatregel is om de Vlaamse en Franse gemeenschap in België zelf in imamopleidingen te laten voorzien. Dat gebeurt al gedeeltelijk, maar niet voldoende. Een gematigde islam bestaat, maar die komt in ieder geval niet uit Rabat.

Malik Ibn Anas

Deradicalisering en gematigde islam in Marokko, een farce?