Op 23 maart is Madeleine Albright op 84-jarige leeftijd overleden. Precies tijdens de 23-jarige herdenkingen van het bevel uit 1999 om Joegoslavië te bombarderen.

Albright was tijdens de regeringen-Clinton I en II in de jaren negentig achtereenvolgens Amerikaans VN-ambassadrice en de eerste vrouwelijke minister van Buitenlandse Zaken. In beide hoedanigheden probeerde zij in de wereld de Amerikaanse liberale heerschappij te verbreiden. Vooral in Oost-Europa, waar zij was opgegroeid. Vandaag de dag plukken we in Europa de wrange vruchten van deze militante ijver.

Europese jeugd

In 1939 moest de jonge Tsjechoslowaakse Madeleine, oorspronkelijk Marie Jana Korbelová, met haar Joodse familie de nazi’s ontvluchten. Zij kwamen terecht in Engeland, waar Madeleine Engels leerde. Drie jaar na terugkomst in Tsjechoslowakije in 1945 moest het gezin het land weer ontvluchten vanwege een door de Sovjetunie aangestuurde staatsgreep. Zij kregen visa voor de Verenigde Staten, waar Marie goed assimileerde.

Zij liet haar naam tot Madeleine verengelsen en maakte zich het Amerikaans-Engelse accent eigen. Het gevoel van ontheemd zijn en haar weerzin jegens illiberale politiek zouden haar altijd bijblijven.

Fier overeind

Vanaf de jaren ’70 werd zij politiek actief voor de Democratische Partij, waar ze onder president Carter de schakel vormde tussen adviseur Zbigniew Brzeziński en het Amerikaans Congres. Als VN-ambassadrice ontpopte ze zich al als havik, toen ze in 1996 opriep tot langdurige sancties tegen Irak die een half miljoen kinderen het leven zou kosten. Bij haar afzwaaien als minister van Buitenlandse Zaken in 2001 riep ze nog op tot verdere actie om de zogenaamde massavernietigingswapens in Irak te vernietigen. Een valse casus belli met verstrekkende gevolgen was in de maak.

Gevraagd wat zij vond van de half miljoen door sancties verhongerde Iraakse kinderen antwoordde zij in 1996: ‘Moeilijke keuze, maar we vinden het het waard.’

In 1998 roemde zij Amerika op nationalistische wijze als de ‘onontbeerlijke natie’: ‘… als wij geweld moeten gebruiken, dan is dat omdat we Amerika zijn. Wij zijn de onontbeerlijke natie. We staan fier overeind en we kijken, verder dan andere landen, de toekomst in …’ Albright vond dat Amerika wereldwijd zijn belangen moest nastreven door internationaal de liberale (democratische) orde door te voeren, desnoods met geweld.

Minister van Buitenlandse Zaken

Als minister vergrootte zij de Amerikaanse zeggenschap binnen de NAVO. En van dit ooit defensieve bondgenootschap wist zij er een te maken dat die Amerikaanse liberale orde zou afdwingen. Het waren de dagen van de ‘unipolaire wereld’, met de Verenigde Staten als enig overgebleven pool. Het was een wereldorde die Rusland en China tot op heden afwijzen, en waarvan met name het groeiende China thans het sterkste tegenbewijs belichaamt.

Rusland en China beschouwen die totstandbrenging van liberale democratieën in hun invloedssfeer als de vestiging van pro-Amerikaanse landen. Hiertegenover stellen zij een herstel van het machtsevenwicht van weleer: de totstandkoming van een multipolaire wereldorde, met eigen invloedssferen waarin ook zij leidende rollen kunnen spelen.

Joegoslavië

In Zuidoost-Europa, Rusland en de Oosters-orthodoxe wereld staat Albright dan toch vooral bekend als de minister die de Europese NAVO-bondgenoten ertoe bewoog om in 1999 Servië en Montenegro (rest-Joegoslavië) te bombarderen. Deze actie bracht met name de relatie tussen de NAVO en Rusland onherstelbare schade toe, aangezien Servië een oude, hechte bondgenoot van Rusland is.

De bombardementen volgden op de weigering van de toenmalige Joegoslavisch-Servische president Slobodan Milošević om diens acties tegen etnisch-Albanese separatistische guerillastrijders en burgers in de Servische provincie Kosovo te staken. Vanaf 24 maart 1999 werden er in 12.000 aanvallen, gedurende elf weken, meer dan 10.000 ton explosieven en meer dan 3.000 raketten ingezet. Burgerdoelen, monumenten en scholen werden vernietigd, alsook de Chinese ambassade in Belgrado. Ongeveer 2500 burgers vonden er de dood en ongeveer 12.500 raakten er gewond.

Madeleine’s war

De aanval was omstreden omdat hij zonder instemming van de VN-Veiligheidsraad geschiedde. De NAVO was geen VN-lidstaat, dus had zij geen stem in de VN. Bovendien had ze — om een soeverein land, dat geen ander land was binnengevallen, te kunnen bombarderen — voor de gelegenheid besloten humanitair recht over internationaal recht te laten prevaleren.

De NAVO nam hiervoor de term etnische zuivering van Kosovaren in de mond. Clinton sprak nog van genocide, gepleegd door Serviërs, terwijl daar te midden van de wreedheden over en weer geen bewijs voor was. Albright had wederom een casus belli gecreëerd, met een grove schending van internationale regels tot gevolg.

Later zou nog blijken dat de NAVO tijdens de bombardementen verarmd uranium had ingezet. Ook dat was tegen internationale conventies. Het zou de overlevenden langdurige gezondheidsschade toebrengen. Wat bekend werd als Madeleine’s war zou het toonbeeld zijn van nietsontziend Amerikaans machtsvertoon in Europa.

Kosovo

Pas toen de Joegoslavische troepen zich in juni 1999 uit Kosovo terugtrokken, staakte de NAVO de bombardementen. De Kosovaarse strijders, die door de VS gesteund werden, wreekten zich nu op etnische Serviërs en Roma. Dit nieuws bleef in het Westen onderbelicht: het landje was immers vrij en de NAVO vestigde er zijn grootste militaire hoofdkwartier. In 2008 verklaarde het uiteraard zeer pro-Amerikaanse Kosovo zichzelf, en de aangrenzende streek Metohija, eenzijdig onafhankelijk van Servië.

Inmiddels erkennen niet meer dan 117 van de 193 VN-lidstaten de staat Kosovo. Met name landen met etnische separatisten erkennen het landje niet. Zij willen niet onder druk gezet worden zoals Servië, dat met het opgeven van de streek Kosovo de aloude bakermat van de Servische beschaving moest afstaan.

Oostwaartse uitbreiding

Landen die de eigengereide NAVO-actie afwijzen erkennen Kosovo evenmin. Rusland en China, bijvoorbeeld, vrezen dat de VS de ooit defensieve NAVO weer naar eigen goeddunken zal inzetten als offensieve macht tegen soevereine staten. Wat hen ook steekt is dat de NAVO zich onder Albright, precies ten tijde van de bombardementen, nog eens verder richting Rusland had uitgebreid met Hongarije, Polen en Tsjechië.

Hiermee zette Albright nog krachtiger het door Rusland steeds fel bestreden oostwaartse uitbreidingsbeleid voort dat haar voorganger Warren Christopher (1993-1997) al in 1994 had ingezet. Het was Christopher die brak met de toezegging van zijn voorganger Baker, aan Gorbatsjov, op 9 februari 1990, dat de NAVO zich ‘not an inch’ oostwaarts zou uitbreiden. Albright bewees de Russen andermaal dat de NAVO niet meer vertrouwd kon worden.

Rusland zou ook na Albrights ambtstermijn niet alleen blijven hameren op de kwestie-Kosovo maar ook blijven ageren tegen iedere NAVO-uitbreiding richting Ruslands grenzen. Vooral nadat de NAVO buurlanden Oekraïne en Georgië in 2008 had uitgenodigd lid te worden.

Veroordelingen

Tijdens de 23-jarige herdenking van Madeleine’s war hebben Rusland, China en Servië zich niet onbetuigd gelaten. De Servische president Aleksandar Vučić noemt de NAVO-actie van 1999 ‘verachtelijk, slecht beoordeeld, onwettig en immoreel’. Hij noemt het ‘dom, om te horen dat ze Rusland nu de schuld geven van zijn zogenaamde agressie tegen Oekraïne … De moraal, de principes en waarden waarover ze blijven praten, bestaan helemaal niet.’

Ook woordvoerder Wang Wenbin van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken veroordeelt de bombardementen in krachtige bewoordingen. ‘De Serviërs, de Chinezen en de rest van de wereld zullen de NAVO-agressie nooit vergeten … De NAVO komt bijeen op de 23-jarige herdenking van haar bombardement op de Federale Republiek van Joegoslavië. Ik vraag me af of de VS en andere NAVO-leden zichzelf de vraag hebben gesteld: wat is de wortel van de Oekraïne-crisis?’ Wang stelt verder dat de NAVO als Koude Oorlog-instantie enkel oorlog ten doel heeft, en dat zij die vredelievend zijn NAVO-uitbreiding zullen verwerpen.

De vlam van oorlog

Voorafgaand, tijdens en na Albright, bleek de NAVO niet meer die stabiliserende vredehandhaver van weleer. Reeds in 1995, tijdens een eerder NAVO-bombardement, ditmaal op Bosnische Serven, merkte de anders zo meegaande Russische president Jeltsin op dat de bombardementen ‘het eerste teken zijn van wat er kan gebeuren als de NAVO tot aan de grenzen van de Russische federatie zou komen. De vlam van oorlog kan door heel Europa uitbreken’. Na 27 jaar smeulen brak zij dan uiteindelijk uit in Oekraïne.

Marie Jana Korbelová

De nalatenschap van Madeleine Albright aan Europa