In Wit-Rusland zitten inmiddels meer dan 1000 politieke gevangenen onterecht vast in detentiecentra en strafkampen. Onder hen bevinden zich bekende politici, mensenrechtenactivisten en journalisten. Het merendeel bestaat echter uit gewone mensen, die op een of andere manier in verband worden gebracht met de massale protesten na de presidentsverkiezingen van augustus 2020. Onder hen: de 24-jarige Yana Pinchuk.

Opsporen in het buitenland

Men veroordeelde de gevangenen voor zogenaamde ‘overtredingen’. Die ‘overtredingen’ zou een rechtbank in een normaal functionerende rechtsstaat niet eens in behandeling nemen. Inmiddels hebben de ambtenaren in de voormalige Sovjetrepubliek de handen vrij. Het is zo erg dat men ook oppositionele burgers in het buitenland opspoort en naar het vaderland haalt.

Meestal gebeurt dit in het kader van bestaande verdragen over uitlevering met staten als Rusland, zoals het geval met een kickbokskampioen die tijdens de demonstraties ordebewaarders zou hebben geslagen. Hij vluchtte naar Moskou, maar na 6 maanden hechtenis leverde men hem uit aan de justitie in Minsk. Daar veroordeelde de rechter hem tot 2,5 jaar strafkamp. Ook minder bekende Wit-Russen werden het slachtoffer van de lange arm van dictator Aleksandr Loekasjenko, zoals de 24-jarige Yana Pinchuk.

Yana Pinchuk

Op 1 november 2021 arresteerde de politie de jonge Wit-Russin in Sint-Petersburg. Ze komt oorspronkelijk uit Orsja in de regio Vitebsk, maar woont en werkt inmiddels alweer een aantal jaren in Rusland. De Wit-Russische autoriteiten veroordeelden haar in mei vorig jaar bij verstek wegens het ‘aanzetten tot haat tegen medewerkers van politie en het oproepen van acties die in strijd zijn met de nationale veiligheid’.

Ze zou van september tot december 2020 tijdens de vreedzame protesten in haar geboorteland onder een schuilnaam vanuit het verre Sint-Petersburg negatieve uitlatingen over agenten op een Telegram-kanaal hebben gepubliceerd. Een Russische rechter besloot dat Yana Pinchuk in afwachting van de beslissing over haar uitlevering in ieder geval tot 30 april 2022 in detentie zal moeten blijven.

Asielaanvraag

Na de arrestatie diende advocaat Marija Beljajeva een asielaanvraag in wegens politieke vervolging in het land van herkomst. Tijdens de behandeling van deze procedure mocht men de Wit-Russin niet uitleveren. De Russische autoriteiten wezen de aanvraag op 3 februari af, maar Beljajeva tekende inmiddels protest aan tegen de beslissing.

De verdediging startte eveneens een procedure om de uitlevering stop te zetten op basis van meerdere bekende gevallen van marteling van politieke gevangenen in Wit-Russische detentiecentra. Als verdere reden gaf haar advocaat aan dat de berichten op Telegram enkel van organisatorische aard waren en geen beledigingen aan welk adres dan ook bevatten. Ze deelde slechts mee wie waar was gearresteerd en naar welk politiebureau werd gebracht. Ook vermeldde ze met behulp van informatie van activisten ter plaatse op welke manier de gearresteerde demonstranten en hun achtergebleven familieleden konden worden ondersteund.

Mensenrechten nageleefd?

De Wit-Russische justitie verzekerde hierop dat verschillende internationale verdragen over mensenrechten zouden worden nageleefd en dat van foltering of mishandeling geen sprake kon zijn.

De Russische zijde bevestigde inmiddels dat de aanklacht tegen de voormalige studente ook volgens de nationale wetgeving rechtens is, maar dat de uiteindelijke bewijslast na uitlevering bij de Wit-Russische openbare aanklager ligt. De maximale straf voor de in totaal negen punten van beschuldiging bedraagt 19 jaar gevangenis. Op 15 maart is Yana getrouwd met haar Russische partner met wie ze voor haar gevangenschap samenwoonde in Sint-Petersburg.

Brief

In een brief kon Yana antwoorden op een een klein aantal van de vele vragen, die ik haar stelde over de dramatische gebeurtenissen van de afgelopen maanden.

Yana, als je alles nog eens over zou mogen doen, zou je de protesten op dezelfde wijze ondersteunen?

Yana Pinchuk: ‘Over de protesten kan ik momenteel echt niets schrijven. Ze controleren alles. Het spijt me. Ik kan alleen antwoorden op vragen die mijn zaak of de veiligheid van mijn familie niet beïnvloeden.’

Hoe zijn de omstandigheden in de gevangenis?

‘De omstandigheden zijn niet heel slecht. We lezen boeken en we hebben zelfs een koelkast, verwarming en warm water. We mogen voor de duur van 1 tot 1,5 uur per dag rondlopen op het binnenplein.’

Betekende je huwelijk in de gevangenis een uitweg uit de huidige situatie?

‘Heel eerlijk gezegd, heb ik geen idee. Dat zou geen serieus argument zijn geweest. Mijn man en ik wilden al heel lang trouwen. De huidige situatie heeft die wens alleen maar versterkt.’

Mocht je vrijkomen, blijven jullie dan in Rusland?

‘Ik heb veel familie in Rusland, gedurende al die jaren stond ik met hen in contact. Mijn man heeft hier natuurlijk ook zijn wortels. Als we zeker zouden kunnen zijn dat we hier in veiligheid zijn en dat mijn ouders in Wit-Rusland niets overkomt, zouden we natuurlijk willen blijven.’

Nawoord: op 22 april kwam de info van advocaat Marija Beljajeva dat de openbare aanklager net had besloten dat Yana Pinchuk zal worden uitgeleverd aan de justitie in Belarus. Beljajeva zal een klacht tegen deze beslissing indienen bij de rechtbank in Sint-Petersburg. Tijdens de behandeling hiervan wordt de uitleveringsprocedure tijdelijk stilgelegd.

Marija Beljajeva

Loekasjenko, schending van mensenrechten en trouwen in de gevangenis