Wie zou er 6 miljoen dollar betalen voor een banaan? Iemand, blijkbaar, want het gebeurde zeer recentelijk bij internationaal veilinghuis Sotheby’s in New York.

Een banaan die heel eenvoudig met een tape aan de muur hing, ging van de hand voor dit astronomisch bedrag. De koper zal de banaan zelf moeten opeten voor hij of zij het kunstwerk kan meenemen, om dan om de zoveel dagen volgens strikte regels een nieuwe banaan met een tape aan de muur te bevestigen. Maar tegelijk zal hij of zij hoogmoedig kunnen verklaren dat dit het werk is van de gekende kunstenaar Maurizio Cattelan, die ook andere controversiële kunstwerken op de markt bracht.

Banaal

Deze maal wou de artiest wellicht duiden hoe zelfs de meest banale zaken tot kunst kunnen worden verheven. Met iets dat zelfs niet duurzaam is, maar gewoon wegrot als het niet tijdig weggehaald en vervangen wordt.

Dat deze banaan als kunst erkend werd, komt omdat Cattelan het aura van kunstenaar om zich heeft hangen. Deze banaan was plots geen banaan meer, maar de hoogste vorm van kunst. We zouden, met de woorden van Magritte kunnen zeggen: ‘Ceci n’est pas une banane’. Blijkbaar telt het product niet meer, maar wel de maker ervan.

Rijker

We doen geen uitspraak of wat al dan niet kunst is. ‘Kunst’ is vandaag immers een zeer rekbaar begrip geworden. Maar wat ons niet onbewogen laat, en zelfs choqueert, is het bedrag dat werd neergeteld om als de unieke bezitter van dit tot kunst verheven voorwerp te kunnen uitpakken. We mogen ons gerust afvragen of er enig kunstgevoel meespeelde bij de aankoop van dit object, of dat hier alleen maar sensatie op de voorgrond trad.

Ik vermoed het laatste. Indien Cattelan echt de bedoeling had om met zijn creatie de vraag los te weken wat de criteria zijn om nog van kunst te kunnen spreken, had hij ofwel moeten weigeren om dit te koop aan te bieden of zou hij tenminste het bedrag aan een goed doel moeten besteden. Anders klinkt zijn boodschap weinig geloofwaardig en zelfs dubbelzinnig. We kennen natuurlijk niet wat hieromtrent het besluit van Cattelan zal zijn, die nu met zijn stunt 6 miljoen dollar rijker is.

Armoede

Los van dit alles kunnen we ons niet weerhouden een ethische vraag te stellen. Dat in het licht van de armoede die we dagelijks aanschouwen en de onmacht die we voelen om daaraan iets te doen.

Ook als we over een klein deeltje van deze 6 miljoen dollar zouden beschikken, zouden we velen kunnen helpen in hun directe noden, en misschien ook iets kunnen doen om meer structurele antwoorden te vinden. Heeft de persoon die dit bedrag op tafel kon leggen zich deze vraag gesteld?

Nu moeten we cultuur en hulpverlening niet met mekaar verwarren en ook niet met mekaar vergelijken. Dat is ook zo voor het onderscheid tussen werk en ontspanning. Maar we moeten ons wel afvragen wanneer zowel cultuur als ontspanning almaar meer de mercantiele toer opgaan. We moeten maar eens denken aan de bedragen die momenteel worden neergelegd voor transfers in het voetbal, waarbij de sport echt aan het opschuiven is van loutere ontspanning naar harde business. Daar kunnen zij die zich nog echt willen inzetten voor een rechtvaardiger wereld zich toch wel heel onwennig en zelfs machteloos bij voelen.

Opgehitste atmosfeer

Wanneer deze goeddoeners moeten vernemen dat voor de zoveelste maal zal bespaard worden op hun subsidies en daarvoor projecten moeten worden afgewezen, kan hun hart alleen maar bloeden. Konden ze dit maar uitdrukken zoals een Cattelan en ermee naar Sotheby trekken.

Het lijkt dat bij velen elke ethische grens grondig ondergesneeuwd is in een totaal individualistische rush naar bezit en genot. Daarbij nog bedenkend dat veel van de verhandelde kunstvoorwerpen in een veilige safe terechtkomen en daarmee zelfs ontdaan worden van het doel waartoe ze geschapen waren. Dat laatste zal natuurlijk met de opgehangen banaan niet het geval kunnen zijn…

Maurizio Cattelan

De duurste banaan