De coronamaatregelen gaan niet voorbij aan de politici die daartoe besluiten. De voor november en december geplande partijcongressen moesten noodgedwongen alsnog digitaal plaatsvinden. Extra vervelend voor het CDA, dat gastheer zou zijn van een congres voor Europese christendemocraten. En voor de rechts-liberale VVD, die ‘Welkom terug’ als motto had gekozen voor een fysiek congres. Op het laatste moment veranderde dat in VVD-Live, een digitale bijeenkomst.

Mogelijk vond partijvoorzitter (in Nederland minder gewichtig — een partijleider is in Nederland de belangrijkste landelijke politicus: hij is (vice)premier of fractievoorzitter in de Tweede Kamer) Christianne van der Wal het diep in haar hart prettig. Zij spreekt de leden doorgaans toe alsof het kinderen zijn en zij de kleuterjuf. Digitaal gaat dit makkelijker. Het geeft meer regiemogelijkheden en een kleinere kans op interrupties vanuit de zaal.

Strakke regie

Niet dat men daarvoor hoefde te vrezen. VVD-bijeenkomsten zijn doorgaans gemoedelijk. Bij het CDA en het links-liberale D66 wil de achterban gehoord worden. En bij de sociaaldemocratische PvdA krijgt de partijtop een hele dag te horen wat ze verkeerd doet. Maar bij de VVD wordt altijd inhoudelijk gediscussieerd in zaaltjes en heel soms in de plenaire vergadering. Om daarna te beginnen aan de receptie. Bier, bitterballen en dixielandmuziek.

Zelfs dit vond men het afgelopen anderhalve decennium te riskant. Nadat de rivaliteit tussen Mark Rutte en Rita Verdonk in het voordeel van Rutte beslecht was, bracht men het congres terug tot de hele dag klappen voor de leiding. De strakke regie begon in november 2007, tijdens het eerste congres na de machtsstrijd. Dat juist de ledenvergadering twee maanden eerder — door een toespraak van Frits Bolkestein, partijleider van 1990 tot 1998 — de kant van Rutte had gekozen, deed er niet toe.

Strekking

Zaterdag 27 november hield de VVD haar najaarscongres. Aanvankelijk leek het voorspelbaar te verlopen. Iedereen deed het uiteraard goed. De omgang met moties bleek goed voorbereid. De indieners kregen lof voor hun initiatief. Men begreep het gemaakte punt. Geadviseerd werd om de strekking over te nemen. Vervolgens kreeg het voor dit dossier verantwoordelijke Tweede Kamerlid het woord.

Let vooral op het woordje ‘strekking’. Dat is een subjectief begrip. Kamerleden kunnen een motie letterlijk uitvoeren, of in de geest ervan. Intussen is de angel uit de kwestie gehaald, want er wordt iets mee gedaan. Kamerleden krijgen deze vorm van achterbanbeheer ook aangeleerd. Wie een VVD-Kamerlid mailt, krijgt een bedankje en een voorbereide reactie, die doorgaans geen antwoord is op de gestelde vraag. Leden houden vanzelf op met mailen. En wie zwijgt, stemt toe.

Punt van orde

Bij de bespreking van de tweede motie diende oud-Kamerlid André Bosman een punt van orde in. De voorzitter was begonnen over het ‘clubgevoel’ en ‘ideeën samen uitwerken’. Moties zijn een belangrijk onderdeel van die ideeënvorming. Dit keer waren leeswijzer en moties echter niet beschikbaar, enkel een samenvatting. ‘Dit geeft toch een beetje het gevoel alsof dingen er een beetje doorheen gejast worden’, aldus Bosman. De voorzitter verwierp de suggestie ‘echt’ dat het hoofdbestuur dingen zou willen achterhouden. Vervolgens las Bosman artikel 28.2 van de statuten voor: een leeswijzer en alle statuten en amendementen horen een week voor de vergadering te verschijnen. ‘Dat is onze eigen regelgeving.‘

De timing was goed gekozen. De tweede motie riep namelijk op om, zodra mogelijk, een extra fysiek congres te organiseren. Veel leden zien de liberale uitgangspunten waarvoor ze gestemd hebben niet terug in de landelijke VVD. Waar staat de partij voor? De indiener van de motie, Joost Nijhuis, verwees naar PvdA en CDA. Het laten varen van de eigen ideologie heeft die twee partijen gemarginaliseerd. Wat heeft tien jaar regeren opgeleverd? De VVD moet weer op inhoud herkenbaar zijn voor leden en kiezers.

De voorzitter was trots op de huidige generatie Kamerleden. Vervolgens kreeg Tweede Kamerlid Sophie Hermans (voormalig assistent van VVD-ministers — onder wie premier Rutte — en beoogd fractievoorzitter) het woord. Zij vond dat Nijhuis goede punten had en benadrukte dat de Kamerleden gemotiveerd waren dit te realiseren.

Onherkenbaar geworden

Nijhuis nam geen genoegen met een kluitje in het riet. Als raadslid in Enschede sprak hij vaak kiezers die erop wezen dat in de eerste drie kabinetten-Rutte het VVD-verkiezingsprogramma niet terug te vinden was. Alsof het verkiezingsprogramma ‘de partituur is van de fluit van de rattenvanger van Hamelen.’ ‘Als dit beeld ontstaat en de premiersbonus is weg, dan imploderen we.’ Hij kende inmiddels te veel oud-leden. Die hadden eerst vergeefs geprobeerd hun zorgen kenbaar te maken, om uiteindelijk te beslissen hun lidmaatschap op te zeggen.

Hermans ‘begreep zijn oproep’, maar vroeg hem ‘trots te zijn op wat de afgelopen tien jaar is bereikt’, ondanks externe crises als Griekenland en vluchtelingen. Nijhuis pareerde dit: wie de grootste is op een afkalvende markt mag trots zijn op het verleden, maar verantwoordelijkheid nemen is vooruitkijken. Met visie. Hij kreeg bijval van Michael van Praag. In de vier maanden dat hij afdelingsvoorzitter in Heemstede is, sprak hij al veel mensen die uit teleurstelling hun lidmaatschap opzegden of zelfs helemaal geen VVD meer stemmen. Ze vonden de standpunten waarvoor zij bij de VVD kwamen niet terug in de landelijke partij. Nijhuis beaamde dit en had als slotopmerking dat de onderstroom van ’25 euro-leden’ ver kon afstaan van de oorspronkelijke partijstandpunten.

Informeel

Alle mandatarissen in Eerste en Tweede kamer en het Europees Parlement waren digitaal aanwezig. VVD’ers zijn in het openbaar en op partijbijeenkomsten doorgaans gekleed in het pak. Daardoor viel het op dat al die mandatarissen vandaag in vrijetijdskleding voor het scherm zaten. Zo afgesproken? Daar lijkt het wel op: premier Rutte liet zich interviewen, gekleed in spijkerbroek en met de bovenste knoop van zijn overhemd los.

Een half jaar eerder waren er twee moties, vandaag elf. Alle elf kregen als advies ‘strekking overnemen’. De meeste hadden tussen de 10 en de 20 indieners. Een motie om het bouwen van nieuwe kerncentrales op te nemen in het regeerakkoord had 39 indieners.

Een halve week eerder trad in Duitsland een nieuwe regering aan. De Duitse zusterpartij FDP kwam voor het eerst sinds 2013 weer in de regering. Dat was niet aangestipt. Tja, de twee maanden waarbinnen de Duitsers na hun verkiezingen een regering kregen, vormen een kwart van de tijd die verstreek sinds de Nederlandse verkiezingen.

Wat zegt een term?

Najaar 2018 organiseerde de partij voor het eerst geen congres, maar een ‘festival’. Alsof een politieke partij louter een gezelligheidsvereniging was. Het heeft 2,5 jaar geduurd, maar dit keer werd de term ‘ledenvergadering’ gehanteerd. Dat geeft de burger moed. Zou de VVD op een dag eindelijk weer beseffen dat politiek ook om inhoud hoort te gaan?

Het congres is terug te zien op de partijwebstek en op YouTube. Vanaf 45:35 wordt de motie van Joost Nijhuis besproken.

Michael van Praag

Het VVD-congres van 27 november