Het komende half jaar dreigt de EU op een soort schisma af te stevenen. Of beter gezegd een soort anti-Trumpcampagne door de EU-instellingen tegen de eigen tijdelijke Sloveense voorzitter. De Europese Commissie enerzijds en in het Europees Parlement de fracties van socialisten, groenen en christendemocraten anderzijds maken zich op voor een strijd tegen een nieuwe vijand: de Sloveense premier Janez Janša.

De handrem aantrekken

Enkele dagen na de dertigste verjaardag van het onafhankelijk Slovenië op 25 juni neemt het land voor de tweede keer het tijdelijke voorzitterschap van de EU op zich. Voor het eerst in jaren neemt een lidstaat die niet steeds naar de pijpen van de EU danst het roterende voorzitterschap waar. Met Slovenië dat de socialistische regering van Portugal aflost voor een zesmaandelijks voorzitterschap van de Europese Raad vanaf 1 juli dreigt de Duitse bondskanselier Angela Merkel haar carrière af te sluiten met een EU waar enkele lidstaten fors de handrem aantrekken.

Toch kan de tijdelijke voorzitter van de Europese Raad buiten het zwaaien met de voorzittershamer en het bepalen van een deel van de prioriteiten en de agenda weinig invloed uitoefenen. De taak is vooral bemiddelen. Charles Michel heeft als voorzitter van de Europese Raad (van regeringsleiders) vooral een ceremoniële functie. De vergaderingen tussen de ministeries van de EU-lidstaten worden geleid door het land dat tijdelijk voorzitter is. Dat levert veel visibiliteit op. Bij de premier van Slovenië allicht tot grote ergernis van de voorzitster van de Europese Commissie Ursula von der Leyen.

De voormalige onafhankelijkheidsstrijder Janez Janša loodste zijn land in de zomer van 1991 na amper een week oorlog mee uit het communistische Joegoslavië. Toenmalig Joegoslavisch president Slobodan Milošević ontketende een gruwelijke oorlog tussen de reststaat rond de communistische republiek Servië en de andere deelrepublieken zoals Kroatië, Bosnië en Kosovo. Hoewel journalisten al een jaar de voorbereidingen konden volgen zette de Sloveense regering op 25 juni de sociale media op voor het voorzitterschap. De minister van Buitenlandse Zaken Anže Logar deelde op 24 juni de prioriteiten van het Sloveens voorzitterschap mede.

De diverse rechtsstaat als prioriteit

De ‘rechtsstaat’ is een voorzittersprioriteit. Met de fameuze artikel-7-strafprocedures van de Europese Commissie tegen Hongarije en Polen in het achterhoofd vreesden velen dat de Slovenen dat debat zouden fnuiken, maar het omgekeerde blijkt waar. Toch wees Logar erop dat vermeende schendingen van rechtsstaatprincipes vaak op onbegrip berusten. Slovenië zal ‘streven naar synergiën tussen de verschillende mechanismen van de EU’ wat betreft de rechtsstaat (rule of law) om beter de systemen in de lidstaten te begrijpen. In die context zei Logar: ‘We geloven dat een goed begrip van grondwettelijke, socio-economische, politieke, historische en alle andere gelijkenissen en verschillen tussen lidstaten het rechtsstaatprincipe in de EU kan helpen versterken’.

Janša zei eerder reeds dat hij liever een onafhankelijk arbitragepanel bij rechtsstaatconflicten tussen lidstaten en Brussel ziet dan een bemoeizuchtige Europese Commissie (of een activistisch Hof van Justitie van de EU). Kortom, Janša gaat de confrontatie met EU-instituties niet uit de weg. Op de vooravond van zijn voorzitterschap tweette hij meteen een filmpje over waarom de EU bestaat en over de oorspronkelijke boodschap:

https://twitter.com/JJansaSDS/status/1409817782494142469

Mini-Orbán?

Ter linkerzijde schilderen politici Janša graag af als een mini-Orbán. Toegegeven: beider parcours van dissident over vrijheidsstrijder tot gevestigde orde vertoont gelijkenissen. De Sloveen is volgens zijn tegenstanders echter ook een mini-Trump. Dan doelen ze op zijn twitteraccount. Het leverde Janša de bijnaam ‘maarschalk Twito’ op. Uiteraard een verwijzing naar de vroegere Joegoslavische partizaan en communistische leider ‘maarschalk Tito’.

De twitterperikelen gaan meestal over aanvaringen met media over vermeende inperking van de vrije media in Slovenië of over Brusselse bemoeizucht. Zo eiste Janša in maart via een tweet nog het ontslag van Europarlementariër Sophie in ‘t Veld (Renew/D66) als voorzitter van de werkgroep in het Europees Parlement die democratie monitort.

De Democracy, Rule of Law and Fundamental Rights Monitoring Group is een door eurofiele liberalen, socialisten en groenlinks gedomineerde groep die zijn pijlen richt op lidstaten waar de regering ‘te rechts’ of te eurosceptisch zou zijn. Doelwit zijn hoofdzakelijk Hongarije en Polen, maar ook Slovenië, Slovakije en Tsjechië zijn steeds vaker kop van jut. Hetzes die vaak georkestreerd zijn door fellow travellers of voormalige Poolse communistische apparatsjiks zoals Leszek Miller die nu Europarlementariër is in de socialistische fractie. De rel met Europarlementariër Sophie In ’t Veld (D66) uit de Renew-fractie van Guy Verhofstadt zorgde voor een twitteroorlog.

Supreme censor @SophieintVeld about censorship pic.twitter.com/5MxDcNi6uI

— Janez Janša (@JJansaSDS) March 29, 2021

Of course any material may be submitted for consideration and #DRFMG will study it at its earliest convenience. But the European Parliament is not obliged to do streaming on demand.

— Sophie in 't Veld (@SophieintVeld) March 26, 2021

Volgens Janša censureerde In ’t Veld zijn bijdrage tijdens een hoorzitting en dus tweette hij: ‘We zullen nooit instemmen met censuur. We stonden dat Milošević niet toe dus we zullen dat ook Sophie In ‘t Veld niet toestaan.’

Transatlantische banden

Toch heeft Slovenië enkele boeiende pijlen op de boog. Ten eerste zullen de Slovenen nauwelijks tegenstribbelen betreft het coronaherstelfonds NextGenerationEU en ten tweede steunen ze de digitalisering en zelfs de Green Deal die de EU overal wil doordrukken. De derde prioriteit is zoals hoger reeds vermeld de fameuze rule of law. De vierde en laatste prioriteit sluit aan bij de band met de NAVO die Oost-Europese lidstaten hebben. Tijdens een EU-Westelijke-Balkantop in het najaar zal Slovenië de transatlantische banden aanhalen en proberen de uitbreiding van de EU in die regio te stimuleren. Of het land zoals Hongarije de toetreding van Servië genegen is en wil afdwingen is minder duidelijk, maar openingen naar Bosnië, Kosovo en Albanië (moslimlanden) en Oekraïne (nochtans buiten de Balkan) zijn duidelijk. Slovenië vertolkt dus de Amerikaanse geopolitieke agenda binnen de EU.

Toch zullen eerst enkele kleine problemen van de baan moeten. Zo weigert de Sloveense regering de benoeming van Sloveense aanklagers voor het Europese Openbare Ministerie (European Public Prosecutor Office of EPPO) te doen. De adjunct-aanklagers die in december voorgedragen werden (Matej Oštir en Tanja Frank Eler) bleken betrokken in onderzoek naar het persoonlijk vermogen van Janša. In het Europees Parlement schreeuwde de oppositie dat dit sabotage is. Eind mei stuurde de Belgische Europees commissaris voor Justitie Didier Reynders de Sloveense minister van Justitie Lilijana Kozlovič een brief om zo snel mogelijk iemand af te vaardigen. De Roemeense Europarlementariër Ramona Strugariu (Renew) repte van onwenselijke inmenging in de rechterlijke macht en eiste zelfs dat de EU streng zou optreden.

Matej Oštir

Brussel beeft voor Slovenen