Op 5 december 1355 overlijdt in Brussel Jan III van Brabant, hertog van Brabant en Limburg, markgraaf van Antwerpen, op de leeftijd van 55. Hij is het enige kind van hertog Jan II van Brabant en zijn vrouw Margaretha van Engeland en heerst als hertog van Brabant en Limburg van 1312 tot 1355.

Door het Vlaams Charter van 1314, dat een grondwettelijk karakter heeft, wordt een behoorlijk bestuur gewaarborgd en krijgen de steden meer autonomie. Aan het begin van zijn regeerperiode heeft hertog Jan III te kampen met het probleem dat de bezittingen van de Brabantse burgers in het buitenland in beslag zijn genomen vanwege de schulden van de hertogen Jan I van Brabant en Jan II, en ook met het feit dat de adviseurs van de jonge hertog het Charter van Kortenberg niet respecteerden. Beide problemen werden opgelost, het ene door de oorkonde te erkennen en het andere door de overname van de schulden van de hertog door de steden, die ze terugbetalen.

Jan III begint met de huwelijkspolitiek die later, onder de Bourgondiërs, tot verdere eenmaking van de Nederlanden zal leiden: zijn dochter Margaretha van Brabant (1323-1368), trouwt met Lodewijk van Male, graaf van Vlaanderen. Een andere dochter, Maria van Brabant (1325-1399) huwt in Antwerpen Reinout III van Gelre, hertog van Gelder en graaf van Zutphen. Wegens de vroege dood van zijn beide zonen Hendrik van Brabant en Godfried van Limburg wordt Jan III na zijn dood opgevolgd door zijn oudste dochter Johanna van Brabant (1322-1406) Die trouwt in 1336 met Willem IV van Holland, graaf van Holland, Zeeland en Henegouwen. Na het overlijden (1345) van Willem hertrouwt ze in 1354 met Wenceslaus I van Luxemburg.

De poging van de Franse koning om Vlaanderen economisch te isoleren, leidt tot een geschil met Brabant, uit solidariteit met Vlaanderen en omdat dit in strijd is met de economische belangen van het hertogdom. Bij het begin van de Honderdjarige Oorlog staat Jan III aan de kant van Engeland en vergezelt koning Edward III van Engeland op zijn veldtochten. Uit wraak laat Filips VI van Frankrijk opnieuw beslag leggen op de Brabantse bezittingen in het buitenland. Dat leidt tot een opstand van de Brusselaars tegen hun hertog. Jan III laat prompt een van de leiders onthoofden.

Vanaf 1340 maakt hertog Jan III zich langzaam los van Engeland en zoekt vrede met Frankrijk. Dat doet hij ook in oostelijke richting: op 13 mei 1351 sluiten hertog Jan en zijn zoon hertog Godfried van Limburg een tienjarig vredesverdrag met het keurvorstendom Keulen en de steden Keulen en Aken voor het Maas-Rijngebied. Historisch gezien begint de hereniging van de Nederlanden, die na Karel de Grote was vervaagd, door hertog Jan III weer leven te krijgen.

Jan III van Brabant ligt begraven in de abdij van Villers-la-Ville (Waals-Brabant).

Margaretha van Engeland

Vandaag 1355: Jan III overleden, hertog van Brabant en Limburg, grondlegger van de eenheid der Lage Landen