Verschillende Vlamingen vierden Kerstmis later, op de dag dat het kindje Jezus al even geboren was. Niet omdat ze de orthodoxe kalender aanhangen, wel omdat op tweede kerstdag de kerstbomen en alle bijbehorende versiering gewoon aan halve prijs te verkrijgen waren. Hetzelfde geldt natuurlijk voor de kalkoenen en de veenbessen.

Het idee om een feestelijk gebeuren aan te passen aan de dagprijs van producten, mag prozaïsch lijken en niet echt conform de noodzaak aan verbindende volksrituelen. Maar geloof me: het geeft een kick. Er ontstaat een soort samenzweerderige verbinding van mensen die net niét doen wat de meerderheid doet op aanbevelen van reclame en de media. Het welbekende kuddegedrag.

Dat complot van de slimmen bestaat ook op een heel ander niveau: wie op de beurs speelt, kan enkel winnen als hij aandelen ontdekt die laag staan en waarschijnlijk zullen stijgen. Aandelen kopen die hoog genoteerd staan, dat is echt voor losers en beginnelingen.

Vakantiegenoegens

Aanschuiven op de Mount Everest.

Hebt u ook al eens dat euforisch gevoel gehad van bijna alleen te zoeven op de snelweg, terwijl in de andere richting een kilometers lange file staat, met vloekende mannen, zuchtende vrouwen en wenende koters op de achterbank? Dat zegt niets over de kwaliteit van uw bestemming, behalve één ding: dat u er niet op de koppen zult hoeven lopen.

Het planetaire consumptieglobalisme, waar nu ook anderhalf miljard Chinezen klaar voor zijn, maakt steden kapot en vertrappelt landschappen, een kaalslag waar geen enkele terreurbeweging toe in staat zou zijn

Ach, we hebben allemaal wel ooit eens staan aanschuiven om ons te vergapen aan de Sagrada Familia of op de Ramblas geflaneerd. Mede dankzij promotiecampagnes zoals ‘Culturele hoofdstad van Europa’ ondervindt zo’n stad een enorm aanzuigeffect van gelegenheidsmigranten die de site als ‘collectief menselijk bezit’ beschouwen en van daaruit ook doen alsof ze er thuis zijn. Dronken Britten, met een luidruchtige muziekspeler op de schouder, lopen er halfnaakt over de straten en kotsen alles onder.

Het planetaire consumptieglobalisme (‘alles is van ons’), waar nu ook anderhalf miljard Chinezen klaar voor zijn, maakt steden kapot en vertrappelt landschappen, een kaalslag waar geen enkele terreurbeweging toe in staat zou zijn. De ‘dode steden’ Barcelona en Venetië, net zoals Brugge met zijn vijfhonderd chocoladeshops, zijn vaste haltes voor de monsterlijke cruiseschepen, dé nieuwe trend voor wie er het geld voor heeft.

Tussendoor verbazen we ons over de files aan de Mount Everest, bezaaid met colablikjes en ander zwerfvuil. Die barbarij, daar hebben nu zelfs de absolute toplocaties die leven van het toerisme hun bekomst van. Terecht.

Pure fysica

Seoel, oktober 2022.

Op een bizarre manier trekken massale bijeenkomsten ook gekken aan met kwaadaardige bedoelingen. Lieden die op kerstmarkten inrijden bijvoorbeeld. Zieke geesten, die zich aangetrokken voelen tot kudde-achtige volksstromen. Het ligt uiteraard aan die geesten, maar ook aan de architectuur van zo’n massa-evenement.

De massa volgt de wetmatigheid van een vloedgolf die zich opbouwt. Wie het evenwicht verliest en valt, wordt gewoon vertrappeld. Met verstikking of een hartstilstand tot gevolg

In oktober 2022 stierven 153 mensen tijdens een Koreaans halloweenfestival, vertrappeld en/of verstikt in een massa — o ironie — op zoek naar leut en vertier. In India idem: tachtig slachtoffers nadat een zwaar overbelaste hangbrug instort, waarop men dan ook nog eens aan het dansen was. Die massaslachtingen komen periodiek voor, vooral op festivals.

Dat is pure fysica. Wanneer de dichtheid negen personen per vierkante meter bereikt, ontstaat er ademnood waaruit men zich probeert los te wrikken, wat nog meer druk veroorzaakt en nog meer gewoel. De massa volgt de wetmatigheid van een vloedgolf die zich opbouwt. Wie het evenwicht verliest en valt, wordt gewoon vertrappeld. Met verstikking of een hartstilstand tot gevolg.

Het samentroepen van een menigte mensen die allemaal hetzelfde willen doen op hetzelfde moment op dezelfde plek, heeft te maken met hypercommunicatie via sociale media, maar ook met de moderne hype- en trendcultuur. Op een zeker ogenblik is een trend zo dominant dat alleen nog volslagen ‘nerds’ en asocialen hem niet volgen. Dus allen daarheen.

Vanaf dan speelt de wet van de massapsychologie. Alles beweegt zich als een aanzwellende golf, die talloze partikels meesleurt en mensen een euforisch gevoel geeft dat de groep hen opneemt en geborgenheid geeft.

Verborgen plekken

Massa’s deugen niet, dat weten we eigenlijk wel in ons achterhoofd. In feite is tweehonderd deelnemers een gezonde limiet voor een samenkomst. Boven dit aantal — daarover zijn antropologen en psychologen het eens — gedraagt de groep zich niet meer als groep maar als kudde, en worden feestjes ‘evenementen’.

De hele cultuur die rond zoiets hangt, is gericht op grootschaligheid en anonimiteit. Zie ook Tomorrowland. Veel heeft met het financiële plaatje te maken. Om ‘uit de kosten te komen’ vragen grote investeringen grote inkomsten en veel volk. Het feest wordt dan een industriële manipulatie van biomassa. Eén foute beweging is dan genoeg om een dodelijke kettingreactie in gang te zetten, de nachtmerrie van elke festivalorganisator.

Kwaliteitsvolle plekken zijn verborgen plekken. De paradox is dat als ze aangeprezen worden en hun locatie bekend geraakt, het geen kwaliteitsvolle plekken meer zijn

Conclusie: wees slim, volg niet de stroom. Kies voor de richting zonder files. De Duitse filosoof Martin Heidegger sprak van ‘Holzwege’, paden zonder richtingaanwijzers die nergens heen lijken te gaan. Soms levert het alleen zere voeten op en dan is dat maar zo.

In het andere geval is de verwondering des te groter. Kwaliteitsvolle plekken zijn verborgen plekken. De paradox is dat als ze aangeprezen worden en hun locatie bekend geraakt, het geen kwaliteitsvolle plekken meer zijn. De treurnis van alle toeristische gidsen.

Zijn de verborgen plekken op, dan is er nog altijd de plek der plekken waar de afgeprijsde kerstboom al wat naalden verliest, maar die ons zo dierbaar is: thuis.

Martin Heidegger

Topauteur én migratiecriticus Rüdiger Safranski viert 80ste verjaardag

Wees slim, volg de stroom niét