Manchester United blijft met liefst 670 miljoen fans de populairste club ter wereld. In het rijk van Manchester United – met geregistreerde aanhangers van Canada en China tot in Zuid- Afrika en Nieuw-Zeeland – gaat de zon nooit onder! Ondanks de intussen ‘zeven magere jaren’ – het laatste kampioenschap dateert van 2013, bij het afscheid van de Schotse manager Alex Ferguson, de succesvolste coach uit de voetbalgeschiedenis. Die moderniseerde de beginselen van zijn inspirator Matt Busby: The father of Manchester United.

De Busby Babes

Op 20 februari 2020 ontvangt Club Brugge de Engelse ‘Red Devils’ in de zestiende finale van de Europa League. Een week later volgt de terugwedstrijd op Old Trafford. Het mythische Theatre of Dreams viert op 19 februari haar honderd en tiende verjaardag. Februari blijft echter de maand van het ‘grote verdriet’ van Manchester United: The day a team died.

Op 6 februari 1958 stierven acht spelers van The Busby Babes – vanwege hun piepjonge leeftijd – bij een vliegtuigcrash in München. Ze keerden terug uit Belgrado, nadat ze zich kwalificeerden voor de halve finale van de Europa Cup der Landskampioenen. Waarnemers noemden hen het beste elftal uit de Britse geschiedenis.

De legendarische coach Matt Busby – een Schots-Ierse eurofiel die het Engelse voetbalconservatisme bestreed – overleefde miraculeus. Zijn baanbrekende filosofie: creatief voetbal – passing game, the individual first – met zelf opgeleide spelers met een eigenzinnig karakter én rebellerend engagement. Hij legde de basis voor de wereldwijde populariteit van de rijk aan verbeelding zijnde en dissidente ‘Manchester United Way of Football’. Wie was Matt Busby (1909-1994)?

The Theatre of Dreams

Matt Busby spiegelde zich aan Clement Attlee. De allereerste ‘prime minister’ van Labour droomde na de Tweede Wereldoorlog van een ‘New Society’: een democratische verzorgingsstaat. Attlee zette zich in 1946 aan een immense taak: de heropbouw van het land en de invoering van een nieuw gemeenschapsgevoel. De sociaal-democraat Busby trok dezelfde lijn door in Manchester United. Dat betoogde de Ierse auteur Eamon Dunphy in zijn alltime bestseller en duizelingwekkend goede biografie uit 1991: A strange kind of glory. Sir Matt Busby and Manchester United.

Hij eiste een club met een gelijkheidsideaal, waar men samen zocht naar ‘verlicht voetbal’. Hij polijstte een nieuw soort voetballer en poetste het ethos op: ‘de kracht van het individu’. Tegelijk verlangde hij dat iedereen zich onderwierp aan het hogere doel: ‘Manchester United’. Hij brak een lans voor verbeelding en virtuositeit: ‘Enjoy yourself and entertain the people’.

Hij benoemde Old Trafford tot ‘The Theatre of Dreams’, de agora van het visioen, waar het voetbal de geesten van de mensen vrolijk maakte.

Matt Busby en de Groote Oorlog

Matt Busby, de Schot met de Ierse roots, groeide net na de eeuwwisseling op in de harde protestantse mijnwerkersgemeenschap van Orbiston. Eamon Dunphy beschreef hoe de Ierse katholieke immigranten aanvankelijk verstoken bleven van rechten en de grofste beledigingen naar het hoofd geslingerd kregen: luie drinkebroers, geobsedeerd door seks. De ouders van Matt Busby hingen samen het ‘progressief-katholieke’ wereldbeeld van die tijd aan. Ze beschouwden religie als een privézaak en geloofden in educatie en emancipatie.

Het gezinsgeluk werd brutaal verstoord door de genadeloze gruwel van de Groote Oorlog. Vader Busby sneuvelde in 1916 als gevolg van een verdwaalde Duitse kogel op het slagveld van het Franse Arras. Voor Matt – van dan af de jongen zonder vader, die het verlies nooit verteerde – bood het voetbal een thuisgevoel. Volgens Dunphy ontdekte hij er zijn ‘diepere spiritualiteit’.

Het haalde hem als adolescent uit de mijnen van zijn geboortedorp. Hij herkende in het spel ‘de vrijheid van de volksmens’ en stelde het tegenover de hysterische militaristische prietpraat die het leven van miljoenen onschuldige mannen op wrede wijze had beëindigd. Matt Busby voelde het voetbal als zijn lot aan, de enige gemeenschap die volgens hem de geesten tijdelijk bij elkaar bracht: ‘It was my destiny.’

‘The Father of Manchester United’

In juli 1946 schudde de kiezer de fundamenten van de Britse samenleving door elkaar en stuurde Clement Attlee naar 10 Downing Street. Voor het eerst leverde de Labour Party de ‘prime minister’. Attlee gooide het roer van de vooroorlogse tijden om, verwierp de oude waarden en trok moderne lijnen: de opbouw van de Welfare State, de welvaartstaat – en de New Society, de rechtvaardige samenleving.

Op hetzelfde ogenblik arriveerde op Old Trafford de jonge, ambitieuze coach Matt Busby die een succesvolle spelersloopbaan had opgebouwd bij de rivalen van FC Liverpool en Manchester City. Hij zou Manchester United naar zijn hand zetten en zijn stijl chargeerde de ouderwetse denkbeelden van het Engelse voetbal.

Attlee beoogde een humane en volkse regering. Busby’s United was er, naar het inzicht van Dunphy, het voetbalequivalent van: een club met gelijke rechten voor allen en waar spelers samenwerkten en geloofden in de gemeenschappelijke vooruitgang. ‘De jongen zonder vader’ werd ‘the father of Manchester United’.

The Magic Magyars als voorbeeld voor The Busby Babes

Op een koude novemberavond in 1953 stootte hij op zijn ‘eurekamoment’: Engeland – Hongarije 3-6. The game of the century! De eerste Engelse nederlaag op eigen bodem tegen een ‘continentale nationale ploeg’. The Magic Magyars van Ferenc Puskas strooiden buitenaardse bewegingen uit. Ze dicteerden bovendien dat het vooroorlogse Schotse ‘passing game’ hun eerste stelregel is geweest. Ze staken het in een modern jasje. Matt Busby had zijn hele jeugdselectie meegenomen naar Wembley. The Magic Magyars hielden The Busby Babes een spiegel voor. Drie jaar later behaalden ze met de jongste selectie ooit de Engelse landstitel.

Het ideaalbeeld van Busby lag vervat in de ontdekking van jonge voetballers wiens totale persoonlijkheid hij onder de loep nam. Hij goochelde met zijn nieuwe begrip: ‘individual players’ welfare’ of het ‘individuele welzijn van de speler’. Busby herhaalde steeds: ‘keep the ball flowing’. Hij doorzag de ideale balans tussen verbeelding en schoonheid en overgave en fitheid. Hij zocht de terugkeer naar de esthetiek van het spel: ‘the beautiful play with the creative genius’. Zoals de ‘Magische Hongaren’ het hem voordeden.

Na een nieuwe landstitel in 1957 – met een voorsprong van elf punten op nummer twee – maakten The Busby Babes zich op om ook de Europa Cup der Landskampioenen te winnen in 1958. Een vliegtuigongeval besliste er anders over. Matt Busby sprak nooit meer over het drama. ‘The sadness was always in his eyes’, aldus Eamon Dunphy. ‘The day a team died’, was de dag dat de legende ontstond. Matt Busby. Manchester United. Theatre of Dreams.

Matt Busby

Matt Busby’s Droomtheater