De vluchtelingencrisis zorgt voor een opmerkelijke comeback van de christelijke retoriek in onze samenleving. Al in september van vorig jaar had rector Rik Torfs het daarover in een column in De Standaard: ‘De kloof tussen de pers en de burger‘. Torfs merkte op dat journalisten die niks moeten hebben van kerk en geloof, plots wel ‘erg christelijk’ uit de hoek kwamen. Een verklaring daarvoor gaf hij niet, maar die is niet ver te zoeken. Om ook in ons land een Willkommenskultur op gang te trekken, zetten de media zwaar in op de latente christelijke gevoelens van onze bevolking. Plots werden de verhalen uit het evangelie inzetbaar als propagandamateriaal voor een beleid van open grenzen. Die kans lieten de VRT en nagenoeg al onze kranten niet liggen. Paris vaut bien une messe, vond Hendrik de Vierde en onze journalisten kwamen tot dezelfde conclusie als het erom ging de kerk en de katholieken aan hun kant te krijgen.

En hoe doorzichtig ook, kerkleiders en gelovigen laten zich gemakkelijk intimideren door wie zonder scrupules de christelijke retoriek instrumentaliseert, en precies dat spel spelen de media al maandenlang. De opiniemakers die het nu over christelijke waarden hebben, waren kortgeleden nog van oordeel dat de ‘grondwet’ van de Europese Unie juist niét naar de christelijke wortels van onze beschaving mocht verwijzen. Maar daaraan wordt niet meer herinnerd. En bij de zeldzaam geworden katholieke intellectueel ontbreekt de moed of het inzicht om erop te wijzen dat het evangelie geen handleiding is voor volksverhuizingen en dat ook de barmhartige Samaritaan daar niets zinnigs over te vertellen heeft. Elke aanzet tot een zakelijk en inhoudelijk debat over de vluchtelingencrisis stoot meteen op een muur van verontwaardigde reacties. Empathie, mededogen en liefde is al wat we nodig hebben. All you need is love!

‘The modern world is not evil; in some ways the modern world is far too good. It is full of wild and wasted virtues. […] The modern world is full of the old Christian virtues gone mad’, schreef de Engelse katholieke bekeerling Gilbert Keith Chesterton in Orthodoxy (1908). De moderne wereld is niet slecht; in zekere zin is de moderne wereld veel te goed. Hij zit vol verwilderde en vermorste deugden. […] De moderne wereld zit vol van de oude christelijke deugden, die gek zijn geworden.

Dat lijkt mij perfect toepasbaar op de Willkommenskultur van de ondertussen zo goed als heiligverklaarde Angela Merkel. De Duitse kanselier verdedigt haar beleid met een niet aflatende stroom van ‘christelijk’ gemoraliseer. Zou Merkel, dochter van een lutherse dominee, nooit hebben gehoord van de protestantse theoloog Reinhold Niebuhr? Deze Amerikaan, zoon van Duitse immigranten, overleed in 1971 maar is in de Verenigde Staten nog steeds zeer populair. Barack Obama vermeldde hem als een van zijn favoriete denkers. Niebuhr was de pleitbezorger van wat hij ‘christelijk realisme’ noemde. Grote maatschappelijke problemen los je niet op met gemoraliseer, zo zei hij. A simple Christian moralism is senseless and confusing. Simpel christelijk gemoraliseer slaat nergens op en zorgt voor verwarring. Duidelijker kan niet.

Laat simplistisch gemoraliseer nu Merkels handelsmerk zijn. Gemoraliseer in plaats van intellectueel debat, dat is waarvoor zij – en een groot deel van de Duitse politieke klasse – heeft gekozen. Blijkbaar hoopt zij op die manier elke kritiek in de kiem te smoren. Wie waagt het immers de integriteit in twijfel te trekken van de incarnatie van het Duitse Gutmenschentum? Zo maakt men een democratisch debat onmogelijk. In Vlaanderen is iets gelijkaardigs aan de hand.

In de Duitse kwaliteitskrant Die Welt las ik een interessant vraaggesprek met filosoof en jezuïet Michael Bordt, onder de titel: Verfall der demokratischen Diskussionskultur (1/1/ 2016). In tegenstelling met wat je zou verwachten, is de katholiek Michael Bordt helemaal niet ingenomen met Merkels christelijk moralisme. Ik laat hem aan het woord:

‘De beklemtoning van het morele brengt mee dat in openbare debatten geen inhoudelijke argumenten meer aan bod komen, en dat men meent alle problemen met ethiek te kunnen oplossen. Het draait alleen nog om moreel goed of moreel slecht. Met al de verontwaardiging, het geschandaliseerd zijn en de veroordelingen die daarbij horen. Er was een periode deze zomer dat een objectieve benadering gewoonweg taboe was, er waren enkel nog de oproepen van de bondskanselier, van de bondspresident, van de media en van de kerken. […] Gaandeweg kwam het tot een duidelijk en problematisch verval van onze democratische debatcultuur. Het was helemaal niet meer mogelijk openlijk te wijzen op de problemen die de vluchtelingen met zich meebrengen of kunnen meebrengen.’

Wat deze jezuïet beschrijft, doet zich zoals gezegd ook bij ons voor. Ook aan de top van onze maatschappij heeft zich een simplistisch christelijk moralisme genesteld dat geen tegenspraak duldt, en wel bij elites die blijkbaar graag de democratie willen inruilen voor een ‘schrikbewind van de deugd’.

Michael Bordt

Het schrikbewind van de deugd