België is natuurlijk niet het enige Europese land dat er niet in slaagt de nodige maatregelen te nemen om de schuldgraad onder controle te krijgen en/of om de vooropgestelde begrotingsnorm te halen. Maar ondertussen hebben financieel analisten, gezien het gekibbel en de uitsteldwang, het land een rating ‘Negative outlook‘ gegeven.

Onhoudbare staatsschuld

Met een schuldgraad van 110% (bron: Nationale Bank van België, NBB) en een overheidstekort van ongeveer 4,5% bbp in 2022 (dat wellicht stijgt tot 5% bbp in 2024) is ingrijpen dringend nodig. De overheidsschuld bevindt zich, volgens de NBB, immers op een stijgend traject. Het Rekenhof merkte op dat de houdbaarheid van de Belgische overheidsfinanciën niet gegarandeerd is. Ook op Europees niveau plaatst de NBB kanttekeningen bij het Belgische overheidsoptreden.

Opnieuw liggen plannen voor belastinghervorming op tafel. Plannen die onmiddellijk afgeschoten werden. Terecht ergerde professor Mark Delanote (UGent) zich dan ook aan het politieke gekibbel, waarbij hij opmerkte dat men ofwel de rapporten niet gelezen had, ofwel gewoon van slechte wil was.

Ideologische tegenstellingen leggen bij voorbaat een hypotheek op het slagen van grondige debatten over, bijvoorbeeld, fiscale hervormingen, pensioenhervormingen of overheidssaneringen.

Sjoemeltechnieken

Dat de belastingen op arbeid in België tot de hoogste behoren is geen geheim. Recentelijk nog merkte de OESO op dat lasten op arbeid zo hoog zijn dat zij werken eigenlijk ontmoedigen.

Opvallend is dat in de discussie (tot heden toe) een ander heikel item niet opduikt: de belastingontwijking en -ontduiking.

Volgens De Tijd en VRT Nieuws had in het begin van 2020 nog eens 172 miljard euro zijn weg gevonden naar zogeheten belastingparadijzen. Sinds 2010 moeten bedrijven aangifte doen als ze betalingen doen van 100 000 euro of meer naar een ‘belastingparadijs’. Een belastingparadijs is een land met lage belastingen, en/of een land dat geen belastinggegevens uitwisselt. De regeling werd aangepast in 2016 en sindsdien nemen de aangiften toe: van een kleine 83 miljard euro in 2016 naar 130 miljard in 2017 naar 207 miljard in 2018. En vorig jaar ging het dus om 172 miljard euro. Of het plaatje klopt is niet duidelijk.

Geheime EU-Belastingwerkgroep

Eind 2021 onthulden de media, onder het kenmerk #TheCode, een onderzoek van de Leidse hoogleraar Martijn Nouwen (Assistant Professor in Tax Law) over een discrete EU-Belastingwerkgroep . Meer dan 2.500 documenten vormen de basis van het journalistieke #TheCode-project.

Deze Europese Gedragscodegroep houdt zich bezig met het aanpakken van ‘schadelijke belastingconcurrentie’ in Europa. De groep bespreekt bijvoorbeeld de regels over het openbaar publiceren van belastingregelingen met de fiscus of postbusfirma’s. Duidelijk werd hoe deze werkgroep er niet in slaagt schadelijke belastingconcurrentie uit te bannen. Meer nog, uit het rapport blijkt dat de Europese lidstaten zeer creatief zijn in het zoeken naar nieuwe belastinggaten, waardoor bijvoorbeeld multinationals belasting kunnen optimaliseren.

Door het besloten karakter van de groep krijgt echter niemand iets te weten over de geheime belastingafspraken tussen lidstaten, of van de tegenkantingen bij het vinden van maatregelen ter bestrijding van internationale belastingontwijking. En het verwijderen van bepaalde mails maakt het ook onmogelijk te achterhalen hoe politieke besluitvorming tot stand kwam.

Betalingen aan belastingparadijzen

In zijn recent verslag aan het federaal parlement brengt het Belgische Rekenhof verslag uit over de wijze waarop de fiscus de verplichte aangifte van betalingen aan belastingparadijzen controleert. De globalisering vergemakkelijkt immers het versluizen van winsten naar zogenaamde (zuster)entiteiten die zich in fiscaal gunstigere regio’s bevinden.

Het Rekenhof onderzocht of de fiscus adequaat is georganiseerd en of deze over de nodige instrumenten beschikt om deze betalingen te analyseren. Het onderzocht zowel het selectieproces als de controleprocedure voor de betalingen aan belastingparadijzen.

De auditresultaten zijn eerder onthutsend te heten.

Het controleren van de betalingen loopt niet vlot. Het Rekenhof stelt onder andere vast dat de regelgeving niet duidelijk is. Zo zijn er ‘drie officiële lijsten met belastingparadijzen en de Belgische lijst is niet meer in overeenstemming met de Belgische regelgeving’. De regelgeving is ook moeilijk afdwingbaar. Een bepaling in de memorie van toelichting van de programmawet, het vrij verkeer van kapitaal en dubbelbelastingverdragen, bemoeilijken controles. Die controles leveren weinig op. Het is bijvoorbeeld mogelijk de aangifteplicht te omzeilen.

De audit legt ook bloot hoe de wetgeving en de circulaires in feite regelmatig zouden moeten worden herzien. De audit toont echter ook aan hoe de Belgische landenlijst voor het laatst werd herzien in maart 2016. Dit, terwijl de wettelijke voorwaarden van het begrip ‘belastingparadijs’ in juli 2016 aanzienlijk werden uitgebreid. ‘Het koninklijk besluit dat de Belgische landenlijst vastlegt, is dus al zes jaar niet meer in overeenstemming met de wetgeving‘, aldus de bevindingen in de audit. Ook de circulaires die als leidraad dienen voor de fiscale administratie, paste de fiscus tijdens de onderzochte periode ook niet aan conform de gewijzigde landenlijsten.

Betere controlestrategie nodig

Opvallend was ook dat de fiscale administratie niet-aangegeven betalingen niet systematisch opspoort. Het Rekenhof stelde ook vast dat de kennis en informatie die beschikbaar zijn moeizaam doorstromen naar de controleurs. Het had er geen aanwijzingen voor dat de fiscus de controles gestructureerd en systematisch analyseerde om de controleroutine te verbeteren. ‘Gelet op de lage productiviteit is nochtans een aanpassing van de selectiecriteria nodig’, aldus de bevinding van het Rekenhof.

Het Rekenhof beveelt de fiscus aan zijn controlestrategie aan te passen en niet enkel te focussen op de aangegeven betalingen maar meer in te zetten op het opsporen van niet‐aangegeven betalingen. De minister van Financiën gaf te kennen aan dat hij de aanbevelingen zal meenemen bij de uitwerking van projecten van het Ministerieel Comité voor de strijd tegen de fiscale en sociale fraude.

Kaas met gaten

De krant De Standaard vatte het goed samen: ‘Belgische aanpak van belastingparadijzen nog altijd kaas met gaten.’ De modale burger wordt geconfronteerd met besparingen en bezuinigingen, en krijgt te horen dat er nood is aan flexibilisering. Het ongenoegen groeit en extreme partijen vissen dit ongenoegen op. En de middenveldpartijen verwonderen zich over hun slinkende aanhang. Bizar.

Hopelijk heeft u trouwens uw belastingaangifte op tijd klaar. Via Taks on Web kan dit nog tot 15 juli. Prettig verlof toegewenst. Al dan niet in een paradijs.

Martijn Nouwen

Fiscus speelt onvoldoende in op belastingontduiking en -ontwijking