Nogal wat mensen zijn enthousiast over de assertieve manier waarop Assita Kanko, europarlementslid voor N-VA, in een debat over racisme de nadruk legt op de kansen die er in dit land bestaan. Terwijl Mieke Vogels in het debat op 4 juni in De Afspraak de nadruk legde op de vooroordelen, legde zij de nadruk op de eigen inspanning om door die discriminatie heen te breken, en op het koesteren van de rolmodellen die daarin slagen.

Trollen zijn niet structureel

Phara toonde een interventie van Sihame el-Kaouakibi van Open Vld – iemand die zeker een rolmodel is omwille van de durf waarmee zij de barrière doorbroken heeft – in het Vlaams Parlement. Zij legde er de nadruk op dat racisme structureel is, maar ze citeerde slechts voorbeelden van niet-structureel scheldproza door internettrollen. Hetzelfde dat Assita over zich heen krijgt van zwarten die in haar een verrader zien, zwart vanbuiten en wit vanbinnen, een ‘Bounty’. Sihane meent evenwel dat dit niet-structurele racisme gevoed wordt door een structuur die al eeuwen aanwezig is in onze samenleving. Ik zou haar gelijk geven, indien zij niet dat éne woordje had gebruikt, ‘onze’.

Racisme zit in elke samenleving, racisme is een overlevingsreflex van onze primitieve voorouders. Wie in de oertijd niet racistisch reageerde op vreemde indringers, verloor in de kortste keren zijn jacht- of landbouwgebied, zo niet erger. Racisme zit structureel in de condition humaine, in een gezonde en terechte vrees voor het onbekende. Disneyfilms hebben ons geleerd dat diertjes in een broederlijk utopia bij elkaar leven en in de Hebreeuwse Bijbel vinden we het beeld van de leeuw die leeft met het lam, maar helaas, dat zijn illusies.

De kat eet de muis en de muis die niet bijtijds gaat lopen is een vogel voor de kat. De kat eet die vogel of muis zelfs niet omdat zij honger heeft, maar omdat haar instinct haar leert om te jagen. Eerst komt zij triomfantelijk haar buit in haar ‘nest’ presenteren (onze woning) en daarna eet zij probleemloos het smakelijker industrieel voedsel dat wij haar voorzetten.

Afgekapte handen werken slecht

Hetzelfde gebeurt met menselijke samenlevingen. In De Morgen van 5 juni houdt Jonathan Holslag (VUB) een pleidooi om de geschiedenis van de slavernij helemààl te bestuderen en hij presenteert een waslijst van slavenjachten van Aziatische volkeren onder elkaar, vooraleer er een blanke (of witte) man zijn neus aan het venster had gestoken. Ook in Kongo was het niet Leopold II die de slavernij invoerde, dat hadden Arabische ‘raiders’ al lang in Kivu en Katanga gedaan, vanuit Zanzibar, zo toonde Koenraad Elst overtuigend aan in Doorbraak.

Toegegeven: Leopolds agenten voerden daarna een afschuwelijke rubberslavernij in omdat hij zijn Afrikaans avontuur – dat hij opgezet had in naam van de filantropie – niet meer gefinancierd kreeg. Maar het kan niet in zijn bedoeling hebben gezeten stelselmatig de Arabische straf van het handen kappen voort te zetten, want daarmee vernietigden zijn rabauwen de werkkracht die hij nodig had. Het drama was evenwel dat het vaak slechts het schuim van onze samenleving was dat in een eerste fase bereid was zijn toekomst te zoeken in het ‘duistere’ continent. Over de meer humanitair ingestelde opvolgers weten we veel minder, of willen we vaak niets meer horen.

De bron van onze trots en welvaart

Het probleem van de slavernij in Afrika bleef niet beperkt tot Kongo. Het is bekend dat eerst de Portugezen, dan de Hollanders, vervolgens de Engelsen zich specialiseerden in slaventransporten over de Atlantische Oceaan. Wat veel minder geweten is, is hoe ze aan die slaven kwamen. Een spraakmakende tv-reeks uit 1976, Roots, heeft het idee erin gehamerd dat de transporteurs het binnenland introkken om daar onverhoeds argeloze zwarten te overvallen. Dat is meer dan naïef. De waarheid is dat zwarte slavenjagers de slaven aan de kust aanleverden. Meer nog: de ene stam specialiseerde zich in de vangst van jonge mensen uit de andere.

Als de Afrikaanse potentaten vandaag vinden dat zij vergoeding moeten krijgen voor de aderlating toen, dan moeten ze eerst gaan kijken bij de zwarte koningen die dit lucratief bedrijf organiseerden. Van koning Ghezo van Dahomey weten we dat hij zijn beklag deed bij de Britten toen die hem in 1852 verplichtten om de slavernij stop te zetten: ‘Slavenhandel is de basisregel van mijn volk. Het is de bron van onze trots en welvaart’ (Martin Meredith, The Fortunes of Africa, 2014, p. 193; ook Karl Polanyi, Dahomey and the Slave Trade, 1966).

En wat met Berbers en Koerden?

Samengevat: racisme en de bijhorende slavernij waren eigen aan alle beschavingen en het strekt de westerse beschaving tot eer dat zij als eerste uit zichzelf zich daar is tegen gaan afzetten. Saudi-Arabië schafte de slavernij af in 1962 onder druk van de VN, en wie vandaag de arbeidsvoorwaarden voor gastarbeiders in de Golfregio bekijkt, ontdekt daarin gemakkelijk een moderne variant van slavernij. Toch is het hier dat de Arabische immigranten kritiek hebben op het racisme, terwijl zij blind zijn voor de diepe haat tussen Berbers en Arabische Marokkanen, en voor de diepe minachting van Arabieren voor zwarte Afrikanen.

Datzelfde geldt voor onze Turkse medeburgers, en de haat tussen Turken en Koerden (om er niet de Armeniërs bij te halen). Phara probeerde Assita voor schut te zetten met een tabel over Turken die, volgens onderzoek van prof Stijn Baert, wegens hun naam niet uitgenodigd worden voor een sollicitatiegesprek. Ze realiseerde zich niet dat ze net het tegendeel bewees. Baert stelde vast dat in 2011-2012 dertig procent daarmee te kampen had, in 2014-2015 vierendertig procent en in 2015-2016 zesenveertig procent. Als het structurele racisme daarvoor verantwoordelijk zou zijn, dan zou die stijgende trend niet verklaarbaar zijn.

De echte correlatie viel Phara niet op: de tegenzin om Turkse mensen een kans te geven, neemt blijkbaar toe met de greep die Erdogan krijgt op onze Turkse bevolking. We hebben niet te doen met ‘Vlaams’ racisme maar met afkeer voor geïmporteerd Turkse racisme. Phara moet toch echt eens leren cijfers te interpreteren.

Martin Meredith

Alle beschavingen waren ooit racistisch