Vandaag een jaar geleden trokken 2.286.217 Catalanen naar de stembus om er voor of tegen Catalaanse onafhankelijkheid te stemmen.

Referendum

Dat deden ze omdat hen het mes op de keel werd gezet. Hun autonomiestatuut werd in 2010 door het Spaanse Hooggerechtshof deels ingetrokken. Elke vraag naar overleg, werd door Madrid op dedain onthaald. Vanaf 2012 radicaliseerde de helft van de Catalaanse samenleving. Het herhaalde ‘njet’ uit La Moncloa, de residentie van de Spaanse premier, bracht de cultuurorganisatie Omnium Cultural ertoe om voortaan voor Catalaanse onafhankelijkheid te gaan. Daarnaast werd een nieuw pluralistisch platform opgezet dat de vlam in de pan stak: Assemblea National Catalana (ANC). Samen organiseerden ze sinds 2012 jaarlijks een massamanifestatie waar met veel gemak meer dan een miljoen Catalanen aan deelnam. Voor het recht op zelfbeschikking.

De druk van beide organisaties op de partijpolitiek, maakte dat de twee grote catalanistische centrumpartijen CiU (een liberaal/christendemocratisch kartel – de huidige PDeCat is zowat de opvolger) en de historische links-republikeinse ECR ook op het independentistische gaspedaal duwden.

In de Catalaanse verkiezingen van 2015 haalden de independentisten de meerderheid in het regionale parlement. De kiezer wist toen al goed wat de bedoeling was: een proces opstarten om de Catalaanse bevolking in een referendum te doen kiezen over die onafhankelijkheid. Uit alle peilingen, gedurende jaren, bleek dat minstens 80% van de Catalanen voorstander was van een referendum. Sommigen om de zaak voor eens en voor goed van de agenda te halen, en met het gewone leven verder te kunnen. Sinds het door de gemilitariseerde politie uit elkaar geslagen referendum is dat gewone leven niet helemaal teruggekeerd in de straten van Catalonië. Dat Madrid de autonomie van Catalonië tijdelijk opschortte milderde de drang naar onafhankelijkheid niet. In elke peiling lijken meer en meer Catalanen te kiezen voor de weg vooruit. Vooral jongeren en hoogopgeleiden. (Hier vindt u een overzicht van het hele proces en afgelopen jaar.)

Balans

Maar nu? Wat is de balans van het referendum? Catalonië heeft geen onafhankelijkheid, duizenden Catalanen zijn veroordeeld voor hun rol bij het referendum, comedians en rappers worden veroordeeld voor hun grapjes en songteksten die subversief zouden zijn. Catalaanse politici van alle ‘indepe’ partijen zijn in exil in België, Zwitserland en Schotland. Negen Catalanen zitten in de gevangenis. De twee Jordi’s, de leiders van de al genoemde Omnium en ANC, al 333 dagen. Hun familieleden blazen binnenkort een kaarsje uit. Maar ze blijven even overtuigd, even geëngageerd en even combattief. Ook al moet de rechtsgang nog opgestart worden; allen zitten al bijna een jaar in voorarrest zonder enig vooruitzicht. Nochtans vallen de gevangenissen waar ze zitten onder de bevoegdheid van de Catalaanse regering. Hun familieleden willen echter niet dat die de gevangenisdeuren openzet. Spanje moet zijn verantwoordelijkheid nemen.

Omnium Cultural

Meer dan ooit vervallen beide kampen – pro en contra – in een intransigente rol. Verzoening lijkt verder weg dan ooit, de nuance is de verliezende partij in het Catalonië van vandaag. En voor elke slag die de Spaanse staat of het door hem gelegitimeerde gewelddadige extreemrechts het catalanisme toedient, toont dat laatste zijn andere wang. Doordrongen van democratie, pacifisme en geweldloosheid hopen de independentisten dat de wereldgemeenschap eindelijk op tafel zal slaan en tot een oplossing zal aandringen. Maar welke oplossing? En hoe bereik je die?

Dialoog

Sanchez startte een ‘soort’ dialoog. Een soort, want over de vrijlating van de politieke gevangenen en vluchtelingen, wil de Spaanse regering niét praten. In een interview met Doorbraak stelde Puigdemont onomwonden: als er een dialoog komt, dan op Catalaanse (lees: independentistische) voorwaarden. En als Sanchez een nieuw referendum wil – een ballonnetje dat de premier een paar weken terug opliet – dan zal de vraagstelling moeten vertrekken van het resultaat van het referendum. Op dat vlak moeten we dus niet veel verwachten.

Partijpolitiek

Ook de grassroot organisaties blijven het been stijf houden: de meerderheid van de Catalanen heeft in een referendum voor de onafhankelijkheid gestemd. Daar komen ze niet op terug. Nu is het zaak om de neuzen van de politieke partijen in dezelfde richting te krijgen. PDeCat, ERC en de links-anarchistische CUP rollen echter al sinds november-december vorig jaar rollend over de straatstenen. ERC wou geen kartel sluiten met PdeCat, in de hoop de leidende partij te worden met de verkiezingen van 21 december. Goed geprobeerd, maar slecht gegokt. Sindsdien is de ERC ook ‘gematigder’ wat het ultieme doel betreft. De partij lijkt meer te streven naar de vrijlating van de politieke gevangenen, waaronder haar leider Oriol Junqueras. En daar schijnt zo, volgens haar politieke concurrenten, veel voor op te willen offeren. Het zorgde er zelfs voor dat het partijsecretariaat een tijd terug beklad werd door andere independentisten.

Met Carles Puigdemont als verbannen boegbeeld, lijkt de centrumpartij PDeCat wel op de radicale onafhankelijkheidslijn te blijven. De partij is ondertussen aan het vervellen tot Crida Nacional per la Republica. Dat initiatief moet boven de klassieke partijpolitieke scheidingslijnen staan, maar roept alvast geen enthousiasme op bij ERC. Liberalen, christendemocraten en (oud-)communisten volgen de ‘oproep’ wel. De nieuwe partij wordt binnenkort officieel opgericht, en dingt in mei 2019 naar de kiezer voor Europese en gemeenteraadsverkiezingen. Want gemeenschappelijke ERC-PDeCat/Crida-lijsten zitten er allicht niet in. (En neen, Puigdemont zal niet op een N-VA-lijst prijken.)

Verkiezingen

Om de onafhankelijkheid blijvend op de agenda te zetten, kiende ook ANC een strategie uit. In alle gemeenten die géén secessionistische burgemeester hebben, wil ANC een ‘kleurloze’ burgerlijst indienen. Al dan niet in samenwerking met independentistische partijen. Nu al hebben bijna 800 gemeenten (van de 948) in Catalonië een independentistische meerderheid, en dat aantal moet omhoog. Of ERC hier zal in meestappen, is maar de vraag.

Voor Barcelona lijkt dat alvast niet het geval. De huidige burgemeester Ada Colau met haar links-populistische lijst Barcelona en Comú zou een voorakkoord hebben met ERC en PDeCat. Maar PDeCat zou een sociaaldemocraat, een gewezen PSC’er, in de strijd sturen, wat de eerder business minded, liberale traditionele Convergencia-kiezer in de kou laat staan.

Ondernemers voor onafhankelijkheid

In het entourage van Puigdemont ving ik trouwens op dat dat laatste het pijnpunt wordt in de ideologische strijd om de onafhankelijkheid. Ook de economie, de haven en het zakenleven zouden baat hebben bij de onafhankelijkheid. Maar in de debatten afgelopen jaar, kwam dat op de achtergrond. De klassieke ondernemingsgezinde fractie kwam niet tot haar trekken. Er zou daarom gewerkt worden aan een nieuw initiatief in die richting, om te vermijden dat de ondernemers straks zouden afhaken omdat de onafhankelijheidsbeweging te veel door links wordt geleid. Wie de economische cijfers van Catalonië van afgelopen jaar bekijkt, weet dat de regio het beter deed dan voorheen. Ondanks de wanhoopskreten van ‘Project Fear’; de onheilstijding dat de ondernemingen de regio zouden verlaten. Quod non.

Vlaggen

Ondertussen verzamelen elke zondag honderden, soms duizenden, mensen zich voor de gevangenissen waar Catalaanse politici en de twee Jordi’s opgesloten zitten. De voorbije en volgende weken wordt elk moment aangegrepen om te herinneren aan de gebeurtenissen van een jaar geleden. Geel is de overheersende kleur in het Catalaanse straatbeeld, behalve in de metropool Barcelona. De oude Catalaanse vlag, de Senyera, is zowat overal vervangen door de republikeinse Estelada. Met graffiti, spandoeken en stickers wordt de woordenstrijd kracht bijgezet. Het is hoopvol om zien hoeveel mensen geëngageerd zijn in het debat. Het is even surrealistisch om te zien hoe weinig zoden het aan de dijk zet.

Europa?

In zijn vorige week verschenen boek De Catalaanse crisis blijft Puigdemont hopen op een Europese interventie. Hij laat zelfs uitschijnen dat Europees voorzitter Donald Tusk zou kunnen helpen. Maar zoals Mariano Rajoy ‘niet kan en bovendien niet wil’ (onderhandelen over een referendum), hetzelfde signaal schijnen de Europese instellingen uit te sturen. Toen Spanje militaire troepen tegen zijn eigen bevolking uitstuurde, vond Europees Commissaris Marianne Thijssen (CD&V) het geweld ‘proportioneel’. En sinds 1 oktober vorig jaar hoorden we nog geen enkel Europees kopstuk over de Catalaanse crisis. Of het zou moeten Guy Verhofstadt zijn. Bij de vorige Europese verkiezingen – amper vijf jaar geleden – beloofde hij CDC (de voorloper van PDeCat) nog steun in haar autonomiestreven, koste wat het kost. Vandaag wil hij die partij uit zijn ALDE-rangen gooien, ten groot jolijt van de Spaans-nationalistische Ciudadanos, die de erfenis van de Spaanse Burgerloorlog willen begraven, zoals de ‘liberalen’ ook Franco begraven willen laten in zijn parmantig mausoleum.

Doorbraak

Endavant-spandoek in het hartje van Barcelona, 11 september 2018.

Puigdemont hoopt niet enkel op een Europese oplossing, of op zijn minst Europese bemiddeling. Hij wil er zelf werk van maken. Zijn aanwezigheid in en om Brussel dient ertoe, naar eigen zeggen, de zaak te ‘europeaniseren’. Maar hoe denkt de gemiddelde Catalaan daarover? Twee weken terug, in Barcelona, hoorden we dezelfde hoop door vele Catalanen uitspreken. Maar tegelijk zagen we ook een gigantisch spandoek dat de Catalanen opriep niet te hopen op de EU, en de eigen boontjes te doppen. De EU luistert tóch niet, redeneren ze: ‘Met de Europese Unie hebben we geen toekomst.’ De roep klinkt luider bij links-radicale jongeren van Endavant en Arran die sowieso al niet hoog oplopen met de ‘neoliberale’ EU. Maar het zou kunnen uitwaaieren naar bredere groepen Catalanen. Ze mogen zich dan wel in hun hart overtuigde Europeanen noemen, het besef dat ze van de EU niets moeten hopen, zal mettertijd enkel toenemen.

Staat in de staat

Waar staan we dan, om de vraag nog maar eens te stellen, één jaar na het referendum? Puigdemont gaf vorige week in een interview met Doorbraak toe dat hij te lang heeft gewacht. Dat hij van het momentum na het referendum gebruik had moeten maken om de onafhankelijkheid uit te roepen, en de internationale gemeenschap voor een voldongen feit te plaatsen. Voortschrijdend inzicht, maar veel te laat. De grote independentistische partijen neigen er niet naar de handen in elkaar te slaan. Op de Diada — de nationale feestdag — kwamen opnieuw meer dan 1 miljoen Catalanen samen om respect te eisen voor de referendumuitslag. In de opiniepeilingen blijven de ‘indepes’ lichtjes groeien. En massaorganisaties Omnium en ANC, daarin bijgestaan door de CDR’s, de Comités voor de Defensie van de Republiek, blijven massa’s op de been helpen. De organisaties genereren maandelijks zelfs om en bij de 3 miljoen euro bij de bevolking om hun personeel, acties en steun aan de gevangenen te bekostigen.

Maar politieke vooruitgang wordt er niet geboekt. In Catalonië – dat dus (nog) deel uitmaakt van Spanje – bouwt de helft van de bevolking aan een parallelle samenleving. Ze noemt dat bouwen aan de Republiek. Maar die zou eerder een staat binnen de staat kunnen worden dan wel een aparte, nieuwe Europese lidstaat. Wat de revolutie van de glimlach moest zijn, is een revolutie van een zure glimlach geworden.

Marianne Thijssen

Republiek Catalonië, staat in de staat