Sommige Vlamingen die geen pap van het Belgische koningshuis lusten, kijken wel eens met bewondering naar het nabije noorden: ‘Daar heb je tenminste een moderne monarchie; zie hoe vlot koning Alexander en gemalin Maxima ten tonele verschijnen…’ Met zulke uitspraken moet je niet afkomen bij het Republikeinse Genootschap van Nederland.

De zowat 150 leden winden er geen doekjes om: monarchie rijmt niet met democratie. Maar terwijl republikeinse Vlamingen zich het hoofd breken hoe ze de monarchie zouden kunnen afschaffen, is dat voor de Nederlandse republikeinen niet eens een punt. Zij geloven dat de monarchie per definitie een aflopend verhaal is. De vraag die hen wel bezighoudt, is: wat komt erna? Maar waarom zijn ze er zo zeker van dat de monarchie vanzelf verdampen zal? Ze zien daar vier redenen voor (Ulli Jesurun d´Oliveira, de Volkskrant, 08 september 2004):

1) De monarchie vloekt met de volkssoevereiniteit. Historisch gezien put ze haar legitimiteit uit het feodalisme en het goddelijke gezag. Een rationele uitleg is er niet, enkel een symbolische of emotionele.

2) De monarchie is verbonden met een bepaalde geloofsovertuiging. Het katholicisme in België, de Kerk der Hervorming in Nederland, de Islam in Marokko. In tijden van toenemende secularisering en van meer maatschappelijk pluralisme snijdt dat geen hout meer.

3) De monarchie vloekt met het gelijkheidsbeginsel. Of zoals te lezen valt in een publicatie van het Republikeins Genootschap: ‘Alle Nederlanders zijn op gelijke voet in de openbare dienst benoembaar, zegt onze Grondwet. Zolang er een erfelijk koningschap bestaat is dit niet waar: niet alle Nederlanders kunnen koning worden, en zij komen niet op gelijke voet in aanmerking om deze speciale plaats in de regering en andere openbare functies (voorzitterschap van de Raad van State) te vervullen.’

4) De monarchie verliest aan gewicht wanneer ook de lidstaat van de Europese Unie (EU) waarin zij gehuisvest is, meer en meer bevoegdheden en soevereiniteit overdraagt aan het supranationale niveau van diezelfde EU.

Veiligheidsspeld

Vooral dit laatste argument zou de Vernunftmonarchisten in België tot nadenken moeten stemmen. Vernunftmonarchisten zoals grondwetspecialist Robert Senelle er een was, zijn mensen die overal ter wereld republikein zouden zijn, behalve in België. Want, zo redeneren ze, de monarchie is het bindmiddel tussen Vlamingen en Franstaligen. Maar een systeem waarbij de lidstaten meer en meer soevereiniteit afdragen aan een hoger niveau, dat van de EU, relativeert het belang van de afzonderlijke lidstaat en dus ook van een staatshoofd als veiligheidsspeld. Bovendien is het niet zo zeker dat de monarch eerder pacificeert dan polariseert. De invloed van de gekroonde op de regeringsvorming en zijn politiek getinte uitspraken doen hem vlug belanden in de woelwateren van de partijpolitiek en zelfs van het communautaire gehakketak. Misschien zou je zelfs met een door alle Belgische staatsburgers gekozen president eerder datgene bereiken waarvan de voorstanders van een federale kieskring tevergeefs dromen.

De Vernunftmonarchist is in feite de tegenhanger van wat in het Duitsland van de jaren ’20 in de Republiek van Weimar een ‘Vernunftrepublikaner’ heette. Maar terwijl deze laatste zich bij alle treurnis om het verdwijnen van de monarchie tot de republiek bekende uit bekommernis om de democratie, is het onze Vernunftmonarchisten niet te doen om de democratie, maar om de staat als dusdanig.

Burgerheerschappij

Het Republikeins Genootschap in Nederland heeft juist lak aan te veel staat en kadert het verdwijnen van de monarchie in het oude bataafs-patriottische gedachtegoed dat geen almachtige staat wil. De historicus en jurist Meine Henk Klijnsma gewaagt van een burgerheerschappij waarbij de koning vervangen wordt door een collectief staatshoofd, een ‘raad van state’. Overigens, als je gelooft in burgerheerschappij, in burgermacht, in meer directe democratie ook, kan je ook alleen maar het hoofd schudden over uitspraken van een bepaalde politicus die als ‘ongekroonde koning’ graag van zichzelf in interviews pleegt te zeggen ‘ik bestuur Vlaanderen’, zo alsof de tijd meer dan twee eeuwen lang is blijven stilstaan.

Het Republikeins Genootschap in Nederland heeft drie modellen voor ogen voor het ‘post-monarchistische’ tijdperk:

1) De premier is tegelijk president (nulvariant). Er is geen koning meer, maar ook geen president meer. Zo vermijd je ook de gevaren van een tweehoofdigheid zoals in Frankrijk, de ‘cohabitation’ van premier en president die vaak tot conflicten leidt.

2) Een ceremonieel presidentschap (Scandinavisch model), waarbij de president lintjes doorknipt. Zo vermijd je een presidentieel systeem als in de Verenigde Staten van Amerika waarbij je meer macht geeft aan ‘the president’ dan in onze politieke cultuur aanvaardbaar is.

3) Een beschermend presidentschap (Bondsrepubliek Duitsland), waarbij de president internationale verdragen goedkeurt, de benoemingsbesluiten van de ministersploeg ondertekent en visionair-moralistisch getinte redevoeringen afsteekt. Belangrijk is dat er genoeg beschermingsmechanismen ingebouwd worden in ons parlementair systeem tegen presidentiële machtsdromen.

Verfrissend aan het Republikeins Genootschap van Nederland is dat het niet blijft worstelen met de vraag van het ‘hoe’ (hoe verkrijgen we een republiek?), maar zich bekommert om het ‘wat’ (hoe ziet de invulling van de republiek als belichaming van de democratie eruit?). Republikeins betekent hier letterlijk de zorg om de res publica, de ‘zaak van het volk’.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>

Meine-Henk Klijnsma

Republikeins omwille van de burgermacht