Markus Meckel manifesteerde zich in de DDR als dissident. Nog vlak voor de val van de Muur richtte hij er de sociaaldemocratische partij mee op en werd hij na vrije verkiezingen de laatste minister van Buitenlandse Zaken van de ondergaande Oost-Duitse staat. Hij is dan ook goed geplaatst om te oordelen over de Duitse politiek jegens Rusland en Vladimir Poetin. En mals is hij niet voor zijn partijgenoten.

De SPD geldt als de partij van de ‘Russlandversteher’, degenen die begrip opbrengen voor of zelfs koketteren met de politiek van het Kremlin. De 70-jarige oud-minister heeft het in een interview met Die Welt over de ‘Duitse naïviteit tegenover Poetin’.

Die gaat volgens hem terug tot die denkwaardige dag dat Poetin een redevoering hield in de Bondsdag, het federale parlement. Dat was op 25 september 2001, precies twee weken na ‘Nine Eleven’. De Russische president smeerde de Duitsers honing aan de baard met mooie volzinnen, en dan nog wel Duitse. Volzinnen als: ‘Wir haben Ihr Land immer als ein bedeutendes Zentrum der europäischen und der Weltkultur behandelt, für deren Entwicklung auch Russland viel geleistet hat.’ (‘Wij hebben uw land altijd als een belangrijk centrum van de Europese en de wereldcultuur behandeld. Tot de ontwikkeling ervan heeft ook Rusland een grote bijdrage geleverd.’)

Zonder grenzen

Het Westen kon in die dagen best Russische steun gebruiken in de strijd tegen het islamterrorisme. Het toenmalige parlementslid Meckel koesterde echter wantrouwen tegenover de man die zich in hoogdravende bewoordingen over samenwerking met het Westen uitliet, maar tegelijk Grozny, de hoofdstad van de republiek Tsjetsjenië, in de as liet leggen.

Duitsland begon toen onder bondskanselier Gerhard Schröder (SPD) meer en meer op dialoog en coöperatie in te zetten en werd in zijn energiebevoorrading alsmaar afhankelijker van Rusland. Intussen ging Poetin in zijn binnenlandse politiek steeds meer de autoritaire toer op. Hij bestempelde de voormalige Sovjetrepublieken als het ‘nabije buitenland’, een signaal dat hij zich niet veel gelegen liet liggen aan hun soevereiniteit.

Meckel stelt dat het Westen Poetin nooit duidelijk op zijn ‘grenzen’ heeft gewezen. Dat bleek bijvoorbeeld toen de NAVO na het uitbreken van de oorlog van het Kremlin, tegen Georgië in augustus 2008, niet de NAVO-Rusland-Raad als overlegorgaan inschakelde om er onmiddellijk een eind aan te maken. Poetin had al gauw door dat hij op weinig weerstand tegen zijn imperiale ambities hoefde te rekenen. Dat Duitsland zelfs na de annexatie van de Krim in 2014 door Rusland begon met de ontwikkeling van de gaspijpleiding Nord Stream 2, zou de Duitse politici volgens Meckel het schaamrood naar de wangen moeten doen stijgen.

‘Moskou eerst’

Ligt de schuld voor die naïeve politiek bij de SPD? Niet volledig, vindt Meckel. Het is immers de christendemocratische kanselier Angela Merkel (CDU) die van 2005 tot 2021 gestalte heeft gegeven aan de veiligheidspolitiek van de Bondsrepubliek. Maar het kan natuurlijk niet ontkend worden dat de SPD met de Ostpolitik van gewezen kanselier Willy Brandt ervoor gezorgd heeft dat de Duitse politiek enkel nog naar Moskou keek. Egon Bahr, de buitenlandpolitieke adviseur van Brandt, sprak ook na de Duitse eenmaking van 1990 over ‘Moskau zuerst’. Dit deed hij vanuit het verantwoordelijkheidsgevoel dat op de Duitsers rustte omwille van de misdaden die het nationaalsocialistische regime in de jaren 1941-1944 begaan had in de Sovjetunie, de voorloperstaat van de Russische Federatie.

Volgens Meckel moeten we ook kijken naar die andere staten die uit de Sovjetunie zijn voortgekomen zoals Oekraïne, Wit-Rusland en de Baltische staten. Ook zou elke nieuwe partij- of fractievoorzitter van de SPD bij zijn of haar aantreden eerst een bezoek moeten brengen aan Warschau, de hoofdstad van het land dat altijd ingeklemd zat tussen Duitsland en Rusland en in het verleden vaak het slachtoffer van de politiek van die twee regionale machten was geweest.

Wapens voor Oekraïne

In Duitsland scheiden zich de geesten over de vraag of — en zo ja, in welke omvang — zij wapens aan Oekraïne moeten leveren. Meckel juicht de ‘Zeitenwende’ van bondskanselier Olaf Scholz (SPD) — de verhoging van het militaire budget — toe als antwoord op de Russische dreiging, maar betreurt dat er heel wat schort aan de ‘implementering’ ervan. Oekraïne moet zware wapens en zelfs moderne tanks kunnen krijgen, want: ‘Wer heute nach Verhandlungen und Waffenstillstand ruft, droht die russischen Eroberungen zu zementieren.’ (‘Wie vandaag roept om onderhandelingen en wapenstilstand, dreigt de Russische veroveringen te cementeren.’).

Zolang trouwens Russische veroveringstroepen zich op vreemd grondgebied ingegraven hebben, is een nieuwe veiligheidsarchitectuur voor Europa die ook Rusland omvat niet denkbaar. Interessant is de manier waarop Meckel een eventueel Oekraïens lidmaatschap van de Europese Unie (EU) bekijkt. De kandidaat-lidstaten van de EU — dus ook Oekraïne sinds 23 juni 2022 — zouden de status van waarnemer bij het Europese Parlement moeten krijgen. De waarnemers zouden gekozen moeten worden, zodat er zich in de landen in kwestie een nationaal debat over de EU zou ontspinnen en de mensen vertrouwd zouden geraken met de werking en de beslissingsmechanismen ervan.

Russen in Oost-Duitsland

Tot slot gaat Meckel in op de vraag hoe het komt dat 65% van de Oost-Duitsers verder gas wil zien stromen door Nord Stream 2 en één derde van hen de sancties tegen Rusland afwijst. Hebben de burgers van de voormalige DDR dan geen negatieve ervaringen met de Sovjets, denk maar aan de volksopstand van 1953 die bloedig werd neergeslagen? Toch wel, zegt Meckel, maar toen kwam Gorbatsjov. De hervormer in het Kremlin gaf de mensen in de DDR weer hoop en dat zou sindsdien hun perceptie van de Russen meer positief hebben gekleurd.

Dat antwoord komt misschien wat vereenvoudigend over. Feit is dat de Oost-Duitsers bijna 50 jaar lang — vanaf het einde van de Tweede Wereldoorlog tot 1994 — met Russische troepen op hun grondgebied hebben geleefd. Die Russische aanwezigheid in de samenleving heeft haar sporen nagelaten op het denken en voelen van de Oost-Duitsers, waar de Russen voor de West-Duitsers en voor ons in het Westen in het algemeen ‘het vreemde’, ‘het onbekende’ waren.

Geen dienst bij de NVA

Is Meckel misschien een verdoken ‘Russlandversteher’? Moeilijk te zeggen, maar hij kent alleszins de Russen. En uit het interview blijkt dat hij — al is het niet met deze woorden — een onderscheid maakt tussen volk en regime. Als hij voor wapenleveringen aan Oekraïne is, dan is het omdat hij het militaire alleen als een instrument gerechtvaardigd ziet om het recht door te zetten. Dat hij als DDR-burger geen legerdienst wilde doen in de Nationale Volksarmee (NVA), sproot immers niet alleen voort uit pacifistische overwegingen, maar naar eigen zeggen ook uit de specifieke bekommernis om de ‘nationale Frage’. Dus de nationale kwestie, het feit dat zijn familie in West-Duitsland woonde, en zijn geloof dat er van Duitse bodem nooit meer oorlog mocht uitgaan.

Markus Meckel

Oud-minister Markus Meckel verwijt Duitsland naïviteit tegenover Poetin