Mark Changizi is een Amerikaanse neurobioloog en wiskundige van Iraanse origine. Sinds het begin van de coronacrisis neemt hij een harde positie in over lockdowns. Voor hem grijpen ze verregaand in in onze biologie, en zijn hun gevolgen veel gevaarlijker dan het virus zelf. Hij ziet in de coronacrisis parallellen met de religieuze wending van de Iraanse revolutie, die velen in Iran niet wilden, maar die er na 40 jaar nog altijd is. ‘We moeten ons in het Westen de vraag stellen wie dit heeft gedaan. Het antwoord: wijzelf’.

Pandemie op sociale media

Hoe de lockdowns hebben kunnen plaatsvinden, dat probeert Changizi dagelijks te ontrafelen op twitter en met zijn ‘Science Moments’ op YouTube. In korte video’s legt hij vanuit zijn huis in Ohio, op straat of van in zijn wagen, uit hoe de complexe wisselwerking tussen mensen onderling, en tussen burgers en overheden, tot een pandemie op sociale media hebben geleid. Die mediapandemie maakt dat we momenteel doodsbang zijn voor een relatief mild virus, zegt Changizi. ‘We weten als menselijke soort hoe om te gaan met virussen, want we zijn er samen mee geëvolueerd. Daarom dat de meeste mensen asymptomatisch zijn, of lichte coronasymptomen hebben’.

Changizi kreeg zelf Covid 19, net als verschillende van zijn kennissen. Hij neemt interessante posities in, niet alleen wetenschappelijk, maar ook als libertair en ervaringsdeskundige in religieuze revoluties. Zijn familie is afkomstig uit Iran.

Illusies

We pogen bij Doorbraak mee te ontrafelen hoe wat we nu meemaken, zo ver is kunnen komen. Daarom beginnen we bij de denkers die van in het begin van de pandemie vooral benadrukt hebben dat lockdowns en quarantaines het virus kunnen indammen; Yaneer Bar-Yam en Nassim Nicholas Taleb, beiden zeer actief op sociale media. De eerste heeft een campagne opgezet die ons voorhoudt dat een zeer strenge lockdown van 4 tot 6 weken voldoende is om het virus te vernietigen. De tweede vindt dat, omdat we het gedrag van het virus niet kunnen voorspellen, quarantaines, massaal testen en mondmaskers aangewezen zijn.

Mark Changizi: ‘Yaneer Bar-Yam en Nassim Taleb zijn slimme mensen, die net als ik gepassioneerd zijn door complexe mechanismen. Maar intelligentie beschermt niet per se tegen illusies. Mensen geloven doorgaans wat ze geloven omdat er binnen hun sociale omgeving bepaalde opinies of gedragingen zijn. Dat is een complex geheel van argumenteren, emoties uitwisselen en met elkaar interageren, waardoor je in de groep een bepaalde reputatie opbouwt.’

Sociaal narratief

‘Binnen groepen is er een sociaal narratief, dat dan de waarheid vormt. Wijk je daarvan af, dan heeft dat invloed op je reputatie binnen de groep. De groep heeft een goed geheugen, dat op bijna dezelfde manier werkt als blockchaintechnologie: gedecentraliseerd. Dat wil zeggen dat het zowel bij blockchain als in groepen moeilijk is om te “vals te spelen”, om informatie anders mee te geven dan wat in de groep als waarheid geldt. Ook roddels zijn gedecentraliseerd. Het is onmogelijk om na te gaan wie exact aan de bron van een verhaal staat. Reputatie is dan de pasmunt voor de waarheid: diegene met de goede reputatie, bepaalt het verhaal. Wie een goede reputatie heeft, voelt zich ook vertrouwd genoeg om “met kennis van zaken te spreken”, en wordt gemakkelijker geloofd.’

‘Maar dan is er de kwestie van angst. Wanneer groepen bang zijn, dan vertonen ze gek gedrag en zien ze dingen die er niet zijn. Het sociale narratief wijkt dan meer af van de waarheid dan anders, wat ook het antwoord op de angst beïnvloedt, en het angstverhaal nog sterker maakt. Zolang de basishouding binnen de groep beïnvloed wordt door angst, mag je nog zo logisch en rationeel redeneren als je wil, je raakt steeds verder verwijderd van de waarheid.’

Begonnen bij de bevolking

Een van de grootste problemen waar u op wijst, en die complotdenkers wind uit de zeilen neemt: u denkt dat de corona-angst een bottom up-proces is dat begonnen is bij de bevolking, niet bij politici. De bevolking zag enge beelden uit China of Italië, vroeg strenge overheidsinterventies, en kreeg strenge overheidsinterventies. Dat dit zo massaal en snel kon gebeuren, wijt u aan onze omgang met media. U spreekt van een ‘sociale-mediapandemie’.
‘Kijk maar naar het Verenigd Koninkrijk. Daar wilde men aanvankelijk de strategie van groepsimmuniteit toepassen. Dat was een nuchtere vaststelling. Maar de bevolking en de media aanvaardden deze strategie niet. Tegelijkertijd werkte de Britse SAGE – het Britse adviesorgaan voor de pandemie – aan manieren om de bevolking in te prenten dat ze thuis moest blijven. Dat is een vriendelijke manier om te zeggen dat SAGE eigenlijk propagandamanieren bedacht om de bevolking doodsbang te maken, zodat zij de sociale-afstandsmaatregelen zou respecteren.’

‘Er was dus ook een top-downwerking. Maar dat is lang niet het enige aspect dat de hysterie heeft veroorzaakt. Dat zien complotdenkers verkeerd: top-downmechanismen liggen niet aan de start van de hysteriepandemie. Er is minstens een even grote invloed van bottom up-krachten die de top versterkt hebben, waarop de top zelf nog striktere maatregelen nam, wat de bodem dan weer versterkt heeft, enzovoort.’

U denkt als neurobioloog dat vrijheid zo verweven is met onze evolutie als mens, dat een samenleving opsluiten ons als soort zal beschadigen op manieren die we niet kunnen voorzien. Is de vrijheid waarover u spreekt geen modern verlichtingsconcept, en eerder cultuurfilosofisch?
‘Ik denk niet dat vrijheid gelinkt is aan culturele opvoeding. Vrijheid is meer een basisgedraging van mensen, los van politieke vrijheid. Mensen willen elkaar ontmoeten, met elkaar interageren en willen elkaar ontmoeten terwijl ze elkaars gezicht kunnen zien. Elkaars gezicht zien is een evolutionair mechanisme dat ons helpt anderen in te schatten. Mensen kiezen ook al eeuwenlang zelf hun vrienden, en kiezen zelf waar ze hen ontmoeten.’

‘Als je als overheid zondigt tegen deze biologie, dan beschouw je mensen meer als politiek middel dan als doel op zichzelf. Het kan echter niet dat je mensen langdurig dit soort biologische vrijheid blijft ontzeggen. We zijn evolutionair geprogrammeerd om ons vrij te voelen. Overheden kunnen niet op een politieke manier onze evolutie sturen zonder dat de biologie in opstand komt. Maar doen ze dat wel, dan maken ze en passant wel vele maatschappelijke mechanismen stuk die de biologie in goede banen leidt.’

Lockdownspiraal

U bent eerlijk genoeg om toe te geven dat u geen oplossing hebt om uit de lockdownspiraal te geraken. U denkt dat we big picture thinkers nodig hebben, terwijl moderne samenlevingen veel te gespecialiseerd zijn, waardoor virologen te veel focussen op virussen, wiskundigen op modellen, en beleidsmakers op regels.
‘Om het nieuwe normaal de baas te kunnen, moeten we goed begrijpen wat er exact aan de hand is. Om de opkomst van het nazisme, of van de Iraanse revolutie te begrijpen, moeten we nauwgezet het verleden bestuderen, en daaruit concluderen hoe dit soort gedecentraliseerde angstmechanismen hebben gewerkt. Maar dan nog begrijpen we niet goed wat er nu gebeurt. En als we het zouden begrijpen, dan kunnen we alleen voorkomen dat het zich nog eens voordoet. Wat nu gebeurd is, kunnen we niet veranderen.’

‘De autoritaire mechanismen die ons nu treffen, zijn al verschillende keren voorgekomen in de geschiedenis van de mensheid. Maar ze bleven meestal lokaal, terwijl ze nu wereldwijd zijn. Ik ben niet altijd optimistisch. Mijn familie is afkomstig uit Iran, waar de islamitische revolutie al 40 jaar lang een bepaald bewind heeft gevestigd. Een groot deel van de Iraniërs wil eigenlijk helemaal niet volgens de wetten van de ayatollahs leven, maar de ayatollahs zijn er wel, al vier decennia. En ze zullen nog wel even blijven. In zulke situaties is de mens als individu hulpeloos.’

Roep om wanhoop

‘Charles Mackay – de auteur van het boek The Madness of Crowds – beschrijft dat mensen uit massapsychoses komen door zich er een weg uit te knokken. Daaraan gaat wanhoop vooraf. Misschien zal het systeem niet toelaten dat die roep om wanhoop met woorden vertaald wordt. Ik kan me zo inbeelden dat over een paar jaar het verhaal de ronde zal doen dat lockdowns het beste waren wat ons overkomen is, en ons gered hebben van de ondergang. Dan wordt het natuurlijk moeilijker om het probleem vast te stellen.’

‘Islamitische regels werken net zo zelfversterkend. Het is best mogelijk dat lockdowns een andere naam krijgen, bepaalde winkels niet altijd mogen openen om veiligheidsredenen, dat je op een bepaalde plek zal mogen zingen, en op een andere plek zal mogen praten, maar elders niet. En zo kom je na een tijdje op wetboeken vol regels uit, honderden pagina’s dik. Boeken met allerhande uitvaardigingen, regeltjes en straffen.’

‘In februari 2020 hadden we niet voor mogelijk kunnen houden dat dit überhaupt mogelijk was. Teruggaan naar die tijd gaat niet, want ondertussen is het wetboek al honderd pagina’s dik, en heeft het zich in de samenleving ingebed, en zijn lockdowns al deels de “oplossing” geworden die ons voor de ramp hebben behoed.’

Gevaarlijk voor een samenleving

Zou u lockdowns een oplossing vinden voor ziektes die – laat ons zeggen – één op de vier geïnfecteerden doen overlijden? De logica in het begin van de pandemie was: we kennen het virus niet, dus is alles toegelaten uit voorzorg. Ook ikzelf volgde denkers als Nassim Nicholas Taleb daarin. Blijkt nu dat het virus relatief mild is voor de mensheid.
‘Ik zal lockdowns nooit een oplossing vinden. Politieke onrust, mensen die hun job verliezen en moord en doodslag door massahysterie zijn nog altijd gevaarlijker en ingrijpender dan een virus. Massale wanen en illusies zijn gevaarlijk voor een samenleving. Wat er nu heeft plaatsgevonden, is historisch gezien nog nooit gebeurd op deze schaal. Als het voorzorgsprincipe ons iets zou moeten leren, dan is het dat de gevolgen van lockdowns gevaarlijker zijn dan het aantal doden door het virus. Overheden hebben nu op enkele dagen beslist dat ze de samenleving als experiment gebruiken, zonder dat er ook maar enige toestemming van de burger kwam.’

‘Het voorzorgsprincipe houdt ons net voor dat, omdat bepaalde handelingen onvoorziene gevolgen kunnen hebben, de bewijsvoering ervoor bij diegene ligt die de oplossing aanreikt. First do no harm is een medisch principe dat we vergeten blijken te zijn.’

Dystopische beelden

De Britse epidemioloog Neil Ferguson – die het Britse beleid adviseert – heeft vorige maand in een interview toegegeven dat lockdowns a priori geen optie zijn. Maar toen China en Italië het deden, was het voor hem wel een optie. Is dit een nieuwe, totalitaire logica die hier zijn intrede doet, net zoals in eenpartijstaat China? De logica van sociaal krediet, moralisme en technologie?
‘Dit is een van de kernvragen die de westerse wereld zichzelf moet stellen: waarom geloven in een Chinees complot terwijl westerse regeringen lockdowns zelf hebben geïmplementeerd? De Chinezen hebben gekke dingen gedaan, zoals voordeuren verzegeld en desinfectietrucks rondgereden in steden, wat vooral dystopische beelden opleverde. Dat maakte de bevolking in het Westen bang.’

‘Het is zelfs geen kwestie van Chinese internettrollen die ons in de luren hebben gelegd, het gaat om beelden die wij in onze gewone en sociale media hebben gerepliceerd. We zijn onmiddellijk in paniek geschoten. We zijn zelf gestopt met mens zijn, China heeft ons dat niet verplicht.’

Vaccins

Wat denkt u van de vaccinatiecampagne die nu wereldwijd op gang komt?
‘Ik ben niet tegen vaccinaties. Maar we moeten beseffen dat het jaarlijkse griepvaccin griepinfecties niet a priori tegenhoudt, laat staan dat griepvaccins er in geslaagd zijn om de griep te crushen.’

‘Stel dat een coronavaccin voor 95% beschermt tegen de ziekte. Dat is evenveel als na een natuurlijke infectie, voor een ziekte waarvoor de meerderheid van de besmettingen asymptomatisch is of met lichte verschijnselen gepaard gaat. Voor mensen die een zwakke gezondheid hebben, is een vaccin een goede keuze. Voor gezonde mensen is de winst marginaal, omdat het menselijk lichaam al vanzelf een sterke defensie blijkt te hebben tegen Covid 19.’

‘Zelf heb ik in het begin van het jaar Covid 19 gehad. Het was voor mij een zware verkoudheid. De meeste mensen die ik ken die het afgelopen jaar ziek zijn geweest, waren ziek in januari of februari 2020, misschien door corona, misschien ook niet. Maar omdat we dat niet getest hebben, weten we dat dus gewoon niet. Mensen waren voor maart gewoon ziek, in bepaalde gradaties. Ons antwoord op ziekte is nu veranderd: als je je iet of wat ziek voelt, dan voelt iedereen nu de sociale dwang om thuis te blijven.’

‘En neen, ik ontken hiermee het gevaar voor kwetsbare mensen niet, maar dat gevaar was er voor corona ook, met tal van andere virussen. Een milder virus als de griep doodt jaarlijks mensen met dezelfde comorbiditeiten, evenals oude mensen. Griepdoden noemen we vaak zelfs niet eens griepdoden. Ik denk dat het dan ook waanzinnig is om mensen van 85 – toch meer dan de helft van de doden – als coronadoden te categoriseren.’

Een goed evolutionair mechanisme

‘Ik hecht niet veel geloof aan de wetenschap die corona wil ‘vernietigen’. Virussen omringen ons al duizenden jaren, en de meesten onder hen doen ons weinig kwaad. Zelfs corona blijkt relatief mild als nieuw virus. Dat wil dus zeggen dat onze natuurlijke blootstelling aan virussen een goed evolutionair mechanisme is, want het laat ons toe immuniteit op te bouwen tegen een nieuw virus, meestal zelfs zonder zwaar ziek te worden.’

‘Maar goed. Dit interview is een lange uitleg om te duiden wat ik probeer te doen: het angstverhaal doorprikken. Met wetenschap dat verhaal doorprikken is echter maar één, niet erg efficiënte, manier van handelen. De omvang van dit verhaal is te groot, en te diepgeworteld. Iedereen moet om te beginnen in het reine komen met zijn of haar angst.’

Mark Changizi

Mark Changizi: ‘Afstandsregels zijn net islamitische regels’