Vorig jaar net voor de Russische presidentsverkiezingen ontmoette ik in de Universiteit van Sint-Petersburg een aantal collega’s. We praatten natuurlijk over de toekomstige winnaar van de verkiezingen, Vladimir Vladimirovitsj Poetin. Het zou zijn vierde presidentieel mandaat worden.

Sint-Petersburgse connectie

Ik wist dat hij geboren en getogen was in Sint-Petersburg, waar hij rechten had gestudeerd en tot de KGB toetrad. Als medewerker van zijn vroegere professor Anatoli Sobchak, de eerste gekozen burgemeester, nam Poetin er zijn eerste politiek mandaat waar. Hij is en blijft in de eerste plaats een Sint-Petersburgs patriot en rekruteert er bij voorkeur zijn medewerkers. Dmitri Medvedev is daar een voorbeeld van: zijn eerste minister en gedurende vier jaar (2008-2012) zijn plaatsvervanger als president. Ook zijn trouwste vrienden, zoals de Rotenbergs, zijn Sint-Petersburgers.

Wat mijn Russische collega’s vertelden verbaasde me: Poetin had slechts node en onder sterke druk toegestemd opnieuw kandidaat te zijn. Hij was de verantwoordelijkheid en het jachtig leven moe en wou zich liever in een orthodoxe abdij terugtrekken om er – ten minste tijdelijk – een spiritueel leven te leiden.

Wij in het Westen dachten dat Poetin een onverbiddelijke machtswellusteling was die zich tot zijn laatste snik aan de macht zou vastklampen. Zijn flirten met de orthodoxe kerk zagen we als een vorm van politiek theater. Het was bekend dat zijn vader een overtuigd communist was maar dat zijn moeder, een gelovige vrouw, de jonge Poetin stiekem had laten dopen. Maar om lid van de KGB te worden, moest hij partijlid zijn en ook atheïst.

Mijn gesprekspartners geloofden echt dat Poetin een gelovige was en dat zijn verzuchtingen over zijn toekomst — toevertrouwd aan een aantal intimi — eerlijk waren. Ik heb er nog altijd het raden naar of dit verhaal klopt, maar ik heb sterk de indruk dat Poetin zijn huidig presidentschap met minder enthousiasme en ook minder gezag uitoefent dan voorheen.

De machtigen

Cui bono? Wie had en heeft er belang bij dat Poetin president blijft? Wie zijn dus de machtigen die samen met Poetin, als symbool en machtsfiguur, de Russische Federatie besturen en exploiteren? Of houden deze machtigen hem misschien gegijzeld?

Vriend en vijand zijn er van overtuigd dat de siloviki, de geheime diensten en bij uitbreiding ook het leger en het gerechtelijk apparaat, veel invloed hebben op de president. Naast het behartigen van hun corporatieve belangen zijn ze er op uit om zich via machtsoverschrijding en corruptie te verrijken. Daarnaast bestaat er zoals in de Verenigde Staten ook een machtig militair-industrieel complex dat natuurlijk streeft naar uitbreiding. De Russische wapenindustrie is zeer performant en een bron van inkomsten door uitvoer. Ook de machtige leiders van de grote olie-, gas- en andere staatsbedrijven hebben Poetin nodig om hun posities en fortuinen te behouden, naast natuurlijk de klassieke oligarchen die hun macht en bezittingen danken aan corruptie en misdadige activiteiten.

Over deze groepen presideert Poetin en hij probeert aan hun wensen te voldoen. Omdat hij nog over de siloviki kan beschikken, kan hij naar willekeur eender wie beschuldigen, tot een ongezellig strafkamp laten veroordelen en bezittingen aanslaan. Hij is dus nog steeds de leider van ‘de geleide democratie’.

Het einde van Poetin

Maar toch is niet alles als voorheen. Hoe eigenaardig dit ook voor ons klinkt, wankelt zijn positie omwille van het feit dat de grondwet bepaalt dat hij in 2024 moet aftreden en zich na twee termijnen van 6 jaar niet meer kandidaat kan stellen. Zonder Poetin en het Poetinisme vrezen velen voor hun machtsposities en hun fortuinen. Er wordt druk gespeculeerd of hij na die tweede termijn nog een machtspositie zal willen uitoefenen, en zo ja, hoe men dit zou moeten ‘regelen’: de grondwet aanpassen of opnieuw een truc bovenhalen zoals destijds met het interim-presidentschap van Medvedev waarbij hij zelf als eerste minister aan het hoofd van de staat kon blijven.

Sommigen denken aan een ander scenario en bereiden zich voor om zelf aan de macht te komen. Ze trachten gunstig in de kijker te lopen, zoeken bondgenoten en spreken kwaad over mogelijke concurrenten. De voorzitter van de doema, Vyacheslav Volodin, bereidt zich duidelijk voor hoewel de race nog meer dan 4 jaar duurt. Een geduchte tegenstander is de minister van economische ontwikkeling Maxim Oreskin die nu reeds een bijna openlijke kandidaat is. Maar er zijn er nog veel meer.*

De partner van Poetin in zijn spelletje ‘presidentje’ wisselen, eerste minister Dmitri Medvedev, is natuurlijk een voor de hand liggende gegadigde, maar hij is momenteel weinig populair. Sinds 5 opeenvolgende jaren daalt de levensstandaard. Bijna iedereen is ontevreden over het fors verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd. Medvedev en zijn regering en in mindere mate Poetin worden daar verantwoordelijk voor gesteld.

Medvedev wordt bovendien geplaagd door de eeuwige opposant en bestrijder van corruptie Alexei Navalny. Die heeft op YouTube enkele van Medvedev’s paleisachtige woonsten getoond en daarmee bewezen dat ook de eerste minister tot de corrupte klasse behoort. Meer dan 30 miljoen personen hebben de bijna 50 minuten durende film bekeken.*°

Medvedev revisited

Verwacht wordt dat Poetin Medvedev na lang aarzelen misschien zal durven vervangen. Beiden kennen elkaar door en door en hebben geen geheimen voor elkaar. Bovendien heeft Medvedev een zekere machtspositie als leider van de regeringspartij Verenigd Vaderland. Mocht die partij verlies lijden bij de Doemaverkiezingen van 2021 zou Medvedev kunnen vervangen worden. Zo’n verlies is zeer waarschijnlijk.

Poetin kan dan als partijleider zijn plaats innemen of een gunsteling aanstellen. Deze zou dan meteen eerste minister worden en dan vrijwel zeker Poetin opvolgen. Hij was zelf ook eerste minister van president Boris Jeltsin. Toen Jeltsin op 31 december 1999 onverwacht aftrad slaagde Poetin erin hem gedurende drie maanden als waarnemend president te vervangen, geheel conform de grondwet. Vanuit die bevoordeelde positie kon hij daarna gemakkelijk tot president verkozen worden.

Geen genade voor zwakke tsaren

Poetin aarzelt en durft niet meer beslissen. Daarom ook heerst er in zijn regering onenigheid over talrijke kwesties. Publicist Andrej Sinitsyn illustreerde dit in een artikel met de veelzeggende titel ‘Luistert nog iemand naar de president?’ Veel aanbevelingen die hij in de kabinetsraad doet, worden niet opgevolgd. Illustratief is dat hij in niet mis te verstane bewoordingen verbood Jehova’s Getuigen te vervolgen. Het gebeurt toch!*** In een lange tirade verweet hij zijn ministers dat vele honderden miljoenen bestemd voor de bouw van een reusachtige cosmodrome voor raketten en een nieuwe stad voor 35.000 inwoners in het oosten in de handen van verantwoordelijken waren blijven plakken. Enkelen werden veroordeeld maar de toestand raakt niet gesaneerd. ****

Zijn kabinet is een krabbenmand en is zeer verdeeld over oplossingen voor de toch weinig benijdenswaardige economische toestand. Er zou 4% groei moeten zijn om het verlies aan welvaart te compenseren, maar de voorspellingen komen maximaal uit op 1%. Ook over de kwestie Oekraïne en de Krim is men het verre van eens. Poetin zit er bij en kijkt er naar. Met het voorbeeld van Gorbatsjov voor ogen zou hij moeten beseffen dat de Russen geen genade kennen voor zwakke tsaren!

*Zie op net Tatiana Stanovaya, Post-Putin Uncertainty op site Carnegie Moscou Center 1-1-2019

** Zie op You Tube Alexei Navalny over Medvedev ‘(in het Russisch meer dan 40 minuten) enige beelden van de paleizen kunnen getoond worden

***Zie site Raam op Rusland van 26-11-2019 Andrei Sinitsyn, Luistert er nog iemand naar de president? En Ibidem ,19-9-2019 Mark Galeotti, Future without Putin no langer taboo issue.

**** Zie op net site The Jamestown Fondation – Eurazia Daily Monitor Volume 16-162 van 24-11-2019: Pavel K. Baev , Political Farce Russian Style

Maxim Oreskin

Moedertje Rusland en vadertje Poetin