Beste luisteraar,

Hij heeft het weer eens geflikt, Marc Reynebeau bedoel ik, journalist en columnist bij De Standaard. Vorige week schreef hij een tekst van niks over een geval van niks, en toch ging er een sneeuwballetje rollen dat nog net geen lawine werd. Dat moet toch een zekere voldoening, om niet te zeggen machtsgevoel geven, dingen in beweging zetten die er niet zijn zodanig dat er andere dingen ontstaan die er ook al niet waren. Creatio ex nihilo, een schepping uit het niets. Goddelijk.

De koppensneller

Dit niets bestond uit twee foto’s van Vlaamse collaborateurs tijdens de Tweede Wereldoorlog, August Borms en Staf De Clercq, die op een onhandige manier in een galerij van veertien ‘Vlaamse koppen’ gesukkeld waren, in het gezelschap van bijvoorbeeld Hendrik Conscience en Frans Van Cauwelaert. Een reeks portretjes die met duiding verschenen waren in de brochure die het Vlaams Parlement zichzelf cadeau deed ter gelegenheid van zijn vijftigste verjaardag. Dit galerijtje met foto’s van mensen die ten goede of ten kwade geschiedenis hebben gemaakt is ook te zien in het bezoekerscentrum van het Vlaams Parlement, waar tot nog toe niemand zijn beklag over maakte. In de brochure is die reeks te beschouwen als een illustratie bij een lang artikel van de onverdachte Bruno De Wever over de Vlaamse emancipatie van 1830 tot 1971, geboortedatum van dat parlement. Reynebeau maakt van die foto’s een eregalerij.

De minilawine die hij loswerkte luistert naar de journalistieke naam ‘ophef’, en bestaat uit drie artikelen in Doorbraak (waaronder het onderhavige), een objectiverend artikel in De Morgen, een antwoord van auteur Bruno De Wever in De Morgen, een met Reynebeau instemmend warrig artikel van Pieter Lagrou in De Standaard, een artikel over Louis Paul Boon en Willem Elsschot in Rekto Verso, en er moeten er meer zijn. Samen een tiental.

Als het goed is moet deze woordelijke ophef, op zich al een knap resultaat, bekroond worden door actie. Begon al met protest van het Forum der Joodse Organisaties, die geen nazi’s geportretteerd wensten te zien, gevolgd door rumoer in het Vlaams Parlement zelf, waar enkele sp.a’ers suggereerden dat het volledige parlement zijn excuses aan de slachtoffers van de nazi’s moest aanbieden. Stel dat je in de krant betaald zou worden met bonussen die in plaats van de lengte, het ophef-effect van een artikel belonen, dan scoort Reynebeau’s tekst als een van de betere … En dat allemaal voor drie keer niks.

Ernstiger mensen zoals historicus Nico Wouters noemen die twee foto’s (een halve bladzijde in brochure van 130 bladzijden) een ‘ongelukkige beslissing’, of ‘onbedoeld’, en inderdaad, de editeur van de brochure mag die Vlaamsche Koppen (Vlaamsche met -sch) dan als een ironische verwijzing bedoeld hebben naar Hugo Verriest, die de eerste was om een reeks van Twintig Vlaamse Koppen te schrijven, wel besteed is die ironie niet en ik zou ze eerder knullig noemen. Maar voor Reynebeau is de galerij gewoon de aanleiding om zijn artikel met SS-vlaggen en nazi-uniformen te kaderen en daarmee is de hele Vlaamse Beweging nog maar eens gekaderd. Uit een onschuldig interview met parlementsvoorzitster Liesbet Homans leidt hij af dat zij het Vlaams parlement als ‘nationalistisch strijdwapen tegen België’ laat dienen. Het uitmuntende overzicht van de geschiedenis van het Vlaams parlement door Martine Goossens noemt hij dan weer ‘saai’. Alleen in de quizfilippine op het einde van de brochure heeft hij wat gezien, omdat ze hem de gelegenheid geeft nog wat op het parlement te smalen. Waarover hij niet kan smalen, noemt hij saai.

Ik vraag me af hoe de uitgevers en de uitvoerders van deze brochure het in hun hoofd haalden om portretten van Borms en Staf De Clercq op te nemen. Enerzijds zijn er goede redenen voor te bedenken, je moet immers de hele geschiedenis willen zien, we moeten leren niets te verzwijgen, maar anderzijds weet je als professioneel toch wat je van de dagbladhistoricus van Vlaanderen te verwachten hebt? Dachten ze soms dat de sfeerschepper van de Vlaamse geschiedenis zich daar niet mee zou bemoeien?

De anti-teleoloog

Want Reynebeau is een anti-teleoloog. Heeft zich opgewerkt tot de theoloog van de anti-teleologie in de geschiedschrijving. Nee, niets met televisie, dat was vroeger in De slimste mens. Het is de tele-o-logie waar hij tegen is, iets met doelgerichtheid. Daar kan hij echt niet tegen. En de hele brochure van het Vlaams parlement getuigt nu juist van een hoge graad van teleologie! Daar moet hij de lezers van De Standaard voor waarschuwen dat ze daar nooit zouden in geloven want het is iets heel slechts. Bijvoorbeeld, zo schrijft hij, geloven dat de groei van het Vlaams parlement in het verlengde ligt van ruim twee eeuwen flamingantisme, dat mag niet, dat is teleologisch. Ik zie de lezers van de krant instemmend knikken.

De antiteleologie zegt dat de geschiedenis anders had kunnen lopen. Dat is waar, hád kunnen. Maar de geschiedenis is nu eenmaal niet anders gelopen. De dingen zijn gelopen zoals ze gelopen zijn, en wat we van de geschiedschrijving willen weten is hoe we tot hier zijn geraakt. We willen weten welk pad we hebben bewandeld en hoe we soms na eeuwen nog afhankelijk zijn van dit pad. Bij Reynebeau en jammer genoeg bij nog vele andere historici is nationale geschiedenis uitgesloten want die is teleologisch. De historische evidentie van Vlaanderen als gemeenschap, en horresco referens van Vlaamse identiteit, dat is teleologie voor hem. Voor mij is het een padafhankelijkheid die me nieuwsgierig maakt naar het verloop. Maar wees gerust, die anti-teleologie is ook maar een academische mode. Wat dacht u van teleologie-afwijzing als stimulans voor achttienjarigen om geschiedenis als vak te kiezen? Geef mij dat pad maar.

Maar Reynebeau heeft er nu al jaren zijn dada en zijn roeping van gemaakt om alles wat hem aan geschriften onderhanden komt te toetsen aan de teleologie. Zo, onder het mom van recensies, dist hij dat aan de lezers van zijn krant op. Frank Seberechts schreef het boek Onvoltooid Vlaanderen. Van taalstrijd tot natievorming (2017). Teleologisch, dat zie je toch al aan de titel en de ondertitel? En waar het niet teleologisch is, wordt het ‘saai’ (zie hierboven wat betreft Martine Goossens). Bart De Wever schreef het boek Over identiteit (2019). Waarover schrijft Reynebeau in zijn recensie? Over de verwerpelijke teleologie, die ‘vermeende historische dwang’. Een groep historici schrijft in 81 stukjes een Wereldgeschiedenis van Vlaanderen (2018) bijeen – waren het 365 opstellen geweest dan konden we spreken van een veredelde Roetskalender – en waarover spreekt Reynebeau met de Franstalige vertaler ervan? Hij spreekt instemmend over het feit dat dit nu eens een niet-teleologisch werk is. Jeroen Olyslaegers schrijft in Wildevrouw een stuk fictionele literaire geschiedenis van de zestiende eeuw, in feite een soort Timmermansiaans Bruegelboek? Prachtig vindt Reynebeau, die ziet hoe de auteur in deze roman ‘de triomfalistische teleologie nuanceert’…En met de parlementaire brochure was het dus weer eens prijs.

Ik vraag me zo af of de hoofdredactie van De Standaard enig benul heeft van het anti-teleologische programma waarmee hun bediende zich bezighoudt. Sommige collega’s van hem vertellen me dat ik het imago van De Standaard niet mag reduceren tot Reynebeau alleen. Nu, ik wil wel, alleen… hij schijnt dat niet te willen.

De traumatisator

‘België is ziek van zijn jaren veertig’, zo luidt de beroemde openingszin van Luc Huyses onvolprezen geschiedenis van collaboratie en repressie Onverwerkt verleden (1991 en 2020). Gezien Huyses eigen teksten in de update bij het boek in de uitgave van 2020 lijkt hij van deze formulering geen spijt te hebben. Deze ziekte (veroorzaakt door het niet-verwerkt zijn) krijgt soms andere diagnoses: de ene keer is er sprake van een trauma, een andere keer van neurose; soms is het de staat België die ermee worstelt, soms is het alleen Vlaanderen. ’t Komt allemaal neer op Het Verdriet van België, dat had Hugo Claus in 1983 goed gezien, en daarvan schrijven de historici nu de remakes. Maar inderdaad, ook de belgicistische historici (zijn er andere?) zijn het erover eens dat het unitaire België er niet goed van afgekomen is, ik bedoel van de manier waarop deze staat de repressie heeft georganiseerd. Allemaal vinden ze, Lode Wils op kop, dat het uiteenvallen van de staat vandaag grotendeels te wijten is aan de Belgische mismeestering van die repressie. Doen ze dan aan teleologie of aan padafhankelijkheid? Dat is niet zo belangrijk, de vraag is alleen wat die historici eraan doen. Ik veronderstel geenszins dat Reynebeau hun woordvoerder is, maar heel vaak werpt hij zich wel zo op. En dan is hij met zijn anti-teleologisch geschrijf een heel goede indicatie voor het voortbestaan van het trauma en de neurose. Een publicist die het verleden slechts op zijn eigen condities als ‘verwerkt’ beschouwt, is zelf een symptoom van de door historici en sociologen beschreven ziekte. En dat is niet niks.

Martine Goossens

Rondas over Marc Reynebeau: de koppensneller, de anti-teleoloog, de traumatisator