De Alternative Für Deutschland (AfD) is volgens peilingen op dit moment de tweede grootste partij van Duitsland. Nu gaan er stemmen op om ze te verbieden. Er werd zelfs een petitie gestart die binnen enkele uren tienduizenden handtekeningen wist te verzamelen. Hoe groot is de kans dat de poging om een einde aan AfD te maken slaagt?

Verschillende politici vinden het een goed idee om AfD te verbieden. Onder andere Marco Wanderwitz, parlementslid van de christendemocratische CDU, en Saskia Esken, voorzitter van de sociaaldemocratische SPD, hebben zich al uitgesproken voor een verbod. Ook is er online een petitie gestart die voorstander is van een verbod. Nu is het verbieden van een partij in Duitsland niet eenvoudig. Er bestaat wel een mogelijkheid in de Duitse grondwet, maar de eisen om via deze weg een partij te verbieden zijn streng.

Hoe?

Artikel 21, lid 2 van de Duitse grondwet luidt: ‘Partijen die op basis van hun doelstellingen of het gedrag van hun aanhangers de vrije democratische basisorde willen aantasten of vernietigen, of het bestaan van de Bondsrepubliek Duitsland in gevaar willen brengen, zijn ongrondwettelijk.’ Om een partij te kunnen verbieden moet deze dus daadwerkelijk staatsgevaarlijk zijn. In 2017 mislukte om deze reden een poging om de rechtsextremistische partij NDP te verbieden. De partij was immers slechts beperkt relevant. Dat terwijl deze partij aan alle andere kenmerken van extremisme voldeed.

Daarnaast is het onduidelijk of AfD überhaupt de democratische basisorde wil aantasten of vernietigen. Haar grote populariteit is te danken aan haar oppositie tegen warmtepompen, hoge energieprijzen en ongebreidelde immigratie, en niet aan onbestaande oppositie tegen de fundamenten van de rechtsstaat. Dat neemt niet weg dat er figuren met extreme kantjes rondlopen, zoals bijvoorbeeld Björn Höcke. Maar is dat genoeg om het democratische principe van vrije verkiezingen te beëindigen? En als het verbod er zou komen, wat zijn dan de gevolgen voor de Duitse democratie?

Vrije verkiezingen

Iedere democratie heeft als rotsvast fundament vrije verkiezingen. Dat zijn verkiezingen met algemeen stemrecht, respect voor het stemgeheim, vrije toegang tot de media en vrije kandidaatstelling.

De vrije toegang tot de media is in verschillende westerse landen beperkt voor rechts-populistische partijen. Denk bijvoorbeeld aan het cordon médiatique dat rond het Vlaams Blok en het Vlaams Belang werd gehandhaafd. Iets soortgelijks is in Duitsland het geval met AfD.

Als het enigszins mogelijk is, wordt AfD volkomen genegeerd. De enkele interviews die wel gegund worden zijn veel kritischer dan bij andere partijen. Feelgood-interviews met persoonlijke vragen over vakanties, familie en andere leuke wetenswaardigheden kunnen AfD’ers sowieso op hun buik schrijven. De algemene strekking is eenvoudig: AfD is geen partij maar een naziclubje en mensen die werken bij AfD zijn geen mensen maar zolderkamerfascisten. Zo worden ze dus ook behandeld door de media. Aan een belangrijke eis voor vrije verkiezingen, vrije toegang tot de media, wordt hierdoor slechts beperkt voldaan.

Ondanks deze zeer moeilijke toegang tot de media blijkt AfD de laatste tijd bijzonder succesvol in het bereiken van kiezers. Momenteel zou meer dan één van de vijf Duitsers op AfD stemmen, ongeveer één op de drie overweegt om erop te stemmen. Dit zijn bijzonder hoge cijfers voor een partij die toch enkele nare kanten heeft en de laatste jaren steeds radicaler is geworden.

Onmogelijke koerscorrectie

Het bewijst dat de nood aan een duidelijke koerscorrectie groot is in Duitsland. Maar met een potentieel partijverbod zou de weg van een democratische koerscorrectie worden afgesloten. Bovendien zou het belangrijkste principe van vrije verkiezingen, namelijk vrije kandidaatstelling, overboord worden gezet. Dit zou het einde betekenen van de democratie traditie zoals wij die in het Westen kennen.

Het verbieden van de op één na grootste partij van het land is niet niks. Het is het tegenovergestelde waar een democratisch land voor zou moeten staan. Een land dat zijn vrije verkiezingen opheft omdat een oppositiepartij bijzonder groot is geworden is bovendien nooit een echte democratie geweest. Een democratie die slechts democratisch is zolang de kiezers de juiste partijen kiezen, is in wezen niet democratisch. Met een partijverbod komt men terecht in een democratie met Turkse en Russische ingrediënten. Er zijn wel verkiezingen, maar stemmen op partijen die volgens de heersende autoriteiten ‘staatsgevaarlijk’ zijn, is niet langer mogelijk.

Schadelijk

Dat dit nu ook in Duitsland een mogelijkheid is geworden toont ook aan dat velen die de democratie de hemel in prijzen zelf geen zuivere democraten zijn. Een zuivere democraat ziet democratie niet louter als een methode om de macht in handen te houden maar meer als een zelfreinigend systeem dat op lange termijn de beste resultaten voortbrengt. Het überhaupt overwegen van een verbod is dan ook bijzonder schadelijk, het bevestigt het beeld van grote groepen burgers die beweren dat er langs de democratische weg geen veranderingen mogelijk zijn. Voor deze groep wordt radicalisering dan een reëel scenario.

Het verbieden van de op één na grootste partij zou het einde zijn van het Duitse democratische experiment. Of het gaat gebeuren is afwachten, maar als het gebeurt zullen de gevolgen niet te overzien zijn.

Marco Wanderwitz

Vaarwel, Duitse democratie?