De film ‘Navalny’ kreeg een Oscar voor de beste documentaire. Een goede aanleiding voor een onbevangen commentaar op de ‘redder van Rusland’. En ja, ik geef het grif toe. Ik was in eerste instantie zeer enthousiast over Aleksej Navalny. De charismatische Moskoviet wist met zijn onderzoeken en demonstraties andersdenkenden in Rusland als nooit tevoren te verenigen. Ik schreef zelfs een boek over de perikelen rondom de 46-jarige jurist — van zijn vergiftiging tot gevangenneming. Terwijl ik het schreef bekroop mij echter meer en meer het gevoel dat Navalny geenszins het democratische alternatief voor Rusland kon zijn waartoe westerse politici en media hem unaniem hadden uitgeroepen.

Dollartekens

Roeslan Sjaveddinov gaf mij twee jaar geleden als enige naaste medewerker van het kantoor in Moskou een interview. Nadat ik hem vertelde over mijn geplande boek verklaarde hij op officiële toon dat ‘Aleksej had gezegd onder geen beding mee te willen werken aan publicaties die niet onder zijn directe regie worden geschreven.’ Vreemde woorden voor een man die in het Westen geldt als de democratische redder van het grootste land ter wereld.

Ook foto’s en logo’s mochten met dreiging van juridische consequenties niet worden gebruikt. Ik benutte het boek uiteindelijk als platform voor andere politieke activisten uit Rusland. Die kwamen vele malen sympathieker op mij over dan de man wiens naam dollartekens toverde in de ogen van de uitgever.

Baken van hoop

Aleksej Gresko, een medewerker die Navalny als coördinator in Jekaterinenburg terzijde stond, was verbouwereerd toen ik vroeg of het wel verstandig was dat alle deelnemers aan een op handen zijnde demonstratie, zich online moesten aanmelden. De gegevens lekten natuurlijk uit en velen die zich hadden geregistreerd, werden opgepakt of raakten hun baan kwijt. ‘We leren van onze fouten’, aldus de medewerker uit de Oeral.

Een korte blik op navalny.com bewijst het tegendeel. Net als vroeger kan elke willekeurige Russische puber er zijn gegevens achterlaten om zich in zijn jeugdige naïviteit aan te sluiten bij het ‘baken van hoop voor democratie in Rusland’. (Dit is een citaat van Hillary Clinton op dezelfde site.) Het is dan waarschijnlijk alleen nog gissen wie het eerst op de stoep staat: de beulen van de FSB, de vechtjassen van de elite-eenheid Rosgvardija of de sadisten van MVD Grom. Gresko zelf zal het niet raken. Met als alle andere vooraanstaande stafmedewerkers kon hij — ondanks huisarrest — tijdig naar het buitenland vertrekken.

Antwoord in het strafkamp

In zijn politiek is Navalny uiterst pragmatisch: ‘Buitenlandse journalisten vragen steeds weer naar de “rechtse mars”. Tsja… die mensen (nationalisten) leven hier nu eenmaal. Het zijn er niet weinig en dan moet ik natuurlijk meedoen aan hun manifestaties…’ En dat is typisch Navalny. Hij is zelf geen nationalist. Hij wil alleen dat nationalisten hem ondersteunen. Als er grote aantallen Russische milieuactivisten zouden bestaan, zou hij met hen meelopen.

De gesprekken die Navalny speciaal voor de film opnam in het Engels, laten een man zien die zo overtuigd is van zichzelf dat een eventueel bestaande sympathie van de kijker als vanzelf verdwijnt. De teneur van de documentaire is dat het gewoon onbegrijpelijk is dat Aleksej Navalny nog steeds niet de president van Rusland is. Net als Maria Pevtsjich, zijn rechterhand in Londen. Zij reageerde op de vraag of ze een antwoord heeft op de problemen in Rusland: ‘Natuurlijk! Ons antwoord zit in het strafkamp van Melechovo in de oblast Vladimir.’

Geen woord over de oorlog

Dasja, de dochter van Aleksej, spreekt een uitstekend mondje Amerikaans Engels en was niet te onderscheiden van de andere aanwezigen in Los Angeles. Zwaar opgemaakt in galajurk vertelde ze vrolijk: ‘Het belangrijkste is mijn vader uit de gevangenis te krijgen.’ Ondanks de enorme draagwijdte van het moment spreekt ze met geen woord over de misdadige invasie van Oekraïne. Geen woord over de moord op vreedzame burgers in Boetsja. Geen woord over de vernietiging van Marioepol en de Donbas. Geen woord over andere politieke gevangenen. Niets over Nikita Oevarov, een zestienjarige Siberische jongen die vijf jaar strafkamp kreeg voor een chat over het computerspel MineCraft. Niets over Artjom Kamardin, een 32-jarige Moskoviet die door de politie werd verkracht met een halter wegens een gedicht tegen de oorlog.

En dat is typerend voor Aleksej Navalny, zijn familie en zijn staf. Wat er ook gebeurt in Rusland, wat er ook gebeurt in Oekraïne — het laat ze volledig koud. Er is maar één doel: ‘Navalny for president!‘ Alle westerse promotie ten spijt, de democratische redder van Rusland zal Aleksej Navalny nooit worden. Roeslan Sjaveddinov heeft overigens een mooie nieuwe baan gevonden, als model op navalny.shop.

Maria Pevtsjich

Navalny for President?