In de Westerse pers was het hoogstens een nauwelijks vermeldenswaardig fait divers maar op 9 augustus besliste de Professional Teachers‘ Union (PTU), de grootste leraarsvakbond in Hong Kong om zichzelf ‘als gevolg van de enorme druk door de regering en de lokale autoriteiten’ op te heffen.

De PTU is al tientallen jaren een drijvende kracht achter de pro-democratische beweging in de regio. In een open afscheidsbrief aan alle leden beschreef PTU-voorzitter Fung Wai-wah de recente sociale en politieke veranderingen in Hong Kong als ‘betreurenswaardig’ en ‘radicaal’. Vakbondsleiders ‘hebben met alle middelen geprobeerd manieren te vinden voor de voortzetting van onze diensten en operaties’, schreef hij, maar ‘het heeft niet mogen baten’.

Aanval van het Chinese vasteland

De vakbond is bezweken voor de enorme druk van het regime waarbij een rechtstreekse aanval in de media van het Chinese vasteland de spreekwoordelijke druppel was. Rénim Ribào, de officiële spreekbuis van de het Centraal Comité van de Communistische Partij van China én het staatspersbureau Xinhua publiceerden respectievelijk op 30 en 31 juli artikelen waarin de PTU in niet mis te verstane bewoordingen werd veroordeeld.

Ze bestempelden de vakbond unisono als een ‘kwaadaardige tumor’ die moet worden ‘uitgeroeid’. Forse taal die meteen effect ressorteerde. Zo was het beslist geen toeval dat op diezelfde 31e juli de regering van Hongkong meteen en openlijk alle banden met de PTU verbrak. In een verklaring zei het Onderwijsdepartement van de stadstaat dat het de vakbond niet langer als een professionele onderwijsinstelling beschouwt en ‘formele of informele ontmoetingen met PTU of haar vertegenwoordigers zou beëindigen, noch haar zou raadplegen over onderwijsgerelateerde kwesties.’

95.000 leden

Voor alle duidelijkheid: het gaat hier niet over één of andere onbeduidende groupuscule. De PTU is, met 95.000 leden en meer dan 200 fulltime medewerkers, de grootste vakbond voor deze beroepsgroep in Hong Kong. Deze liberaal georiënteerde vakbond werd in 1973 opgericht door Szeto Wah (1931-2011) om de rechten van leraren te beschermen en hen verschillende diensten te verlenen. Szeto was samen met de jurist Martin Lee (°1938), een iconisch figuur in de pro-democratische beweging van Hong Kong.

Beiden werden in 1985 voor het eerst gekozen in de ‘Legislative Council of the Hong Kong Special Administration Region’, de lokale wetgevende vergadering tijdens de Britse koloniale overheersing. Ze werden in hetzelfde jaar benoemd tot lid van de Hong Kong Basic law Drafting Committee, de redactiecommissie die de basiswetgeving voor na het vertrek van de Britten in 1997 diende voor te bereiden. Zij vertegenwoordigden er, tot stijgend ongenoegen van deze grotendeels door Beijing aangestuurde commissie de stem van de regimecritici.

Hong Kong Alliance

Toen de pro-democratische beweging in het voorjaar van 1989 op het vasteland van China losbarstte, richtte Szeto de Hong Kong Alliance op ter ondersteuning van de patriottische democratische bewegingen van China. De PTU was één van de eerste organisaties die tot de Hong Kong Alliance toetrad. Na het bloedige optreden van het Rode Leger op het Plein van de Hemelse Vrede in Beijing op 4 juni 1989, werd de groep organisator van de jaarlijkse wake bij kaarslicht in het Victoria Park in Hong Kong om de slachtoffers te herdenken.

Dit evenement, dat al jaren een doorn in het oog is van de machthebbers in Beijing, werd dit jaar overigens met stille trom stopgezet, ogenschijnlijk vanwege de corona-pandemie. Wellicht heeft ook hier, net zoals bij de beslissing van de PTU de druk van de autoriteiten een doorslaggevende rol gespeeld. Midden juli 2021 maakte de organisatie bekend dat het, als preventieve maatregel tegen het mogelijke repressieve optreden van de autoriteiten, het betaalde personeel zou schrappen en de omvang van de stuurgroep zou halveren. Een paar dagen later hadden al zeven leden van de stuurgroep ontslag genomen omwille van ‘de groeiende politieke en juridische risico’s’.

Keihard optreden tegen afwijkende stemmen

Terwijl de politieke druk op de Hong Kong Alliance toenam, zocht de PTU naar manieren om de steeds hachelijker wordende situatie te ontmijnen. De PTU trok zich in juni uit de Alliantie terug, naast het verlaten van andere pro-democratische groepen zoals het Civil Human Rights Front – de organisator van de jaarlijkse massademonstratie op 1 juli – en de Hong Kong Confederation of Trade Unions (HKCTU ), de overkoepelende organisatie van de arbeidersbeweging van de stad.

De PTU zag de bui natuurlijk al langer hangen. De Alliantie is de laatste maanden één van de belangrijkste doelwitten geworden van het keiharde optreden tegen afwijkende stemmen in Hong Kong. Voorzitter Lee Cheuk-yan werd in april veroordeeld tot 20 maanden gevangenisstraf en vice-voorzitter Albert Ho Chun-yan kreeg 18 maanden voor hun deelname aan een ongeoorloofde vergadering in oktober 2019, toen de Chinese Communistische Partij 70 jaar aan de macht was. Lee is ook een vooraanstaand lid van de HKCTU.

Bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede

Op 4 juni, de 32e verjaardag van het bloedbad op het Plein van de Hemelse Vrede werd de vice-voorzitter van de Alliantie gearresteerd door de politie van Hong Kong. Chow Hang-tung werd beschuldigd van ‘het promoten van een ongeoorloofde samenkomst’. De reden voor haar arrestatie lag voor de hand. Zowel Lee Cheuk-yan als Albert Ho zitten nog steeds in de gevangenis en het regime wilde duidelijk maken dat de grenzen van de vrije meningsuiting waren bereikt. Hoewel ze op 5 juni op borgtocht vrijkwam werd Chow op 30 juni opnieuw gearresteerd en deze keer werd de borgtocht door de rechtbank geweigerd. Na meer dan een maand in de cel werd haar borgtocht uiteindelijk pas op 5 augustus toegekend en is ze, onder strikte voorwaarden, voorlopig terug op vrije voeten.

Waarnemers reageren verontrust op de recente ontwikkelingen in Hong Kong. Alles lijkt er op te wijzen dat Beijing aanstuurt op een nieuwe confrontatie met het niet langer eensgezind opererende pro-democratische kamp. Vooral de verbazingwekkende snelheid waarmee een en ander plaatsvindt doet de wenkbrauwen fronsen. Het regime schuwt de grove middelen van repressie tot intimidatie niet langer. Het is overduidelijk dat het sociaal -maatschappelijke systeem inclusief de impliciete sociale regels en normen, waar Hong Kong tot nu toe op vertrouwde, meer en meer onder vuur komt te liggen. En dat is, vanuit democratisch oogpunt, een erg kwalijke zaak…

Martin Lee

Een vakbond waar communisten geen pap van lusten