Hoe ziet de familiefoto van het coronavirus eruit? Bij de mens ontdekten onderzoekers zeven types coronavirus . Vier types zijn goedaardig, ze veroorzaken een banale verkoudheid. Drie types zijn dodelijk: twee ervan hebben het tot een beperkte epidemie gebracht: in 2002-3 SARS (10% sterfte) vooral in Azië en Canada en in 2012 MERS (30% sterfte) in het Midden-Oosten (zie deel I). Het zevende lid van de familie, het Covid-19 virus, is een goed halfjaar onder ons.

Het virus is klein, bestaat slechts uit 15 genen (ter vergelijking, de mens heeft dertigduizend genen) en bevindt zich in zowat elk land in de wereld. Miljoenen mensen zijn besmet en een half miljoen mensen bezweek tot op heden aan de gevolgen van de infectie. Daarmee verwerft Covid-19 zich een plaats tussen de grote pandemieën van de voorbije anderhalve eeuw.

Verspreiding

De verspreiding gebeurt van persoon tot persoon via hoest- nies- of spraakdruppeltjes. Deze minivloeistofdruppeltjes vallen op de grond. Sta je op anderhalve meter afstand of meer dan is de besmettingskans beperkt. Vandaar ‘social distancing’. Je kunt geen infectie oplopen door gewoon iemand te passeren, tenzij die persoon in je gezicht zou niezen. Je hebt een contact nodig dat tien-vijftien minuten duurt en dat zich vooral in een gesloten ruimte afspeelt. Heel veel infecties gebeuren bijgevolg in huishoudelijke kring en hoe krapper de behuizing hoe groter de infectiekans.

Zingen is speciaal, zingen kan het virus in een aerosol verspreiden. Daardoor kunnen de virusdeeltjes een drietal uur blijven hangen. Zingen in groep in een gesloten ruimte is zeker af te raden. Langdurig spreken met veel speekselvorming kan ook leiden tot aerosolvorming. Goed verluchten gaat aerosolvorming tegen. Covid-19 werd ook in ontlasting en in het bloed aangetroffen. Er is nooit een Covid-19 infectie beschreven via bloed of stoelgang. Covid-19 kan dagen vertoeven op plastic, staal of karton, maar de hoeveelheden virus zijn zo klein dat de kans op infectie gering is. In mijn vertrouwde supermarkt zie ik soms gehandschoende bezoekers. Niet nodig, de besmettingskans via verpakkingen is verwaarloosbaar.

Symptomen

De incubatietijd, de tijd tussen besmet en ziek worden, ligt voor Covid-19 tussen twee en veertien dagen. Het virus is het meest besmettelijk twee tot drie dagen voor er symptomen zijn. Een probleem is dat veel besmette mensen amper symptomen hebben. Naargelang de studies zullen tussen de 40 en 70% van alle besmettingen asymptomatisch verlopen. Waarschijnlijk is het door deze asymptomatische groep dat het virus zo snel de wereld kon rondgaan. Je weet nooit in welke fase iemand zit, afstand houden is daarom steeds aangewezen.

Hoeveel asymptomatische personen zullen toch nog symptomen ontwikkelen? Hooguit tien procent, zo blijkt uit het schaarse onderzoek. Heeft iemand symptomen, dan zijn die meestal (81%) mild: plots uitvallen van reuk- en smaakzin, koorts, hoest, zere keel, verstopte neus, moeilijker ademen, spierpijn, diarree, vermoeidheid en geen zin om te eten. De diagnose wordt gesteld door met een wisser in de neuskeelholte stukjes virus op te sporen. De test is niet optimaal. Vals negatieve resultaten – niks gevonden en toch besmet- komen voor in dertig procent. De test herhalen is dan aangewezen.

Quarantaine

Milde gevallen kunnen thuis uitzieken in twee weken quarantaine. Een slecht teken is wanneer er na een week kortademigheid optreedt (14%). De patiënt ademt erg snel, de zuurstof in het bloed daalt en de scan toont dat de longen aangetast zijn. Nu is ziekenhuisbehandeling vereist. Dit kan evolueren naar nog erger (5%). De patiënt moet naar de intensieve zorgafdeling. Hier zal ongeveer de helft van de patiënten, via een canule in de keel, mechanisch geventileerd worden. Een minderheid moet aan de hart-longmachine: het bloed wordt door een kunstlong gepompt en kunstmatig met zuurstof verrijkt.

In België zal 22% van de gehospitaliseerde patiënten overlijden, beland je op de ICU dan is de sterfte 42%. Daar wordt een mens stil van. De patiënten sterven omdat de kapotte longblaasjes geen zuurstof meer naar het bloed kunnen transporteren. De patiënt stikt. De longblaasjes zijn de kleinste vertakkingen van de longen en de plaats waar de ingeademde lucht (zuurstof) overgaat naar de kleinste bloedvaatjes (capillairen). Zo wordt het bloed zuurstofrijk gemaakt. Corona vernietigt de longblaasjes door een mix van bloedklonters en ontstekingscellen. De zuurstof geraakt niet meer in het bloed ondanks de inspanning van de artsen om met alle middelen zuurstof toe te dienen.

Cytokinestorm

Covid-19 dringt de longcellen binnen via een deurtje, dat noemen we een receptor, vermengt zich met de genen van de longcellen en begint zich als een razende te vermenigvuldigen. Niet iedereen is even gevoelig voor een virusaanval. De slachtoffers zijn grotendeels 65+, zelfs 80+, en de meeste zijn zwaarlijvig of hebben hoge bloeddruk, suikerziekte of hartproblemen. Mensen met deze onderliggende ziektes hebben meer ‘deurtjes’. De virussen kunnen dus gemakkelijker in de longcellen geraken.

Man zijn en behoren tot bloedgroep A is ook een nadeel. Allebei hebben ze meer ‘deurtjes’. Jong zijn is geen garantie. Jonge veertigers sterven soms ook en een kranige honderdjarige overleeft. Dat komt dan in de krant. Het onwaarschijnlijke is dat Covid-19 ons aanzet tot zelfvernietiging door ons eigen afweersysteem te laten ontsporen. Dat noemen we de cytokinestorm. Cytokines zijn kleine eiwitten die ons afweersysteem aanmaakt.

Behandeling

Wordt het lichaam aangevallen door een virus dan komen de cytokines in actie. Ze mobiliseren een leger aan afweercellen dat het tegen de vreemde indringer moet opnemen. Komt Covid-19 in de long, dan worden daar de cytokines geactiveerd. Het gebeurt dat het leger afweercellen in overdrive gaat en niet enkel het virus vernietigt maar ook de longen en ‘en passant’ het hart, de lever en de nieren. De patiënt sterft door ‘multiple orgaan falen’. Veronderstel, er zitten muggen in je huis en je gaat ze te lijf met een vlammenwerper. Resultaat: muggen dood, huis afgebrand. Kinderen en jonge mensen hebben vaak milde symptomen omdat hun minder ontwikkeld immuunsysteem minder cytokines produceert.

Toen Covid-19 pandemisch werd konden artsen niet terugvallen op standaardprotocollen. Omdat het virus zo lelijk tekeerging was het pompen of verzuipen. Artsen moesten knopen doorhakken. Een ICU-arts vertelde mij dat hij nog nooit had meegemaakt dat zoveel soorten medicijnen, waarvan geen enkel ‘evidence based’ bewezen doeltreffend was, door mekaar werden gebruikt en soms allemaal tegelijk onder het motto ‘alle beetjes helpen en helpt het niet, hopelijk schaadt het niet’. Ondertussen weet men dat ontstekingsremmers, antimalariapillen met of zonder antibiotica, Vit D en zink niet helpen.

Dexamethasone

De virusremmer Remdesivir kan de sterfte met een bescheiden vijf procent doen dalen. Bij kritieke patiënten heeft Remdesivir geen effect. Voor de zwaar zieke en beademde patiënten is er nu een lichtpunt met Dexamethasone, een spotgoedkoop cortisonepreparaat uit 1957. Een Oxford studie toonde aan dat een lage dosis van dexamethasone de sterfte bij zwaar zieke en kunstmatig beademde patiënten met een derde kan doen dalen.

Concreet wil dit zeggen dat er per acht geventileerde patiënten, behandeld met dexamethasone, er één extra zal overleven. Hoofdonderzoeker prof Martin Landry: ‘Voor 50 € kunnen we acht patiënten behandelen en een extra leven redden. Geweldig toch’. Dan is er nog het ‘covalent plasma’: plasma van genezen patiënten, waarin dus antistoffen tegen het virus zitten, wordt toegediend aan Covid-19 zieken. Bij zwaar zieken stijgt de overlevingskans maar bij zieken in kritieke toestand niet. Geleerden zien de rol van covalent plasma eerder in de preventie voor zij, verzorgers bv, die langdurig blootgesteld staan aan het virus.

Uitkijken naar de langetermijneffecten

Het ziekenhuis is een broednest van resistente bacteriën en je wilt zeker geen hospitaal-gebonden long- of nierontsteking meemaken. Daarom wordt de herstellende Covid-19 patiënt liefst niet te lang in het ziekenhuis gehouden. Sommige van Covid-19 herstelde patiënten blijven weken, maanden zelfs, klachten houden. Ze zijn chronisch moe, nog lang niet ‘in de haak’, hun reukzin komt maar gedeeltelijk of helemaal niet terug, ze blijven kortademig.

Nu al zijn er gegevens dat Covid-19 een uitlokker zou kunnen zijn van het chronisch vermoeidheid syndroom. Ik kijk uit naar de langetermijneffecten van corona, zowel voor de herstelde zieke als voor de gewonde maatschappij.

Martin Landry

Corona voor gevorderden