De richtingenstrijd binnen de Duitse rechts-populistische partij Alternative für Deutschland (AfD) is niet beslecht. De kloof tussen de liberaal-conservatieve strekking en de collectivistisch-nationalistische vleugel is zelfs dieper dan ooit. En dat op de vooravond van het ‘superverkiezingsjaar’ 2021.

Opkuisen

In 2021 zijn er in de Bondsrepubliek verkiezingen in maar liefst acht van de zestien deelstaten én voor de Bundestag, het Duitse federale parlement. Tot voor pakweg een jaar stonden de sterren goed voor AfD. Maar ondertussen zit het rot in de partij.

Voorzitter Jörg Meuthen liet het afgelopen jaar geen enkele kans voorbijgaan om zich te distantiëren van de radicale, ‘völkische’ vleugel die vooral in het oosten van de republiek aanhang vindt. Hij wil meer aanknopen bij het originele, liberaal-conservatieve programma, van toen de AfD nog een ‘professorenpartij’ werd genoemd. Die strekking is ruim in de meerderheid in het westen van het land. En is er als de dood voor dat de Bundesverfassungsschutz of het overlegcomité van Binnenlandse Zaken de partij buiten de wet zou stellen.

Op een Parteitag in Kalkar (Noordrijn-Westfalen) op 28 en 29 november, bleek de kloof tussen beide strekkingen dieper dan ooit. Maar tegelijk ook smaller. Na een niet mis te verstane en omstreden toespraak van Meuthen, waarin hij de extremen in de partij de mantel uitveegde, behaalde hij net geen 54 procent. Een nipte meerderheid van de ongeveer 550 aanwezigen. Al riep zijn ‘woede-rede’ veel boegeroep en onvrede op. Duitse media spreken daarom van de ‘veldslag van Kalkar’. Meuthen slaagde ook in een vernieuwing van het partijbestuur, waar hij voortaan negen medestanders (op veertien) heeft — een betekenisvolle tweederdemeerderheid. De rechts-radicalen zijn daarmee organisatorisch vleugellam gemaakt.

Corona

Fractievoorzitter in de Bundestag, Alexander Gauland, vond Meuthens speech ‘een voorzitter onwaardig qua toon, tijdstip en inhoud’. Het omstreden federale parlementslid Dirk Spaniel zegt: ‘Niemand kan met slechts 50 procent de AfD leiden’. Ook de rechts-nationalistische Beierse afdelingsvoorzitter Hansjörg Müller maakt in het weekblad Der Spiegel voorbehoud: ‘De partij is na de Parteitag nog steeds gespleten, we hebben dringend nood aan een oplossing.’

Op de tweede dag van het congres werd Meuthens speech van de dag ervoor exegetisch becommentarieerd door een rechtsbuiten uit het Westen. Dubravco Mandic vond het niet kunnen dat de voorzitter zo expliciet de rechts-nationalistische vleugel op een hoopje gooit met de zogenaamde Querdenker. Die laatsten noemen de overheidsmaatregelen omtrent corona ondemocratisch en ongrondwettelijk en zijn van oordeel dat Duitsland verwordt tot een ‘coronadictatuur’. In datzelfde kamp heel wat non-believers en complotdenkers.

In Duitsland kwamen die Querdenker eerder al massaal op straat. En met hen marcheerde extreemrechts telkens mee. Daar past Meuthen voor. En dat is een stap te ver voor de restanten van de Flügel, de rechts-nationalistische organisatie binnen de AfD die eerder in april is opgeheven.

Gewapende vrede

De splitsing in de geesten binnen de AfD loopt immers over verschillende breuklijnen. Er is oost versus west, economisch-liberaal versus sociaal-collectivistisch, EU-kritisch versus anti-EU, ‘verfassungspatriotismus’ (constitutioneel patriottisme) versus nationalistisch, strategisch defensief versus offensief m.b.t. de observatie door de veiligheidsdiensten… Breuklijnen waar meer rechts-populistische partijen in de EU mee te maken hebben — zie de recente soap rond het Nederlandse Forum voor Democratie. Meuthen en co zijn als de dood dat de onversneden rechtervleugel een smet werpt op de partij. Die zou CDU/CSU (Union) tegenhouden een coalitie te sluiten. Of centrumrechtse kiezers, ontgoocheld in de Union, tegenhouden de stap naar de Alternative te zetten. Of erger nog: de partij met een verbod opzadelen.

De Bundesverfassungsschutz volgt immers al een hele tijd de partij. Meer bepaald figuren en afdelingen, niet het minst in het oosten. Eén ervan, Andreas Kalbitz, is onder meer daardoor in mei uit de partij gezet. Hij was de nummer twee en het organisatorische talent van de Flügel. Björn Höcke, de nummer één, komt nu in een lastig parket, mocht het de veiligheidsdiensten ernst zijn. Temeer daar gisteren een conferentie van ministers van Binnenlandse Zaken begon. Op de agenda staat het onderzoek naar de AfD, inclusief een eventueel verbod op de partij. Dat laatste is een voorstel van de minister van Binnenlandse Zaken van Thüringen, de sociaaldemocraat Georg Maier (SPD). (Voor wat het waard is: op de website van de FAZ loopt een poll: 48% van de lezers vindt dat de partij moet verboden worden.)

Twee partijen

Wat Meuthen al langer weet, werd op het partijcongres van vorige maand alleen maar duidelijker: de AfD bestaat uit twee partijen. Ook Die Welt en de liberaal-conservatieve site Tichys Einblick stellen dat vast. Het nationaal-conservatieve weekblad Junge Feitheit weerlegt dat: ‘Het zou fout zijn de strijd om de macht en meerderheden in de AfD met een loutere richtingenstrijd (zoals Tichys dat noemt, red.) tussen rechts en centrum te duiden. Veeleer gaat het om een concurrentie tussen twee totaal verschillende opvattingen over hoe de partij er uit moet zien. Een alliantie van ontevredenen/alternatief voor wie niet vertegenwoordigd is of een conservatieve “Rechtsstaatspartei”.’

Tot vandaag poogde AfD allebei te zijn. Maar Meuthen stelde vast dat dat onmogelijk is. De liberale krant Die Welt geeft hem daarin gelijk. ‘Lange tijd heeft de AfD geloofd dat ze onder één naam twee partijen van ongeveer gelijke grootte kon verbinden.’ Dat noemt de krant een ‘illusie’. De twee uur durende discussie over Meuthens speech op het partijcongres laat nu uitschijnen dat de breuk bijna volledig is.

Eén vleugel zal, volgens politiek journalist Matthias Kamann, ‘elke kans benutten om — van migratie over klimaat tot corona — de grenzen van de democratische orde te overschrijden en banden te smeden met extreemrechtsen’. De andere ‘partij’ bestaat uit ‘degenen die ver naar rechts glijden op een glibberige helling, maar de grenzen van het fatsoen en de grondwet willen respecteren en feitelijke debatten willen voeren.’ Over die eerste moet de Verfassungsschutz zich buigen, stelt de journalist. Over de andere moeten rechts-conservatieve en libertarische kiezers zich bekommeren. Met de stemming op de Parteitag lijkt alvast de tweede richting het pleit gewonnen te hebben. En twee weken later zet zich dat alvast door in zowel Noordrijn-Westfalen als Nedersaksen. Bij de samenstelling van de regionale kieslijsten zijn ‘rechtsbuiten’-kandidaten vakkundig geweerd.

Die Linke

Een recent opinieonderzoek, leert trouwens dat er wel degelijk een diepe ideologische breuk de partij splitst. AfD en de links-radicale Die Linke blijken een stuk van hun kiezerskorps te delen; dat is voor een sterke sociale staat, voor een uitgebouwde sociale zekerheid, in het besef dat dat maar kan mits sterke grenzen. Die Linke-stichter Oskar Lafontaine klaagde recent op een boekvoorstelling nog aan ‘dat elk onbegeleid nieuw migrantenkind 5000 euro per maand kost, maar het minimumpensioen maar 800 euro bedraagt.’

Resultaat: maar liefst 17 procent van de AfD-kiezers hoopt op een coalitie van hun partij met Die Linke. Evenveel kiezers verkiezen zelfs een links-radicale bondskanselier. Omgekeerd ziet 10 procent dat wel zitten. Tichys Einblick stelt vast dat het niet toevallig de rechts-radicalen uit het oosten zijn die zo’n samenwerking wel zien zitten. En zo krijgt Meuthen toch nog gelijk. De vraag is nu hoelang Björn Höcke en co zich zullen blijven weren binnen de AfD, dan wel een eigen partij starten. De voorbereidingen zouden alvast getroffen zijn.

Matthias Kamann

De AfD is twee partijen – voorlopig nog