De historicus Martin Harlaar (Universiteit van Amsterdam) woonde van 2006 tot 2016 in Antwerpen, waar hij zich intensief bezighield met de multiculturele samenleving. Hij zag ‘woke’ opkomen, eerst in de VS, nu ook bij ons, in noord en zuid, en schreef er een scherpzinnig boek over: Ben ik wel woke genoeg?

Martin Harlaar

Waar komt ‘woke’ vandaan?

Martin Harlaar: ‘Men neme een flinke schep Amerikaans antiracisme, voege daar een scheut Frans postmodernisme bij en naar smaak wat lokale ingrediënten (zoals het Sinterklaasfeest). Vervolgens schudde men flink… et voilà! Een gevaarlijk mengsel dat verkocht wordt onder de merknaam Sociale Rechtvaardigheid, maar beter bekend staat als woke. Bijwerkingen zijn een verminderd zicht op de werkelijkheid en een toename van onverdraagzaamheid en agressie tegenover andersdenkenden.’

Moeten we woke ernstig nemen?

‘Dat moeten we zeker! Het leidt tot extreme polarisatie. Dialoog wordt steeds moeilijker. De activisten gebruiken de salamitactiek. We zien overal dat er keer op keer kleine concessies aan de activisten worden gedaan die daardoor gesterkt steeds verdergaande eisen stellen. Wie verzet biedt wordt gebrandmerkt als racist, fascist, vrouwenhater, transfoob enzovoort.’

‘Vooral in progressieve kring – waar ik mijzelf toe reken en waar ik mij door de woke-activisten ook niet uit weg laat jagen – is men bang een dergelijk label opgeplakt te krijgen en kiest men voor appeasement-politiek. Liever steeds een beetje toegeven, dan in de sociale media en in de echte wereld onder vuur genomen te worden en niet openlijk gesteund worden door je vrienden en collega’s. Die vertellen je waar niemand ze kan horen dat ze je moedig vinden.’

George Orwell

Hoe groot is de schade tot nog toe voor het vrije woord en de wetenschappelijke methode?

‘Vooral in landen als de USA, Canada en Groot-Brittannië is er al veel schade aangericht. Met name progressieve universiteiten zijn het slachtoffer geworden van woke-activisme, omdat de activisten ogenschijnlijk doelen voor ogen hebben (zoals bestrijding van discriminatie) waar universiteitsbestuurders en docenten op zich sympathiek tegenover staan.’

‘Maar we zien voor onze ogen de roman 1984 van George Orwell werkelijkheid worden. Daar betekende het woord ‘vrede’ oorlog. Bij de woke-activisten betekent inclusie uitsluiting van andersdenkenden. Velen in de universitaire wereld en daarbuiten zijn daar met schade en schande achter gekomen.’

Luc Pauwels | Doorbraak.be

Woke doet u soms denken aan de ‘Culturele Revolutie’ in China én aan de beginjaren van het fascisme in Italië. Hoezo?

‘Ik moest aan de beginjaren van het fascisme denken toen ik op meerdere Amerikaanse universiteiten, waaronder het Evergreen State College, zag hoe studenten massaal een progressieve docent belaagden, omdat hij niet mee had gedaan aan een actie die zij hadden bedacht. De studenten gijzelden mensen en liepen met knuppels over de campus op zoek naar deze docent. De politie waarschuwde hem dat zij niet voor zijn veiligheid konden instaan. Hij en zijn vrouw, die daar ook les gaf, zagen zich gedwongen ontslag te nemen. Op een andere universiteit zagen universiteitsbestuurders zich gedwongen om, net als tijdens de culturele revolutie in China, aan openbare zelfkritiek te doen. Ze ‘bekenden’ racist te zijn.’

Religieuze cult

‘Als u geen racist wilt zijn, dan zult u eerst moeten toegeven dat u een racist bent’… Is dat niet de redeneertrant van die inquisitie?

‘Het woke-activisme vertoont veel kenmerken van een religieuze cult. Zo gelooft men in een variant van de erfzonde. Wie wit is, is per definitie een racist, omdat er in het verleden witten zijn geweest die betrokken waren bij de slavenhandel. Vervolgens heeft iedereen die wit is daarvan eeuwenlang geprofiteerd. Dat slavenhandel iets is van bijna overal en van bijna alle tijden en dat het altijd verwerpelijk is, ongeacht wie zich er schuldig aan maakt, is als vloeken in de kerk.’

Is het waar dat in een islamitische woning de toiletpotten niet met hun achterkant naar het oosten mogen staan en dat Nederlandse woningbouwcorporaties daar rekening mee houden?

‘Dat is inderdaad voorgekomen bij de renovatie van een complex woningen, maar het kan als een incident worden beschouwd. Naar mijn weten is het geen regel geworden.’

Sociale media

Van waar komt die opvatting dat de subjectieve werkelijkheid van hogere rang is dan de objectieve werkelijkheid? En is dat niet de weg naar superindividualisme en allen-tegen-allen?

‘Er zijn veel zaken die ertoe hebben bijgedragen, een daarvan is de opkomst van de sociale media. We willen allemaal gezien worden door anderen, gewaardeerd worden, bij een groep horen èn tegelijkertijd bijzonder zijn. In de digitale wereld kunnen we onszelf heruitvinden en we vinden altijd wel gelijkgestemden.’

‘De kracht van de woke-beweging is dat het geen beweging is met één streven, maar een bonte verzameling groepen, groepjes en individuen. Iedereen die zich gediscrimineerd of niet gewaardeerd voelt, is welkom en wordt gesteund uit naam van de Sociale Rechtvaardigheid.’

Professor Paul Cliteur vindt dat universitaire bestuurders moeten worden geschoold in moed. Maar volstaat dat?

‘Het volstaat zeker niet, maar zonder moedige universitaire bestuurders zal het ontaarden in het recht van de sterkste en dat zijn de studenten. Zij kunnen met een relatief kleine groep het functioneren van de universiteit ontwrichten.’

‘Bestuurders en docenten moeten zich niet opstellen tegenover de studenten, maar onverzettelijk het vrije woord en de wetenschappelijke methode verdedigen. Die worden concreet bedreigd door het woke-activisme, zoals een aantal academici dat een tekst voor Ben ik wel woke genoeg? heeft geschreven duidelijk maakt.’

Geen vertrouwen

Meester Walter van Steenbrugge stelt dat ‘een zieke justitie gevaarlijk is, want een instituut dat veel macht heeft en niet wordt gecontroleerd, leidt naar willekeur’. Juist, maar wat is de link met woke?

‘Het leidt onder andere tot vermindering van het vertrouwen van de burger in justitie en hierdoor waant de burger zich ‘zelf rechter boven rechter en claimt het fatsoen en het ultieme oordeel’. We hebben geen vertrouwen meer in de overheid en niet in elkaar. We raken steeds verder gepolariseerd. We gaan op eigen gezag onrecht bestrijden en daarbij vallen slachtoffers.’

Hoe geraken we van woke af?

‘Om te beginnen door te begrijpen wat woke is. April 2021 ben ik begonnen aan een acht maanden durende ontdekkingstocht door het Land van Woke, het land van de Social Justice Warriors. Ik heb mij verbaasd over op hoeveel plekken in onze maatschappij woke-activisten er in geslaagd zijn het debat te beheersen en hoeveel overwinningen deze activisten hebben behaald ten koste van anderen. Op twee terreinen vormt woke een groot en acuut gevaar: op de universiteiten en op het terrein van de transgenders.’

‘Voor Ben ik wel woke genoeg? heb ik academici gevraagd een tekst te schrijven naar aanleiding van mijn vraag of het vrije woord en de wetenschappelijke methode onder druk staan door het woke-activisme. Voor het volgende boek (voorlopige titel: Het Transgender-debat) wil ik deskundigen in binnen- en buitenland vragen om een tekst te schrijven over het verschijnsel transgender. Ik wil zoveel mogelijk perspectieven aan bod laten komen.’

‘Sinds 2010 hebben we in diverse landen een explosieve toename kunnen zien van met name meisjes die aan een transitieproces beginnen. We zien ondertussen ook een toename van het aantal jonge vrouwen dat spijt heeft dat ze hun borsten en baarmoeder hebben laten verwijderen.’

‘Volgens het woke-activisme mogen jonge kinderen zelf beslissen of ze een jongetje of een meisje willen zijn. Het leed dat dat met zich meebrengt is nauwelijks te overzien. De sociale media spelen een enorme rol. Kinderen die aan een transitieproces beginnen worden door lotgenootjes gefeliciteerd. Kinderen die zich bedenken worden uitgemaakt voor verrader. Je moet als kind wel heel sterk in je schoenen staan om niet aan de druk van je leeftijdsgenootjes toe te geven. Wie over deze zaken kritische geluiden laat horen wordt al snel gebrandmerkt als transfoob.’

Martin Harlaar

‘Woke leidt tot extreme polarisatie. Dialoog wordt steeds moeilijker’