De Nederlandse kunstschilder en schrijver Adrian Stahlecker schreef met een sublieme pen De Tovenaarszoon. Het bizarre leven van Klaus Mann (1906-1949). Doorbraak hervat zijn gesprek met de auteur.

Berlijn

Kan u nog meer vertellen over het decadente Berlijn van de jaren 1920?

‘Er was sprake van crossdressing, waarbij mannen zich als vrouw kleedden en vrouwen een herenkostuum droegen. De kiosken lagen vol met homoseksuele en lesbische blaadjes, zoals Garçonne, Frauen Liebe en Freundschaft. Men sprak over het decadente Berlijnse uitgaansleven als “dansen op de vulkaan”. Ook Klaus en Erika werden volkomen opgeslokt door het woelige Berlijn van die tijd. Als zoon van een beroemde vader kreeg Klaus werk als toneelrecensent en na een gesprek met theateragent Max Reinhard kwam ook Erika bij het toneel terecht. Net zoals veel jonge Duitsers die de Eerste Wereldoorlog hadden meegemaakt, zag ook Klaus zichzelf als een deel van “de verloren generatie” die na de Duitse nederlaag moest boeten voor het chauvinisme van hun vaders die de bloedige, onzinnige oorlog hadden veroorzaakt.’

‘In zijn boek The Turning Point schrijft hij: “De morele crisis waarin we zaten was een wereld die barstte en wankelde. Aan welke wet moesten wij ons oriënteren? Was onze generatie frivoler? Ik was al snel bekend met allerlei excessen en avonturen. Men wilde de ellende, de angst voor de toekomst en de collectieve schuld vergeten door zich te laten gaan in een eindeloze feestroes. Het was het woedende gevecht tegen de verouderde pseudo-moraal.” In zijn boek Der Vulkan, dat in de zomer van 1943 in Amsterdam verscheen, beschrijft hij zijn wilde jaren in Berlijn waarvan hij vond dat “Sodom en Gomorra” bij lange na niet zo pervers was. De naam “Mann” opende weliswaar deuren voor Klaus en Erika, maar dat voordeel zou een schaduw over hun leven en verdere carrière betekenen.’

Leger

Hoe kwam Klaus in het Amerikaanse leger terecht?

‘Zijn boek Kindernovelle, dat hij nota bene ten tijde van het scandaleuze Anja en Esther schreef, kwam in Amerika uit als The Fifth Child waarna de “Mann Twins” aanbiedingen kregen om er lezingen te geven. Na hun reis schreven ze de reportage Rundherum. Ze dronken tijdens de drooglegging champagne bij de actrice Pola Negri, die als thee geserveerd werd. Ze bezochten Ramon Navarro, de ster uit de stomme film en vierden Kerstmis met de Duitse kolonie in de villa van acteur Emil Jannings, waarbij die avond ook Greta Garbo met haar diepe stem en onwaarschijnlijke ogen aanwezig was.’

‘De reis zou uiteindelijk een wereldreis worden. Met de opkomst van het nazisme verbleven ze voornamelijk in Frankrijk, maar weken in 1933 naar Amerika uit, waar het politieke satirische cabaret “Pfeffermühle” echter niet aansloeg. Tijdens hun reizen door het land om lezingen te geven voor verenigingen en clubs, waarschuwden ze voor het ook in Amerika opkomende fascisme. In de zomer van 1939 verscheen in Amsterdam Klaus’ boek Der Vulkan.’

‘Ondanks depressies en overmatige drugsgebruik werkte hij aan het boek Distinguised Visitors, wat hem veel energie kostte. In die tijd was er weinig contact met Erika die korte tijd bij de BBC in Londen had gewerkt en later in Amerika voor de Office of War werkzaam was. In deze functie droeg ze een legeruniform. Klaus en Erika voerden heftige discussies over de oorlog, waardoor er een verwijdering tussen hen ontstond. Hij bleef pacifist, maar kwam uiteindelijk tot de conclusie dat oorlog voeren de enige manier was om Hitler te bestrijden en daarom meldde hij zich voor militaire dienst.’

‘Dat was niet gemakkelijk, want bij de FBI stond hij genoteerd als homoseksueel waardoor hij niet in het leger zou worden toegelaten. Daarom gaf hij zich uit voor hetero, maar werd afgekeurd vanwege een syfilisinfectie. Na genezing werd hij alsnog toegelaten, waarna hij in een legerkamp werd opgeleid. Hij was veel ouder dan de meeste militairen en bleef als “de professor” een buitenstaander. Ook moest hij zijn seksuele gevoelens zien te verbergen tussen de dikwijls goed uitziende jonge mannen. In 1943 verkreeg hij de Amerikaanse nationaliteit en vertrok met zijn legeronderdeel naar Marokko.’

‘Werkzaam als vertaler en oorlogscorrespondent werkte hij voor het militaire tijdschrift Stars and Stripes. Ook maakte hij de verovering van Italië door de geallieerden mee. Bij de aanval in Duitsland schreef hij pamfletten en riep hij Duitse soldaten op te deserteren. Na de oorlog reisde hij met de geallieerden naar Berlijn, waar hij op 4 mei 1946 een voorstelling in het Deutsches Theater bezocht waarin zijn vroegere vriend en minnaar Gustaf Gründgens de hoofdrol vertolkte in het stuk Der Snob van Carl Sternheim. In het artikel Oude Kennissen beschreef Klaus hem als “de onbetwistbare lieveling van Berlijn. Van voor-nazi-Berlijn en van na-nazi-Berlijn”.’

‘Gründgens had, ondanks het feit dat hij homoseksueel was, tijdens de oorlog bescherming genoten van nazi-prominent Hermann Göring die gehuwd was met Marianne Hoppe, die actrice bij het theatergezelschap van Gründgens was. Na een korte Russische internering zette Gründgens zijn carrière met groot succes voort. Zo maakte Klaus mee dat zijn vroegere vriend na afloop van Der Snob drie keer een open doek kreeg. In de ogen van de Duitse aanwezigen was de aanvankelijk anti-fascistische Gründgens een held, mede omdat hij tijden de oorlog acteurs in bescherming had genomen.’

‘Klaus daarentegen, die zich als tegenstander van het nationaalsocialisme zich bij de geallieerden had aangesloten, vond na afloop van de Tweede Wereldoorlog geen aansluiting meer bij de literaire wereld. Het boek Mephisto, dat hij over Gründgens schreef, wilde men in Duitsland niet uitgeven. Klaus keerde niet meer naar Duitsland terug en bleef tot het einde van zijn leven in Frankrijk.’

‘Inmiddels was Erika steun en toeverlaat geworden van haar vader Thomas Mann en ze vergezelde hem tijdens lezingen. Op dat moment was de symbiotische relatie tussen broer en zus ver te zoeken. Ook in de liefde was Klaus ongelukkig. De queeste naar het vinden van een knappe jonge man waar hij zich ook op intellectueel gebied mee kon meten, bleef zonder resultaat. En bovendien had hij voortdurend geldproblemen en gebruikte drugs om de werkelijkheid te ontvluchten. In 1923 schreef hij zijn leraar Paul Geheeb: “Overal zal ik een vreemdeling blijven, een mens met mijn aard is steeds en overal volkomen eenzaam.” In 1949 drukte de geldnood te zwaar op hem, waardoor hij zich het leven benam. Vreemd genoeg zou ook Gründgens in oktober 1963 een einde aan zijn leven maken.’

Begrafenis

Klaus Mann overleed in 1949 in Cannes op de leeftijd van 42 jaar. Zijn ouders bleven bij de begrafenis weg. Waarom?

‘Tijdens de begrafenis van Klaus in Cannes was alleen zijn broer Frido Mann aanwezig. Erika, die haar literaire carrière had opgegeven en zich volledig had gewijd aan het assisteren van haar vader die overal lezingen gaf, verbleef tijdens de begrafenis met haar ouders in Stockholm. Thomas weigerde zijn lezingen te onderbreken, waardoor Erika niet bij de begrafenis van haar eens zo dierbare broer aanwezig kon zijn. Alhoewel Erika zich op dat moment bij het standpunt van haar vader neerlegde, kreeg ze hier later veel spijt van.’

‘Zelfs tot het laatst toe bleef Thomas voor zijn kinderen een in zichzelf gekeerde, verwaande en gesloten man die meer aandacht voor zijn honden had dan voor zijn kinderen. Ooit schreef hij in zijn dagboek: “Iemand als ik zou geen kinderen moeten hebben.” Klaus heeft in zijn schrijverschap maar zelden op waardering van zijn vader kunnen rekenen. Pas na zijn dood kreeg Klaus de lof die hem tijdens zijn leven niet bereikt had. Broer Frido heeft in 2014 de grafrechten voor dertig jaar afgekocht.’

Max Reinhard

Klaus Mann: de ‘onmogelijke’ zoon van Nobelprijswinnaar Thomas Mann (Deel 2)