De kwaliteit van het onderwijs erodeert. Niet alleen in Vlaanderen en Wallonië, maar ook in Nederland woedt de discussie. Naast de ‘klassieke’ analyse over de kwaliteit en het management, komen in Nederland ook het ideologisch en het sociologisch aspect — die de etnisch-religieuze scheidingslijnen pijnlijk blootleggen — aan de oppervlakte. In Vlaanderen vormt de segregatie in het onderwijs een taboe-onderwerp. Het evangelie van de gelijke kansen en de hyperdiversiteit in het onderwijs wordt steeds meer in vraag gesteld.

Fatale vermenging van ideologie en belangen

Bestuurders, experten, onderwijskundigen, directeurs worden gekozen op basis van de juiste ideologische inslag, gemarineerd in een rousseauiaanse pedagogiek, met nadruk op de gelijke kansen, de hyperdiversiteit en het welbevinden van de leerlingen op school. Vooral het uitwissen van de verschillen en de absurde gelijkschakeling van alle leerlingen — abstractie makend van hun achtergrond en afkomst — zetten zich pijnlijk door.

De Nederlandse historicus Bastiaan Bommeljé omschrijft deze bestuurslaag als een ‘parasitaire laag die zich met een fatale vermenging van ideologie en belangen in het onderwijsveld kon ingraven dankzij de overheid.’ Hun positie werd gebetonneerd door wetgeving en regelzucht, waardoor de werking van de scholen amper in staat is om vlot op veranderende maatschappelijke trends in te spelen.

Volgens Bommeljé zijn de grote onderwijsvernieuwingen in Nederland uitgedraaid op een fiasco. ‘Interessanter is dat de symptomen van het dalende onderwijsniveau ondertussen al behoorlijk zichtbaar worden in het openbare leven. Voor wie weleens kijkt naar de Nederlandse televisie of in een krant, begrijpt onmiddellijk wat de Onderwijsinspectie bedoelt met ‘neergang ’en ‘afglijden’ en ‘gebrek aan intellectuele inhoud’.’ ‘Onze jongeren zijn de minst belezen, minst algemeen ontwikkelde en meest goedgelovige generatie sinds de Tweede Wereldoorlog.’ Op hun vierde verjaardag krijgen kinderen doorgaans een smartphone, op hun vijfde hebben ze al een vliegtuigreis gemaakt, op hun zestiende ontmoeten ze voor het eerst hun relatietherapeut, op hun achttiende rijden ze met de wagen en op hun vierentwintigste merken ze dat ze nog nooit een boekhandel zijn binnengestapt.

In Nederland formuleren ze het probleem scherper dan in het brave, kwezelige Vlaanderen: ‘De neergang van het onderwijs resulteert immers in een zonderlinge cocktail van een krimpende culturele horizon, intellectuele kaalslag, sociale rust en persoonlijk geluksgevoel.’ De analyse van de Nederlandse historicus is — mits wat aanpassingen — toepasbaar op het Vlaamse onderwijs.

Maatschappelijke bovenlaag ‘ontlettert’

Wat opvalt is dat de bovenlaag heel snel en makkelijk over de analyse van de degradatie van het onderwijs heen walst en onbekwaam is om de vinger exact in de wonde te leggen. Het verwoestend effect van de ideologische verdwazing en onkunde laat zich voelen in het hoger onderwijs en de universiteiten, waar de helft van de studenten amper in staat is om een behoorlijke Nederlandse zin te schrijven. De maatschappelijke bovenlaag ‘ontlettert’ zienderogen.

In Nederland heeft men vastgesteld dat zelfs studenten Nederlands niet meer toekomen aan het lezen van de literaire klassiekers van pakweg Couperus en Multatuli. De zelfverminking van het onderwijs gaat zover dat de emeritus hoogleraar Moderne Nederlandse Letterkunde Marita Mathijsen in de Volkskrant ooit pleitte voor een ingekorte en versimpelde versie van de standaardwerken of dat er tv-series van worden gemaakt. Zo hoeven de studenten de boeken niet meer te lezen. Dit anti-intellectuele virus installeert zich evenzeer steeds meer in het Vlaamse onderwijs. De bodem is in zicht.

Onderwijsinspectie in Nederland en Vlaanderen

De Onderwijsinspectie bevestigt steeds meer de analyse van historicus Bommeljé. Ze constateert een stijging van het aantal kinderen dat na de basisschool slecht kan lezen en rekenen. ‘We krijgen hier als samenleving last van.’ Ook in Nederland presteren leerlingen van het basis- en het voortgezet onderwijs steeds minder goed. Uit De Staat van het Onderwijs — een Nederlandse variant van Onderwijsspiegel, het jaarlijkse verslag van de Onderwijsinspectie — blijkt duidelijk dat de prestaties in het onderwijs afglijden.

Steeds minder leerlingen voldoen aan de gestelde verwachtingen. Het aantal laaggeletterde en -gecijferde leerlingen die de basisschool verlaten, stijgt ieder jaar. Deze onthutsende vaststelling geldt ook voor het Vlaams onderwijs. Deze leerlingen hebben dan ook te weinig vaardigheden om zich te redden in het secundair onderwijs.

Volgens de Nederlandse onderwijsinspectie is de belangrijkste oorzaak van het afglijden, het gebrek aan ambitie bij de scholen. De onderwijsinspectie: ‘Het merendeel van de leraren, schoolleiders en bestuurders neemt genoegen met het minimum van de kwaliteitsnormen.’ De Onderwijsinspectie van de Vlaamse overheid komt tot gelijkaardige conclusies: ‘Minder positieve resultaten zijn er in een groot deel van de doorgelichte scholen (de helft van de basisscholen en driekwart van de secundaire scholen) voor de kwaliteitsontwikkeling.’

Toenemende segregatie

Een ander heikel punt dat in De Staat van het Onderwijs wordt vastgesteld, is de toenemende segregatie in het Nederlandse onderwijs. Er ontstaan ‘bubbels van gelijkgestemden waar leerlingen nauwelijks uitkomen’, aldus het rapport. De scheiding tussen autochtonen en allochtonen verloopt steeds meer op opleidingsniveau. Hoogopgeleide ouders sturen hun kinderen naar scholen met bijzondere onderwijsconcepten.

‘Segregatie is ook zichtbaar op schoolniveau en zelfs in profielkeuze. Leerlingen met een niet-westerse migratieachtergrond zitten vaker op het vmbo. En meisjes gaan relatief vaker naar havo (ons TSO – red.) en vwo (ons ASO – red.) dan jongens.’ De etnische en sociale breuklijnen zijn meer dan ooit zichtbaar en worden steeds dieper. De school vormt dan ook steeds meer de perfecte afspiegeling van de maatschappij, waar de tweede, derde en zelfs vierde generatie allochtonen zich nog steeds in de sociaaleconomische onderlagen bevinden. De inspectie waarschuwt voor de groeiende sociaaleconomische segregatie die de kansenongelijkheid versterken. De school als integratie- en emancipatiemachine sputtert, ook in Vlaanderen.

De toekomst van het onderwijs mag dan al hoog op de politieke agenda staan, het echte debat — zonder taboes — moet nog worden gevoerd. De erosie van het intellectuele klimaat, de ideologische ‘Gleichschaltung’ en de segregatie in het onderwijs zijn duchtige problemen die — in tegenstelling tot Nederland — hier niet aan de oppervlakte komen.

Luister ook naar het interview met Julien Borremans op Doorbraak Radio (8 mei 2019).

Op 14 mei organiseert Doorbraak in samenwerking met Pro Flandria een onderwijscolloquium. Hier vindt u meer info; u kan zich nog altijd inschrijven.

Marita Mathijsen

Het onderwijs… van voortrekker tot zorgenkind!