Oude mannen worden nostalgisch en als je zeventig bent betekent dit haast onvermijdelijk dat je terugdenkt aan de Beatlemania van 1963-1964 (ik was toen veertien). Ongeveer zeven jaar lang wervelden de Fab Four uit Liverpool doorheen onze wereld tot ze in schade en schande hun Apple – voor jongere mensen is dat slechts een computermerk – ontmantelden. Nu, zestig jaar later, vraag je je af wat er toen eigenlijk gebeurd is, want er bereikten maar flarden onze waarneming, mede omdat het grootste deel van onze pers zijn neus ophaalde voor tienernieuws. Hoe was dit grootste mirakel uit de popgeschiedenis, dat standhield van 1958 tot 1968, ontstaan? Wat had die magie tussen John Lennon & Paul McCartney mogelijk en kapot gemaakt?

By making this world a little colder

De breuk gebeurde opvallend genoeg toen een vrouw zich tussen hen in wurmde, Yoko Ono, die John wist in te palmen; van zijn vrouw Cynthia (en zijn zoon Julian) wist te vervreemden; en Paul tot een bijna homo-erotisch meesterwerk dreef, Hey Jude. Niet lang daarna dook er een tweede vrouw op, Linda Eastman, die de breuk finaliseerde.

Hiermee wil ik helemaal niet de legende bevestigen dat Ono verantwoordelijk was voor de split van de Beatles, dat is teveel eer voor haar. De tweespalt stond in de sterren geschreven sinds Sergeant Pepper’s van april 1967, toen duidelijk werd dat John niet langer de motor was achter het viertal, maar Paul hem naar de kroon stak. Het was evenwel de bizarre Japanse die de katalysator was. Dat voelde Paul aan in Hey Jude, vandaar zijn smeekbede aan John om zogezegd Cynthia, maar feitelijk hem niet in de steek te laten.

Jude kon helemaal niet Julian zijn

De legende wil dat de naam Jude aanvankelijk Jules was, en dat het lied bestemd was voor Lennons zoon, de vijfjarige Julian, die letterlijk het kind van de rekening werd. Paul hield echt van de jongen en vond het vreselijk dat John hem in de steek liet op dezelfde leeftijd als zijn vader dat hemzelf had aangedaan. Waarschijnlijk werd de kladversie inderdaad geschreven met Julian in het achterhoofd, maar waarom dan de titel veranderen? Dat Hey Jude was opgedragen aan de verwaarloosde knaap klopt langs geen kanten met de definitieve tekst:

Hey Jude, don’t make it bad. Take a sad song and make it better. Remember to let her into your heart, Then you can start to make it better.

Wat had Julian misdaan dat hij het beter diende te doen? En welke vrouw diende hij zo nodig in zijn hart te laten?

Cynthia bevestigt in haar biografie (John, 2005, p. 266) de bewering van musicoloog Walter Everett (The Beatles as Musicians, 1999) dat John bij de eerste beluistering van het nummer aannam dat dit over hem zelf ging. Hij had daar alle reden toe, nogal wat zinnetjes spreken boekdelen:

Anytime you feel the pain, Hey Jude, refrain, Don’t carry the world upon your shoulders. For well you know that it’s a fool, Who plays it cool, By making his world a little colder.

Wie zegt zoiets tegen een vijfjarig kind? Hoe zou Julian de wereld kouder kunnen maken als zijn vader hem in de steek liet?

Tijd nodig om dit te verwerken

Paul was de enige uit de entourage van Lennon die het goed fatsoen had om de aan de deur gezette Cynthia en haar kind toen te bezoeken. Maar om Julian te verwittigen dat hij de wereld niet op zijn schouders mocht nemen? Wie dat in die periode aan het doen was, was John. Een onomstreden verhaal van Johns trouwe schoolkameraad Pete Shotton, is hallucinant.

We zijn in het voorjaar van 1968, de Beatles vieren nog steeds triomfen met Sgt Pepper’s Lonely Hearts Club Band. De wereld is het erover eens dat ze daarmee rockgeschiedenis hebben geschreven, dat de popmuziek nooit meer kan zijn wat ze geweest is. John kan de druk niet meer aan, is pas terug van mediteren in India, leeft in een door LSD-gebruik vervormde wereld, en is overgestapt op heroïne. Hij roept onverwacht een directievergadering samen van hun firma, Apple.

‘Hij stond van achter zijn bureau op en richtte het woord tot zijn collega’s: “Ik heb jullie iets zeer belangrijks te zeggen. Ik ben Jezus Christus die op aarde is teruggekeerd”. Hij eiste dat Apple een persbericht voorbereidde waarin Zijn wederkeer werd bekendgemaakt (…). Het is tekenend voor het ontzag dat John afdwong bij de mensen met wie hij het nauwst samenwerkte, dat niemand het waagde hem tegen te spreken. Een moment staarden ze verbluft voor zich uit; toen waren ze het er allen over eens dat dit een bijzonder belangwekkende mededeling was. Maar ze waarschuwden dat ze tijd nodig hadden om na te denken over de betekenis ervan en om te beslissen welke stappen Apple zou moeten nemen.’

Norman verzwijgt cruciale passages

Merkwaardig genoeg vermeldt de bejubelde biograaf Philip Norman in John Lennon (2008) dit met geen woord. Norman wordt opgevoerd als de redelijke reactie op de ‘kwaadwillige’ Albert Goldman, De levens van John Lennon (1987), die Shotton – net als Bob Spitz in The Beatles, – correct citeert. Norman beroept er zich op dat hij directe getuigen als Paul McCartney en Yoko Ono had geïnterviewd, die met Goldman niet wilden spreken omdat hij een ontluisterende biografie van Elvis Presley had gepubliceerd. Norman biedt een schat aan tekenende details aan, maar telkens als het menens wordt, glijdt hij over bezwarende feiten heen.

Vlak na zijn openbaring als Jezus Christus besloot John – die een jaar later zou vrezen dat men hem zou kruisigen – te gaan samenleven met Yoko Ono, en Cynthia te verstoten. En dit op de meest vernederende (onchristelijke) manier die mogelijk was. De scheiding werd uitgesproken op 8 november 1968, waarbij Cynthia zich met een relatief bescheiden bedrag tevreden stelde (Julian zou tot 1996 moeten procederen om een fatsoenlijk deel van zijn erfenis te bemachtigen).

I used to be cruel to my woman

Feitelijk had John zijn behoefte aan een vaste maîtresse al aangekaart op Sgt Pepper’s, zonder dat hij al wat had met Yoko: ‘I used to be cruel to my woman. I beat her and kept her apart from the things that she loved. Man I was mean but I’m changing my scene, I’m doing the best that I can. It’s getting better all the time. I admit it’s getting better since you’ve been mine.’ Dankzij een nieuwe liefde zou hij zijn vrouw niet meer slaan. Dat was niet als grap bedoeld, gaf hij later toe in zijn Playboy-interview met David Sheff (1980). ‘Ik kon mezelf niet uitdrukken, dus vocht ik met mannen en sloeg ik vrouwen. Daarom ben ik nu zo voor de vrede. Het zijn de geweldenaars die zich bekeren tot liefde en vrede’.

In feite wist iedereen dat John de hele tijd vrouwen versierde die zich gewillig aan hem gaven, de enige die het niet wilde weten was zijn eigen vrouw Cynthia. Beatlesproducer George Martin was gek op Cynthia, maar oordeelde al snel dat hun huwelijk gedoemd was om te mislukken. ‘Zolang de tredmolen van het constant toeren en bezig zijn met de jongens aan de gang bleef, kon John haar niet ontrouw zijn in duurzame relaties. Toen die stilviel, gebeurde het onvermijdelijke’.

Na de hyperactiviteit de depressie

John was inderdaad in een diep dal gevallen toen hun leven zich stabiliseerde in september 1966, na bijna vier jaar hyperactief gekkenwerk. Hij moest thuis zijn bij zijn vrouw en kind in een riante woning die hij zich aangeschaft had in Weybridge-Kenwood, ten westen van Londen, en wist met zichzelf geen raad. Dus vluchtte hij weg in LSD, zeker toen daar bovenop een diepe ontgoocheling kwam na twee maanden (pogingen tot) meditatie bij de Maharishi Mahesh Yogi in India.

Galeriehouder John Dunbar, de man van Marianne Faithful, vertelde dat hij vaak in zijn woning was om samen LSD te gebruiken. Cynthia trok zich dan terug. De driejarige Julian liep er wel rond, maar John keek nauwelijks naar hem om en als het bedtijd was dan had de knaap liever dat een vriend van zijn vader (Terry Doran) hem onderstopte.

John kreeg er bezoek van Klaus Voormann, een oude vriend uit Hamburg. Bij hem klaagde hij zijn nood: ‘Hier zit ik dan met een vrouw waar ik niet wil bij zijn (…). Ik zou het liefst verdwijnen, onder de grond kruipen’. De meest succesvolle man van de planeet wilde onder de grond kruipen.

Verbluffend lang geduurd

De entourage zag de breuk al een tijdje aankomen, keurde Johns houding af, maar men verbaasde zich er over dat dit huwelijk zich zolang voortsleepte. Dat George Harrison en Ringo Starr, en vooral hun vrouwen Pattie en Maureen, Cynthia zo gemakkelijk lieten vallen had niet slechts te maken met hun vrees om John voor het hoofd te stoten, maar veeleer met hun onmacht om nog iets zinnig te vertellen.

Volgende aflevering: Paul had het leukste meisje van de klas verloren (2)

Marianne Faithful

Paul smeekte John om Cynthia niet te verlaten