Op 10 mei 1940 vielen Duitse troepen gelijktijdig België, Nederland en Luxemburg binnen: de Tweede Wereldoorlog voor onze gewesten. Joris van Severen (°1894), gewezen Vlaams-nationaal volksvertegenwoordiger (1921-1929) en oprichter in 1931 van het Verbond van Dietse Nationaalsolidaristen (Verdinaso), reageert met ‘Ah, de schurken!’

Dezelfde dag wordt hij door de Belgische Staatsveiligheid aangehouden, zonder in beschuldiging te worden gesteld. Ze zijn met honderden in dat geval: Vlaams-nationalisten, joden, communisten, rexisten, waaronder Léon Degrelle… Tegen alle rechtsregels in worden ze gedeporteerd naar verschillende plekken in Frankrijk en aan de plaatselijke overheid uitgeleverd.

Zonder vorm van proces

Joris van Severen en zijn vriend Jan Ryckoort, tevens zijn rechterhand, komen met een groep van enkele tientallen in Abbeville aan de Somme terecht. Hun bewakers behandelen hen als beesten en sluiten hen op in een kelder onder een muziekkiosk. Op 20 mei vermoorden Franse soldaten 21 van hen zonder vorm van proces. Het magere excuus dat het om dronken soldaten ging, blijkt een verzinsel.

Een van de gevangenen die het overleefde, de Nederlandse kunstenares Gaby Warris (1922-2013) schreef er in 1994 een sober, aangrijpend boek over, Het bloedbad van Abbeville, 20 mei 1940. Ze was net 18 op het ogenblik van de feiten, politiek helemaal niet betrokken. Tientallen jaren had ze nodig om er over te kunnen schrijven.

Waarvoor stond het Verdinaso?

We beschrijven hier enkel de eindfase. De volledige evolutie van Joris van Severen in kaart brengen, zou een volledig boek vragen – en dat is al geschreven. Na een korte periode van bewondering voor de bolsjewistische revolutie van Lenin en Trotski concentreerde de gewezen frontofficier uit de loopgraven aan de IJzer zich op het eigen land. Een korte tijd bewonderde hij Mussolini, maar dat was vlug over.

Van Severen streeft voor drie fundamentele veranderingen: de eerste is een politiek herstel van de Verenigde Nederlanden, zoals die bestonden onder koning Willem I (1815-1830). Dat wil zeggen, inclusief Luxemburg en de Waalse provincies (de ‘Romaanse gouwen’), die moesten bevrijd worden van hun fascinatie voor de Franse Revolutie. Men heeft dit een ‘Boergondische visie’ genoemd, geïnspireerd door de Zeventien Provincies. Het was zeker een voorafbeelding van Benelux, maar dan met een volledige staatkundige integratie.

Ten tweede wil Joris van Severen de maatschappij hervormen op basis van het solidarisme. Dat is een van oorsprong katholieke staatsopvatting zoals geëxpliciteerd in de pauselijke encyclieken Rerum Novarum (1891) en Quadragesimo Anno (1931), maar waarvan ook protestantse en niet-religieuze varianten bestaan. Van Severen zelf heeft veel weg van een gelaïciseerde katholieke traditionalist, met zowel christendemocratische als conservatieve trekjes.

Afwijzing van zowel het kapitalisme als het communisme

Zijn solidarisme houdt een expliciete afwijzing in van zowel het kapitalisme als het communisme. ‘Want, schrijft Van Severen, zoals het Verdinaso met alle kracht onmogelijk wil en zal maken: de heerschappij van het zogenaamde “evolutionaire proletariaat”, zo wil en zal het Verdinaso met alle kracht bekampen en vernietigen: de heerschappij van de bourgeois en van zijn brandkast-ikzucht. Tussen de bourgeois-maatschappij en het communisme, kiest het Verdinaso niet. Het kiest niet tussen de heerschappij van het geld van de ene kant en de gelijkheid in de ellende van de andere kant’.

De democratie schoot zich tijdens het interbellum zelf herhaaldelijk in de voet. Tussen 21 november 1918 en 28 mei 1940 telde België maar liefst zeventien regeringen, waarvan sommige het maar zeer kort uithielden. Het record staat op naam van de regering-Pierlot I, die in 1939 precies zes (!) dagen aan het roer stond. Koning Leopold III riep de politieke partijen herhaaldelijk tot de orde, wat deze hem na de Tweede Wereldoorlog zwaar aanrekenden. In deze context kreeg de door het Verdinaso voorgestane ‘orde’ een heel andere perceptie.

Aristocratisch

De derde pijler van de ideologie van Joris van Severen is een ethische en daardoor – in ons huidig tijdsgewricht – de minst begrepen component. Hij streefde naar een aristocratische levenshouding, elitair, maar niet arrogant of egocentrisch, en dus vooral: ten dienste van de gemeenschap. De kern ervan was een Plus est en vous, de levenslange inspanning naar een ethisch hogerop, met duidelijk Spartaanse trekjes. Daarin was uitdrukkelijk plaats voorzien voor de arbeiders, de ‘aristocratie van de gewetensvolle arbeid’ .

‘Hij heeft zijn aanhangers in het Verdinaso aangegrepen in heel de sfeer van hun leven, privé en politiek’, stelt de Leuvense historicus prof. Lode Wils. ‘Zij wilden zijn zoals Van Severen was of zoals Van Severen wilde dat zij zouden worden. Zij werden aangegrepen door de innerlijke wilskracht van deze man die, in dagelijkse strijd met eigen twijfel en verscheurdheid, de indruk gaf van absolute waarheid en zekerheid, telkens als hij zijn opvattingen uiteenzette of zijn volgelingen toesprak.’

Na zijn dood

Het Verdinaso van Joris van Severen was te zeer zijn persoonlijke schepping om hem echt te kunnen overleven. Voor de moeilijke keuze gesteld welke politieke weg het zou volgen onder de Duitse bezetting viel het na enkele stuiptrekkingen uiteen in verschillende fracties. Die kan men oppervlakkig etiketteren als ‘collaborerend’ of ‘niet-collaborerend’, maar het is beter ze zorgvuldiger te omschrijven. We beperken ons hier tot de meest bekende kaderleden van het Verdinaso.

De omstandigheden van zijn dood deden de oude anti-Belgische gevoelens weer hoog oplaaien. In de radicale collaboratie (Algemene SS-Vlaanderen) vinden we Jef François terug, Pol le Roy, Jef de Langhe e.a. Bij het VNV: Albert Deckmyn, Albert Derbecourt, Leo Poppe e.a. Naar het Oostfront vertrokken o.m. Kamiel de Wilde, Leo Verbeke en de uit het Verdinaso uitgesloten Reimond Tollenaere. Paul Persyn, Willem Melis, Lode Claes, Pol van Herzeele e.a. namen belangrijke posten in het openbare bestuur en de Belgische administratie van de secretarissen-generaal onder de bezetting in.

Andere oud-Dinaso’s wilden van geen collaboratie met de bezetter weten en belandden in het verzet, zo o.m. Jef van Bilsen, Frantz van Dorpe, nogmaals Pol van Herzeele en Albert Brienen. De Waalse Dinaso-verantwoordelijke Louis Gueuning (1898-1971) handhaaft een strikte politieke neutraliteit. Hij specialiseert zich, samen met André Belmans en anderen, in het hoeden van de nagedachtenis van Joris van Severen door de uitgave van vele clandestiene geschriften en het organiseren van vormingscursussen. Een aantal medestichters van het Verdinaso trekt zich, na met lede ogen de complete desintegratie van hun beweging te hebben aanzien, volledig in het privéleven terug. Zo Emiel Thiers en Juul Declercq.

Oud-Dinaso’s in de naoorlogse politiek

Een circulaire van minister van Justitie Maurice Vervaet wees er bij de bevrijding op dat het lidmaatschap van het Verdinaso geen strafbaar feit was. Sommige oud-Dinaso’s gaan na de Tweede Wereldoorlog weer in de politiek. Kleine herstichtingspogingen lopen allemaal en snel op een sisser uit. Slechts in twee politieke families komen oud-Dinaso’s duidelijk weer aan trek: in de CVP en in het Vlaams-nationalisme. Wim Melis is in 1947 de eerste hoofdredacteur van De Standaard, Jef van Bilsen (1913-1996) werkt o.m. als secretaris van het Centrum Harmel, door het parlement opgericht om de communautaire problemen in België te onderzoeken. Frantz van Dorpe (1906-1990) brengt het tot burgemeester van Sint-Niklaas. Het parlement benoemt Raf Renard (1911-2002) in 1964 tot de eerste voorzitter van de Vaste Commissie voor Taaltoezicht.

Ingenieur Fritz A. Donckerwolcke (1912-1988) wordt in 1949 voorzitter van de Vlaamse Concentratie, de eerste naoorlogse Vlaams-nationale partij. Jef François (1901-1996) zal een tijd vrijgestelde zijn van de Volksunie in het Antwerpse. Lode Claes (1913-1997) is in 1958 secretaris-generaal van de Economische Raad van Vlaanderen, daarna senator van de Volksunie en in 1977 stichter van de Vlaamse Volkspartij. Claes lag met zijn 1 Oktobergroep mee aan de basis van wat vandaag de Open Vld is.

Joris van Severen blijft in de herinnering als ‘een charismatisch leider’ (Lode Wils), een aristocraat in de ethische betekenis van het woord, en een blijvende Heel-Nederlandse inspirator. Een wegbereider.

Maurice vervaet

Op 20 mei 1940 werd Joris van Severen vermoord