De witte gevel van Banqueting House, tegenover de bekende wachters te paard bij Horse Guards Parade, in het hartje van Londen blinkt onder de winterzon. Terwijl de het drukke verkeer door raast, vormt er zich een menigte voor de vroegere banketzaal van het verloren gegane paleis van Whitehall. De kou deert hen niet. 370 jaar terug, op 30 januari, werd op deze plek Charles I onthoofd. 30 januari was in 1649 minstens zo koud. De koning droeg twee hemden, omdat hij niet wilde dat zijn bibberkou verward zou worden door angst. De brute dood van de monarch sloot de Engelse Burgeroorlog af. Twee burgeroorlogen eigenlijk. Eén van 1642 tot 1646 en één van 1648 tot 1649.

De oorlogen zijn nooit echt weg geweest.

Een politiek slagveld

De aanwezigen gedenken jaarlijks de onthoofding van Charles Stuart. Ze zijn lid van ‘The Society of King Charles the Martyr’. Het is een bijeenkomst met mensen uit verschillende klassen. Er is een oudere heer in krijtstreeppak met daaronder paarse kousen en in zijn hand een wandelstok met zilverversiering. Maar even goed een koppel met een sportieve anorak, witte sportschoenen met een winkeltas van Poundland om hun spullen in te stoppen. Jong en oud staan door elkaar, meer mannen dan vrouwen. Terwijl hun asem zichtbaar vliegt door lucht, leest een traditioneel uitgedoste priester plechtig enkele gebeden voor. Het gaat over ‘the shedding of the blood’ en het trieste martelaarschap van de betreurde koning.

Doorbraak

Banqueting House

Martin Kettle, columnist in The Guardian, merkte een jaar terug terecht op: ‘Er zijn maar weinig landen meer op het verleden gericht dan Engeland. De Engelse geschiedenis – wat het was, wat er belangrijk aan is, hoe het ons vormt en men het ons leert – blijft een politiek slagveld.’ Het huidige politieke landschap in het koninkrijk is daar een voorbeeld van.

De brexitsituatie toont enkele interessante parallellen met de Engelse Burgeroorlog. Dat was een bloederige strijd tussen het parlement en de vorst. De zogenaamde Roundheads tegen de Cavaliers. Zo zie je dat de gebieden in die oorlog die zich overtuigd achter de kroon schaarden, vandaag overtuigde ‘Leave’-districten zijn. Zoals het noorden en het zuidwesten van Engeland, Lincolnshire en Wales. Het omgekeerde gaat ook op voor de machtsbasis van de parlementairen en ‘Remain’, met Londen en het zuidoosten van Engeland.

De Engelse Burgeroorlog zag ook de enorme bloei van politieke pamfletten en nieuwsbladen. Daarin bekampten beide partijen met de hardste woorden en de grofste leugens. Twitter met de drukpers.

Globalisering en soevereiniteit

Het parlement stond voor de ‘puriteinen’. Die vormden niet alleen een religieuze strekking, ze waren ook een groep van nieuwe rijken. Hun financiële positie verbeterde door de veranderende economische realiteit met een groeiende internationale handel. Ze hadden connecties in de Nieuwe Wereld en in landen als Holland. De traditionele aristocratie die nog altijd steunde op de landbouw zag zijn positie erdoor aangetast. Niet alleen dat, de gewone lieden die werkten op het platteland waren evenzeer slachtoffer van die vernieuwingen. Bij het uitbreken van de oorlog waren het noorden en een groot deel van ruraal Engeland verpauperd, terwijl Londen in volle bloei was.

De globalisering kent eenzelfde effect op de structuur van het huidige Engeland. De vroegere ‘industries of the North’ zijn dood, terwijl Londen een kosmopolitisch hart is. Naast deze economische parallel draait de strijd vandaag ook over soevereiniteit en de rol van het parlement. Het parlement, dat grotendeels ‘Remain’-politici telt, knokt met de regering over de toekomst van de brexit. Het kabinet van Theresa May heeft er de voorbije twee jaar alles aan gedaan om eigenhandig de brexit uit te voeren, zonder inspraak van dat parlement. Zoals ook koning Charles I die parlementsleden een vervelende bende vond. Hij regeerde bij de gratie Gods en volgens wat hij ‘de wil van het volk’ noemde. En historici gaan er vandaag vanuit dat een meerderheid van de bevolking inderdaad zijn omstreden koningschap steunde. Niet vergeten dat dit de tijd was waarin men geloofde in de geneeskrachtige aanraking van de gezalfde vorst.

Moeilijke Schotten

De aanwezigen op de herdenking in Banqueting House zitten onder de indrukwekkende plafondschildering van de hand van onze eigen Pieter Paul Rubens. Charles I bestelde het om zijn vaders koningschap te bejubelen als een hemelse bekroning van de Schotse en Engelse unie die door de Stuartdynastie werd verwezenlijkt. Schotland is nu een onwillige partner in het brexitproces en probeert er zich uit te trekken. De toekomst van het verenigde koninkrijk staat daardoor op het spel.

Reporters

Het borstbeeld van Charles I boven de entree van Banqueting House.

De Engelse Burgeroorlog ontstond onrechtstreeks door de opstandigheid van de Schotten. Net zoals vandaag klaagden de Schotten over een te grote Londense inmenging. Ze aanvaardden de religieuze bemoeizucht van Charles I niet en rebelleerden tegen zijn godsdienstige hervormingen. De koning had plots geld nodig om een leger op te richten en het Parlement weigerde hem dat geld.

De heilige wil van de koning

De koninklijke gratie Gods is in onze tijd vervangen door de uitslag van het brexitreferendum. ‘Respect the result!’ luidt het bij de regering als bij de brexiteers. De Remainers gaan tegen die wil in, in het belang van dat volk. De frustratie over de tegenwerking zit bij beide kampen zo hoog, dat ze zoeken naar drastische middelen die de werking van de Britse constitutie onder druk zetten.

Het antibrexitkamp wil de regering zo snel mogelijk de macht ontnemen om de brexit af te handelen. Ze presenteerden al verschillende wetsvoorstellen die die macht naar het parlement verschuiven. Tot nog toe faalden ze. In brexitkringen is het idee al hardop geopperd om het parlement voor onbepaalde tijd te schorsen om de regering vrij spel te geven. Beide drastische pistes werden uitgevoerd in de aanloop naar de Burgeroorlog. Het Parlement brak in 1641 de ‘Royal Supremacy’ met een herkenbaar nipte meerderheid van 159 stemmen tegen 148. De koning reageerde door met soldaten het parlement binnen te vallen, op zoek naar de opstellers van de wetsverandering. Als reactie ontnam het Parlement hem vervolgens alle macht ‘for the good and welfare of the King, Church and State’. In 1642 hief Charles het oorlogsvaandel. Geen koning zou ooit nog het Lagerhuis betreden.

Slachtofferen van de twistappel

‘In the very dead of winter
Underneath a bitter sky,
Silent crowds in frozen horror
Come to see their Sovereign die’

Het is een strofe van een van de liederen op de plechtigheid in Londen. Toen de beul met één slag van de bijl de koning onthoofdde, klonk er geen triomfantelijke gejuich bij de starende omstaanders. Er ging een luid gekreun en gejammer op uit de menigte. Velen verzetten zich tegen Charles’ optreden, maar regicide? Dat was wat anders. Toen men met de gevangen koning naar Londen trok, begroetten menigten hem in de dorpen en steden. Zelfs de bewoners van Cambridge, de thuishaven van de nieuwe sterke man Oliver Cromwell, kwamen massaal de gevangen vorst toejuichen. Een voltallig parlement stemde niet met het proces en de executie in. Oliver Cromwell rekende daarvoor op een Rump Parliament van 150 puriteinse parlementairen. Meer dan 200 andere parlementairen mochten niet langer zetelen.

Een nieuw compromis

Na de onthoofding werd de puriteinse legerleider Lord Protector van ‘the Commonwealth and Free State of England’. De republiek zong het uiteindelijk slechts elf jaar uit. Na de dood van Cromwell ontstond er een compromis waarbij de herstelde Kroon, het Hogerhuis en het Lagerhuis elkaar in evenwicht hielden. Een compromis dat tot op de dag vandaag de basis vormt van de politieke werking van het VK.

Misschien wordt dit ook het resultaat van de brexit? Uit de heersende chaos ontstaat er een nieuw politiek evenwicht. En misschien slachtoffert men daarvoor ‘the will of the people’ met de brexit als martelaar.

Tot geweld als in de Engelse Burgeroorlog komt het niet. Maar de brexit verdeelt net als in de 17^deeeuw families en vriendengroepen. Mensen die vroeger elkaars feestjes frequenteerden, spreken elkaar niet meer. Voor 23 juni 2016, de dag van het referendum, werd de Engelse Burgeroorlog de ‘diepste scheidslijn in de Engelse geschiedenis’ genoemd. Sinds het referendum is die terug van nooit weggeweest.

Bezoek Banqueting House met Doorbraak!

Martin Kettle

Brexit en de wonden van de Engelse Burgeroorlog