De 26-jarige Marta Klinova woont in Minsk en is documentairemaker voor de oppositiezender Belsat. Ik sprak op donderdag 24 september met haar over de protesten in Wit-Rusland.

Spontane protesten

Gisteravond bent u aan de oproerpolitie OMON ontvlucht? Wat was er gebeurd?
‘Nadat de geheim gehouden inhuldiging van Loekasjenko gisteren toch bekend werd (volgens verschillende bronnen waren er 700 genodigden, waaronder bekende sporters en hooggeplaatste militairen, die in het holst van de nacht naar het paleis van de president werden gebracht en daar urenlang op hun stoel moesten zitten wachten tot de ceremonie begon, nvda) kwam het tot spontane protesten. De demonstratie werd uiteengejaagd met waterkanonnen.

Toen we met een groep weer bijeenkwamen in een park, liepen een aantal mannen op ons af. Ze waren in burger, gemaskerd, in trainingspakken en op gymschoenen. Ik denk niet dat het daadwerkelijk OMON was, eerder een andere eenheid, ter bestrijding van georganiseerde criminaliteit of iets in die geest. Ze hadden slagstokken en stroomstootwapens. Er hingen geen bewakingscamera’s, er waren geen getuigen die het later voor ons op zouden kunnen nemen, dus renden we weg.’

Waren er veel mensen aanwezig?
‘Op de demonstratie in het centrum waren meerdere duizenden mensen aanwezig, voor zover ik dat kon beoordelen. Maar de opruiming begon eigenlijk vrij direct, met waterkanonnen en ander materieel. In het park waren we daarna met een paar honderd man.’

Hoe verlopen de demonstraties normaal gesproken, vooral die in het weekend? Loopt iedereen in een stoet of zijn er verschillende groepen?
‘De mensen komen in groepen vanuit hun wijk naar het centrum en sluiten zich dan aan bij de grote proteststoet.’

Geweren en stungranaten

En de ordetroepen pikken er mensen uit, die worden geslagen, in bussen geduwd en afgevoerd? Zijn er zoals in Kiev in 2013-2014 al groepen die de demonstranten beschermen of is dat onmogelijk?
‘Als we allemaal bij elkaar lopen, doen de ordetroepen niets. Zodra de demonstratie zich oplost of als mensen in kleinere groepen op weg zijn, worden ze aangevallen en opgepakt door de politie. Dat is zo’n typische tactiek. Natuurlijk proberen hier en daar mensen anderen te ontzetten of te helpen. Maar tegen geweren, knuppels, waterkanonnen en stungranaten wordt het moeilijk. Hoewel er gisteren inderdaad een paar jongens waren die echt terugvochten. Maar een vergelijking met de Maidan loopt mank. Daar hadden ze de mogelijkheid barricades op te richten. De omstandigheden waren toen heel anders.’

Als iemand gearresteerd wordt, hoe gaat het dan verder? Bekende namen blijven zitten, maar de anderen mogen weer naar huis?
‘Oudere mensen en moeders van kleine kinderen mogen meestal direct weer weg. Die moeten ze volgens de wet laten gaan. Alle anderen, ook hele jonge mensen, zowel jongens als meisjes, kunnen tot 15 dagen worden vastgehouden.’

Zijn er daarna nog gevolgen? Wordt de werkgever geïnformeerd, worden mensen ontslagen?
‘Jazeker, toen ik was opgepakt, hoorde ik van celgenoten dat ze hun ontslag hadden gekregen. Vooral mensen die in het onderwijs werken of in de gezondheidszorg, alles wat maar in de verste verte iets met de staat te maken heeft.’

36 vrouwen in een cel voor vier

Kunt u iets meer vertellen over uw arrestatie en de gevangenis?
‘Ik had me als waarnemer aangemeld voor de verkiezingen. Op zaterdag, 8 augustus, moest ik naar het stemlokaal in een school in mijn wijk. Op het schoolplein werd ik opgepakt door een ‘stille’, een man in burger met een medisch masker op. Ik werd samen met de andere verkiezingswaarnemers, zes meisjes, in een bus geduwd. We werden naar het beruchte detentiecentrum aan de Okrestina gebracht. Ze stopten ons in een vierpersoonscel, waar uiteindelijk 36 vrouwen zaten.

Na een etmaal werd ik samen met een aantal andere meisjes naar een andere gevangenis vervoerd waar het iets beter was. Er was meer plek en we kregen te eten. Na twee dagen werd ik voor de rechter geleid. Ik kreeg 15 dagen arrest wegens “verzet tegen een ambtenaar in functie”. Daarna kwam ik weer naar het centrum aan de Okrestina en nog twee dagen in een detentiecentrum in Zjodino. Na uiteindelijk zes dagen werd ik vervroegd vrijgelaten. Ik moest een papier ondertekenen waarin stond dat als ik een tweede keer gepakt wordt, ik me bewust ben van de juridische gevolgen. Ik zal dan volgens het criminele en niet meer volgens het administratieve strafrecht worden berecht. Dat is natuurlijk juridisch gezien complete nonsens.’

Werden u en andere celgenoten mishandeld?
‘We zaten eigenlijk voortdurend in onze vrouwencel. Niemand bemoeide zich met ons. Wel hoorden we dat er jongens werden geslagen. Ze moesten tegen een muur staan of op de grond liggen en werden dan kennelijk met stokken bewerkt. Er was ’s nachts een oorverdovend geschreeuw. Slapen was onmogelijk.’

Met 36 vrouwen in een cel voor vier was dat waarschijnlijk sowieso niet mogelijk?
‘Op de Okrestina was het vreselijk. Ik lag met twee anderen op een brits. Sommigen hadden een dokter nodig. Dat werd geweigerd.’

Brute arrestaties

Wordt er op de staatstelevisie bericht over de gevangenissen en de protesten?
‘Ik heb geen tv, dat is hier gewoon te erg. Maar zo nu en dan krijg ik uitzendingen doorgestuurd. Er was een programma over de Okrestina waar iemand vertelt dat het een hartstikke toffe plek is, met lekker eten en vriendelijke bewaking. En ik heb een stukje gekeken over de protesten. Daar zijn dan mensen die vertellen dat ze 20 dollar kregen om te gaan demonstreren en dat ze heel erge spijt hebben. Daar draait mijn maag van om, eerlijk.’

De ordetroepen, OMON, gevangenisbewakers en gemaskerde mannen in het park zijn dat Wit-Russen? Of zijn het buitenlanders zoals in sommige media wordt beweerd?
‘Veel medewerkers zijn inmiddels geïdentificeerd. Ik zou zeggen, ja, dat zijn Wit-Russen. Op het moment bestaat er geen bewijs voor deelname van buitenlanders aan het onderdrukken van de protesten. Over het algemeen zijn het onze eigen politieagenten.’

Dat maakt het er desondanks niet leuker op…
‘Aan de ene kant worden ze langzamerhand bang. Veel gegevens over politie en OMON zijn online gezet, hoe ze heten, waar ze wonen. Ze begrijpen dat ze vroeg of laat verantwoording af moeten leggen. Aan de andere kant gaat het geweld gewoon door. Het leek of het na midden september iets rustiger was geworden, maar volgens mij zijn ze na de inhuldiging gisteren weer net zo bruut en onberekenbaar als voorheen. Sommigen worden tijdens hun arrestatie compleet lamgeslagen.’

Het volk is de leider

Hoe zit het met het politieke leiderschap? Is er na de arrestatie van Maria Kolesnikova een nieuwe leider opgestaan? Tichanovskaja is dan wel actief in het buitenland, maar speelt ze überhaupt een rol voor de mensen in Wit-Rusland?
‘Het volk is de leider. We organiseren de demonstraties min of meer spontaan via Telegram-kanalen.’

Waarheen zullen de protesten uiteindelijk leiden?
‘De ideale situatie zou zijn als hij (Aleskandr Loekasjenko) zijn biezen zou pakken. Ik ben alleen bang dat hij alles op alles zal zetten om te blijven.’

Omdat geen enkel land hem op zal willen nemen?
‘Zelfs als ze hem zouden opnemen, ik denk niet dat hij tevreden zou zijn met een huisje in Rusland en daar een niemand te zijn. Hij heeft hier 26 jaar lang de koning gespeeld. Dat gaat hij niet zomaar opgeven. Hij zal tot het bittere einde vechten.’

Net als het Wit-Russische volk? Of heeft u het gevoel dat de protesten verslappen en de mensen terug zullen keren naar hun dagelijkse leven?
‘Ik denk dat er geen weg terug is. Als we nu ophouden, dan worden de repressies alleen nog maar erger. Tegen heel veel mensen loopt een strafrechtelijke procedure. De enige mogelijkheid zou zijn allemaal te emigreren, maar dat is geen oplossing. Ook wij zullen tot het bittere einde doorgaan.’

Marta Klinova

Marta Klinova: ‘Het volk is de leider’