De zuipschuit is niet de striptekenaar Sokal, die vrijdag 28 mei 2021 overleed, maar zijn hoofdpersonage: Canardo, een grofgebekte eend die als cynisch inspecteur valt voor drank, rookwaren en wufte wijven. Ik was onmiddellijk verkocht toen ik het eerste vervolgverhaal zag verschijnen in 1978, in het nooit meer geëvenaarde ‘literaire’ stripblad Á Suivre . Later gaf Casterman ook een Nederlandstalige versie uit: Wordt Vervolgd.

Incorrect, mateloos en onverdraagzaam

Canardo sloot ik meteen in de armen. Dit was aantrekkelijke somberte. Een ijzingwekkende depressie. De lokroep van de negativiteit van de samenleving. Hij was atypisch, incorrect, mateloos, en onverdraagzaam. Alles wat niet van brave beeldverhalen verwacht kon worden. Á Suivre was dan ook niet bedoeld voor lezertjes van 7 tot 77 jaar. Het blad beschouwde het genre als een volwassen, uit de kluiten gewassen kunstvorm en richtte zich vooral op nogal afwijkend denkende volwassenen.

Niet in de traditie van het hufterige en bewust provocerende Hara Kiri en evenmin van het te brave Asterix-vehikel Pilote, maar eerder van rationalistische, libertijnse Franse voorbeelden als het stoutere L’Écho des Savanes en Fluïde Glacial (van de onvergelijkelijke beeldenstormer Marcel Gottlieb, alias Gotlib). Maar wel met een romig, kunstig sausje erover. Á Suivre bracht alle randverschijnselen, van erotiek met Manara en avontuur met Hugo Pratts Corto Maltese, Crepax, tot beklemmende huiver als die van Jacques Tardi of Didier Comes en futuristische stedenbouw bij François Schuiten).

Ontwerper van videogames

Daar paste Sokal perfect in. Hij was zelf een ongewone tekenaar, die van de strips weggroeide naar het ontwerpen van software voor avontuurlijke videospelletjes. Bij Microids ontwikkelde hij Amerzone; Syberia I, II, III en IV – The World Before – en in volle ontwikkeling; Paradise. Hij richtte zelfs zijn eigen bedrijfje op, White Birds Productions (2003-2010), genoemd naar het thema van Amerzone, een kruising van Amazonië en een ‘bitter’ gebied uit zijn strip van 1986. Daarin reist een journalist naar Zuid-Amerika om het bewijs te vinden van een legendarische soort witte vogels die al sinds 1932 niet meer is waargenomen.

Sokal

Fritz de Kat

Maar niets kan tippen aan Canardo. Hij maakt zijn eerste verschijning in nummer 6/7 van Á Suivre van juli-augustus 1978. Het verhaal is nog zwart-wit, wat de bedompte sfeer vanaf het eerste beeld unheimlich maakt. Het begint aan een toog waar antropomorfe dieren elkaar verdringen. Canardo verdrinkt in onstelpbare spleen, straalbezopen met lodderige ogen en ingezakt, vooroverbuigend met zijn lage glas naar de waard en de onsterfelijke openingszin die zijn echte karakter blootlegt: ‘Je t’en prie, Freddo, juste un. Le dernier …’ Helaas weigert de kastelein nog iets op de plank te schrijven. Dronkaards krijgen geen krediet.

Met een houten kop buitengekieperd hoort Canado een stem, een dame met lange snavel in bontjas, Clara. Ze is naar hem op zoek, want ze zoekt ‘een sterke man’ om in ruil voor een degelijk bedrag Fritz de Kat uit de weg te ruimen. Die heeft het op haar gemunt. Zegt ze. Geen bladzijde later knalt Canardo Fritz neer. Natuurlijk is hij in een val gelopen. De ratten willen hun macht in de schuur vergroten en katten zijn hun grootste bedreiging. Fritz had hem nog gewaarschuwd. Canardo richt een bloedbad aan tussen de ratten voor zij hém ombrengen. Komt Clara aan met een rat als gezel. Ze kan haar tranen niet bedwingen: ‘La fumée de cigarettes sans doute … Je la supporte mal ces jours-ci’. Meteen is de bijtende titel van het kortverhaal verklaard: Le Flic Qui M’Aimait.

Canardo verrijst

Zoals elke stripfiguur verrijst Canardo in een nieuw, nu volwaardig verhaal in nr. 34 (vanaf november 1980), en nu in kleur en gutsende regen: Le Chien Debout (Moord in de Berm). Ook nu direct in medias res: een konijn ziet een wortel liggen midden op de weg in een verlaten landschap. Een lokmiddel, want nog maar in het vierde prentje giert een forse wagen aan die hem doodrijdt. Fernand, een verlopen hond die uit het vreemdelingenlegioen terugkomt om zijn oud lief Gilberte terug te vinden, is de dader. Hij heeft zijn gratis maaltijd en sloft naar de kroeg (jawel, Chez Freddo), waar net Canardo buitengetrapt wordt. Fernand slaagt erin een mandfles foezel in één teug uit te drinken, tot woede van de bullebak van dienst Kartler, de bulldog die het laatst met Gilberte een affaire had.

De maffioso haalt er zijn maten bij om Fernand een lesje te leren. Kartler beschuldigt Fernand van moord op Gilberte. Ze overweldigen hem, niet zonder dat Kartler een oog verliest als Fernand hem een stukgeslagen fles in het gezicht slaat. Ze begraven hem gebonden onder de maïskorrels. Hem wacht de folterdood, want verderop is een stal met 500 kippen. En zo gaat dat maar door, de ene gruwel na de andere wandaad. Brutaliteit, beestigheden, laveloosheid, bedrog en haat vormen al een Sin City avant la lettre, een noir die alle hoeken van Dantes hel laat zien.

De Humphrey Bogart van de dierenwereld

Er zijn uiteindelijk 23 albums met Canardo verschenen. De eerste twaalf zijn de zwartgalligste en bloederigste. De beste ook. Moord in de Berm won de Grote Prijs van Parijs, Het Teken van Raspoetin (1982) die van Reims en de publieksprijs van FR3-Normandië. Ook uit De Zachte Dood (1983) en De Roes van het Bloed (1985) druipt het bloed van de pagina’s. Hoewel Sokal zelf dat beeld verzacht: ‘Canardo is zo’n beetje de Humphrey Bogart of de Columbo van de dierenwereld. Columbo allicht vanwege zijn eeuwige regenjas. In Canardo toon ik de moeilijke kanten van het leven. Het is een Canardo behept met de levensangst van de 20e-eeuwse mens’.

Animal Farm

Die angst spat zo uit de nerveuze tekenstijl van Canardo, ontzettend karikaturaal realistisch, gewaagd aan Orwells Animal Farm: mens en beest zijn moeiteloos verwisselbaar. Het zou Sokal oneer aandoen hem niet te rekenen tot de grafisch uitmuntende school waaruit hij stamt: met Schuiten, Comes, Servais zette hij de Belgische strip op heel andere, volwassen paden. Schuiten zat trouwens samen met hem in de opleiding aan Sint-Lukas in Brussel. Samen werkten ze twee banden van Aquarica uit (2017). Sokal bedacht zelf zijn scenario’s en tekende en kleurde ze zelf in. Een all-rounder dus die ons veel te vroeg ontviel. Want zoals hij zelf titelde: Van Niksdoen Krijg Je Dorst (aparte ‘roman’ 1985).

Marcel Gottlieb

Het overlijden van Sokal en de dood van een zuipschuit