Kunnen we nog wel omgaan met de dood? Die vraag stel ik mezelf wanneer ik vandaag naar De Zevende Dag kijk. De Zevende Dag opent dramatisch: met een terugblik naar een oude persconferentie van Sophie Wilmès aan het begin van de coronapandemie. Dan volgt onheilspellende muziek. Maggie De Block roept op om zeker niet ‘uit het kot te komen’. Dat herhaalt ze meermaals. Het moet de ernst van het virus in de kijker zetten. De sfeer rond corona is meteen gezet.

Hoe de media ons beeld van corona onbewust bespeelt

Het thema van de uitzending: hoe hebben wij en de verpleegkundigen ons door de crisis gesleurd. Waarna de presentator oproept om zeker niet de coronaslachtoffers te vergeten. Dan verschijnt het getal 22 421 op het tv-scherm. Dramatisch blijft het daar voor lange tijd staan. Dan doet premier Alexander De Croo een steunbetuiging aan de slachtoffers. Een lieve dame, Marleen Demeyer, doet in een coronaterugblik haar verhaal. Dit over hoe haar vader en moeder gestorven zijn in het woonzorgcentrum aan corona en hoe ze dit beleefd heeft.

Eerst en vooral. Mijn respect en medeleven gaat uit naar deze vrouw. Ze zal tijdens de uitzending met een lach en op een tedere manier over haar ouders vertellen. Echter wil ik niet de aandacht leggen op dit slachtoffer van corona, maar op hoe de uitzending van De Zevende Dag gemaakt werd. Het is misschien omdat ik als journalist oog heb voor details en voor hoe men vanuit de media vaak onbewust de gevoelens wil bespelen. Ik vind het in ieder geval hoe langer hoe storender hoe men vanuit de media aan emopolitiek doet.

Dood hoeft niet negatief te zijn

Ik weet het. Wij als media moeten clicks genereren. Zoveel mogelijk mensen proberen te bereiken. En drama is daarvoor altijd goed. Het is ook daarom dat men in journaals en bepaalde programma’s onbewust speelt met sombere achtergrondmuziek en kille beelden. Zo doet men een situatie zo ernstig mogelijk lijken.

Maar wat mij vooral opvalt, is dat de afgelopen jaren sterven een taboe is geworden. En de media spelen daar actief op in. Zo deed ik als kind de vaste begrafenissen als misdienaar. Daardoor was ik vaak aanwezig bij de begrafenissen en de koffietafels van mijn parochianen. En wat viel op? De ‘leukste’ begrafenissen waren degene waar de overledene vanaf een leeftijd van 80 jaar deze wereld had verlaten.

Dit klinkt raar, maar is het niet. In België sterft een man gemiddeld rond zijn 79ste jaar en een vrouw rond haar 84ste. Zit je dicht bij deze leeftijd, dan is het statistisch normaal dat je relatief snel zult sterven aan de gevolgen van een ziekte of omdat je lichaam niet meer wil na jaren aftakeling. Mensen weten dat ook. Nergens zag je dat duidelijker dan aan de koffietafels. Daar zag je vooral bij begrafenissen van mensen boven de 80 jaar vrolijke gezichten. Men probeerde samen te verwerken. En mensen waren blij om elkaar nog eens te zien.

Afscheid nemen is nooit makkelijk. Maar vanaf 80 jaar zag ik vaak dat mensen dit konden plaatsen. Doodgaan vanaf deze leeftijd is immers verwacht. Meestal hebben mensen al maanden op voorhand afscheid genomen. Langzaam komt immers het besef dat de kans groter en groter wordt dat je je geliefde zal verliezen.

Sterven in België is een taboe

Hoe anders is de situatie vandaag. Zelf ben ik mijn grootvader verloren tijdens de eerste coronagolf. Pijnlijk, maar dat kwam vooral door de coronamaatregelen. Zo heb ik nooit afscheid mogen nemen van hem, door de maatregelen. De waarheid is dat ik al langer dan een jaar afscheid aan het nemen was van mijn opa. Ik zag zijn levenslust immers danig verdwijnen sinds de dood van zijn vrouw. Het waren echter een lelijke val en een gebroken heup die in enkele weken tijd zijn leven op 85-jarige leeftijd beëindigden.

Maar wat constateer ik bij mezelf? Omdat mijn opa stierf tijdens de coronapandemie, voelde dit fout aan. Terwijl ik dit niet had bij de dood van mijn oma. Die kon ik makkelijker accepteren, op een jongere leeftijd. Alsof mijn opa een dode was die niet had mogen vallen. Ik gaf in april het ziekenhuis de schuld dat men hem niet verder wilde behandelen. En dat dit kwam doordat men de handen vol had met de coronaslachtoffers. Het leek wel of een 85-jarige bijzaak leek. Dat op die leeftijd je opa sterft, en zeker bij een heupbreuk wanneer er ook andere complicaties zijn, is niet verwonderlijk. Maar opeens was mijn opa een onrechtstreeks coronaslachtoffer. En dat maakte dat ik het plots niet meer accepteerde dat hij gestorven was.

Hoe meer tijd passeerde, hoe meer de emotie van me afliep. Ik begon te beseffen dat ik niet rationeel dacht. Dood is altijd al een normaal onderdeel van mijn leven geweest. Ik merkte daarbij dat ik dit beter kon verwerken dan anderen. Maar nu zou ik ineens wel issues hebben met mijn opa die stierf op de gezegende leeftijd van 85 jaar door de gevolgen van een virus?

Media speelt belangrijke rol in de coronaberichtgeving

Als je eenmaal begint te onderzoeken hoe het komt dat je denkwijze verandert, zie je vaak dat deze input komt vanuit je omgeving. En hoe meer ik met een analytisch oog naar de coronaverslaggeving in de Belgische media kijk, hoe meer je bepaalde onbewuste boodschappen ziet. Boodschappen die eigenlijk niet vanzelfsprekend gevonden moeten worden.

Een duidelijk voorbeeld is de uitzending van De Zevende Dag vandaag. Zo heb ik de uitzending meermaals in vertraging afgespeeld en langzaam geanalyseerd. Ik wilde namelijk stilstaan bij de boodschap die het programma wilde geven. Rustig nadenken bij elk woord dat men zegt. En dan zie je duidelijk hoe men uitgaat van bepaalde aannames. Die accepteer je ook als kijker langzaamaan. Zo geven de eerste 10 minuten van De Zevende Dag goed weer hoe men onbewust je een bepaald gedachtegoed opdringt door de manier waarop men spreekt over corona en het gebruik van achtergrondmuziek en beelden.

Stefan Willems

Het lijkt met momenten zelfs even niet normaal dat een oudere kan sterven aan een ziekte. Terwijl dat toch de logica zelve is (er sterven nu eenmaal vaker ouderen dan jongere mensen). Meer dan de helft van de coronadoden vallen ook boven de leeftijd van 85 jaar. Vroeger accepteerde men moeiteloos dat een ziekte een normale doodsoorzaak was. Pakken we dan nog de arbitraire grens van 75-plussers erbij en je zit al aan 81,6 procent van het aantal doden. Dat wordt 93,7 procent met de 65-plussers erbij. Aldus cijfers van Sciensano. Welke boodschap geef je dan onbewust als je in de Zevende dag 10 minuten lang een vrouw opvoert wiens vader stierf aan corona op 90 jaar en haar moeder op 87 jaar?

Emopolitiek komt bepaalde partijen goed uit

Ik vrees dat we niet meer om kunnen gaan met de dood. Dat we niet meer beseffen dat niet iedereen de gemiddelde leeftijd van een coronadode haalt. Die ligt immers ver boven de gemiddelde levensverwachting. Mijn vader stierf op 32-jarige leeftijd aan een reden die ik liever voor mezelf hou. Ik ken veertigers die plotseling sterven aan longkanker terwijl ze een gezin hebben of vijftigers die aan het aftellen zijn naar hun brugpensioen en dan sterven op 53 jaar.

Drama’s. Dat zijn dingen die je moeilijk kan plaatsen. Maar rationeel kan je je afvragen of de emopolitiek die sommige media opvoeren, wel gewenst is. Of die niet expres op zo’n manier gepresenteerd wordt. Ik ben zelfs op het punt gekomen dat ik twijfel of sommige partijen niet expres de angst en verontwaardiging bij de bevolking hooghouden voor de eigen agenda. Zo ver is bij mij nu het wantrouwen gekomen.

Soit. Dood en ziekte zijn een normaal onderdeel van ons leven. Maar in een maatschappij waarin onze ziekenzorg tegenwoordig de meest ongelooflijke ziektes kan oplossen, lijkt het alsof we dit niet meer kunnen accepteren. Sterven is een taboe in België. Een taboe dat door de media in stand gehouden wordt.

Marleen Demeyer

Media leggen taboe op de dood