Het is een beetje onwennig lachen en zwaaien naar de lens van de camera. Maar eerste ontmoetingen verlopen altijd wel met een zekere ongemak. Zeker als die in tijden van corona veilig via een digitaal platform plaatsvinden. Ik had altijd gedacht dat mijn eerste ontmoeting met Mehdi Karayusuf zou plaatsvinden in een Turks restaurant. Samen mijmerend bij een glas Raki waarvan de condensatiedruppels op het glas natte ringen zouden achterlaten op een ruim gedekte tafel met Turkse hapjes. Dat was het plan althans voor corona.

Mehdi, de rebel

Mehdi is een alias, zijn echte naam maken we niet bekend. Hij wil werk, privé en socialemedia-activiteiten gescheiden te houden. Overdag staat hij in het onderwijs. In zijn privéleven is hij een fervent twitteraar, een kritische ziel. Een rebel in het almaar politiek correcter wordende landschap waar hij graag tegen schenen schopt om een kritisch geweten bij te brengen. Onze digitale en eerste ontmoeting was naar aanleiding van een tweet over zijn nichtje, die hij postte uit verontwaardiging, onmacht en om te sensibiliseren, zegt hij.

Als zoon van een Turkse vader en een Nederlandse moeder heeft hij geproefd van beide culturen. Maar hij ziet nog altijd weinig evolutie in de Turkse gemeenschap. Zeker op vlak van emancipatie van de Turkse vrouw is er nog veel werk, zegt hij. En dat toont zijn verhaal over zijn nichtje, Elmas, ook aan.

Een gearrangeerd huwelijk

Elmas, die opgroeit in hartje Europa, wordt onder lichte dwang richting een gearrangeerd huwelijk geduwd. Ze trouwt met een man uit Turkije die tien jaar ouder is dan haar. De verloving heeft welgeteld acht maanden geduurd. Ze trouwen in Turkije en sinds een half jaar leven ze als een getrouwd koppel samen in Nederland.

‘Elmas is heel conservatief opgevoed. Ze is naar een koranschool moeten gaan en heeft zelfs op een internaat voor meisjes gezeten. Elmas heeft zich heel haar leven weggecijferd voor haar ouders, voor de Turkse tradities, voor haar rol als vrome moslima. Mijn tante is een aangetrouwde tante die na een moeilijk en gearrangeerd huwelijk van mijn oom scheidde. Na een vechtscheiding met een passage in een vluchthuis voor vrouwen is mijn tante hertrouwd met een conservatieve man. Die ging zich meer en meer ging bemoeien met de opvoeding van Elmas. Toen ze, naar Turkse normen, een huwbare leeftijd had bereikt, werd er geopperd om haar uit te huwelijken aan haar achterneef langs de kant van haar stiefvader.’

‘Maar ik wist vooraf al dat dit huwelijk weinig kans op slagen had. Je hebt een enorme cultuurkloof die in veel gevallen moeilijk te dichten is. Elmas had van het westerse leven en de vrijheden geproefd. Ik heb haar samen met mijn tante, de zus van mijn vader, nog proberen te overtuigen om niet te trouwen met haar achterneef. Ze had in onze ogen de maturiteit nog niet om te trouwen. Maar de angst om haar ouders teleur te stellen zat er diep in. Ik begrijp helemaal niet hoe mijn tante, een vrouw die zelf slachtoffer was van een gearrangeerd huwelijk, haar bloedeigen dochter dit heeft kunnen aandoen. Mijn tante is zelf enorm beïnvloedbaar en volgt de instructies van haar conservatieve man en haar eigen zussen nauwgezet op.’

Systematische isolatie

Mehdi probeert verklaringen te zoeken terwijl hij zijn verhaal vertelt. Hij is duidelijk over zijn familie, probeert de zaken te duiden door te verwijzen naar zijn Turkse achtergrond.

‘Maar je kan pas met een nuchter oog de zaken evalueren als je op een veilige afstand kan kijken naar de problemen. Ik ben zelf ook traditioneel opgevoed. Ik ging naar de moskee, bad vijf keer per dag, vastte tijdens de ramadan, ik vierde alle islamitische feestdagen. Ik heb misschien wel het geluk dat ik een man ben, waardoor ik mij veel gemakkelijker heb kunnen afscheiden van een verstikkende cultuur. Elke stap wordt gecontroleerd. Nu dreigt de man van mijn nichtje bijvoorbeeld dat haar smartphone zal ingeruild worden voor een oude Nokia, zodat ze moeilijker bereikbaar wordt. Ze stuurde mij een paar dagen geleden een foto via haar smartphone waar de vingerafdrukken van haar man in haar nek duidelijk te zien waren. Hij had haar proberen te wurgen. En mijn tante beweerde letterlijk dat haar bloedeigen dochter zelf het conflict had uitgelokt.’

Ik schreef hier al eerder over: het patriarchaat in de Turkse gemeenschap wordt in stand gehouden door de vrouwen. Het verbaast mij niet echt dat de tante van Mehdi en haar zussen de architecten zijn van een traumatische huwelijk van een jonge vrouw. Een vrouw die op haar twintigste haar eigen identiteit heeft moeten onderdrukken om zich te plooien naar de deugdzame wensen van het patriarchaat leeft nu in hartje Nederland in angst en onzekerheid. Het lijkt wel surreëel met een stevige portie fictie in de lijn van The Handmaid’s Tale waarin vrouwen zich, vrijwillig of onder dwang, onderwerpen aan het patriarchaat.

De schandvlek van de familie

Mehdi knikt enthousiast bevestigend. ‘Ja, inderdaad. Het huwelijk mag niet mislukken in onze gemeenschap, Pinar, dat weet jij ook. Daarom dat Elmas zo bang is: ze leeft in twijfel en durft geen stappen te ondernemen uit angst. Niet voor eerwraak an sich, maar ze is zich heel hard bewust van de schandvlek die ze voor eeuwig op haar zwakke schouders zal moeten dragen. Ze zal een gescheiden vrouw zijn. Ze zal waarschijnlijk geëxcommuniceerd worden door haar familie en hen nooit meer zien. Soms is het vooruitzicht op een eenzaam leven een mentale drempel, terwijl ze weet dat ik klaarsta voor haar.’

Mehdi is 25 en reikt Elmas de hand om haar uit haar sociaal isolement te halen. Maar op een andere manier probeert hij ook andere vrouwen in dezelfde situatie te helpen. Sensibiliseren, informeren en de wereld laten weten dat achter gesloten deuren nog altijd Turkse vrouwen gebukt gaan onder de zware verantwoordelijkheid die ze al van bij hun geboorte hebben meegekregen: vrouw zijn.

‘Mensen, vooral Turken, vinden dat ik de Turkse gemeenschap zwart maak. Maar als ik niet spreek, jij niet spreekt, wij niet spreken, dan zullen Elmas en haar lotgenoten nooit openbloeien en gewoon wegkwijnen in een uitzichtloos en liefdeloos huwelijk.’

Elmas is, net als Mehdi, een alias.

Mehdi Karayusuf

‘Het huwelijk mag niet mislukken’: gearrangeerde uitzichtloosheid