Pyotr Patrushev was een in Rusland geboren Australische journalist en tolk. Hij ontsnapte uit de Sovjet-Unie door in 1962 vanuit de Georgische havenstad Batoemi 30 kilometer door de Zwarte Zee naar Turkije te zwemmen. De beschrijving van zijn vlucht werd als slecht voorbeeld opgenomen in het lesmateriaal van de KGB.

Slaag en alcoholische uitspattingen

Patrushev wordt op 26 mei 1942 als derde kind geboren in het gezin van een veearts in het stadje Kolpasjevo in het Siberische Tomsk. Bij Pyotrs geboorte is zijn vader al gesneuveld aan het front. Zijn moeder houdt er zeer autoritaire opvoedingsmethoden op na waardoor al vroeg bij hem een afkeer van gezag ontstaat.

Dankzij het weduwenpensioen kan het gezin het hoofd boven water houden. De kinderen worden echter regelmatig door moeder geslagen en aan de reeks stiefvaders en alcoholische uitspattingen lijkt geen einde te komen. Na acht jaren basisonderwijs, neemt Pyotr de eerste, de beste kans waar om het ouderlijk huis te verlaten.

Hij gaat studeren aan de middelbare technische school in Tomsk. In diezelfde tijd begint hij ook te zwemmen. Zowel in zijn studie als bij het zwemmen is hij een van de besten. Patrushev neemt deel aan competities in Moskou en traint voor deelname aan de Olympische Spelen in Tokyo.

Dissident

Zijn voornemen om aan de universiteit te gaan studeren wordt doorkruist door een oproep voor militaire dienst voor zijn negentiende verjaardag. Als zwemkampioen rekent hij erop te worden opgenomen in een speciale militaire selectie voor topatleten in Novosibirsk. De keuring beslist echter anders.

Naar eigen zeggen staat Pyotr Patrushev dan al bekend als onbetrouwbare Sovjetburger met dissidente neigingen. Om die reden zou hij bij een gewone militaire eenheid zijn geplaatst. Een carrière als topsporter met de mogelijkheid naar het buitenland te reizen is voor hem niet weggelegd.

In het leger geraakt de zwemkampioen in het vizier van een wraakzuchtige sergeant die hem naar het leven staat nadat hij is opgekomen voor een andere soldaat. In een poging om het vege lijf te redden, doet de wedstrijdzwemmer alsof hij glas heeft ingeslikt.

Eenmaal in het legerhospitaal, simuleert hij schizofrenie. Hij gaat zich consequent bizar gedragen en weet verschillende medische commissies te overtuigen. Soldaat Patrushev wordt in een psychiatrische kliniek gestopt. Hier komt hij van de regen in de drup. Om te ontkomen aan een dwangbehandeling met kalmeermiddelen, ontsnapt hij in pyjama uit de gesloten inrichting.

Hij duikt een paar dagen onder bij zijn zwemtrainer in Tomsk. Door inmenging van zijn oudere broer wordt de zaak in de doofpot gestopt en wordt Patrushev ongeschikt verklaard voor dienstplicht. Zijn plannen om de Sovjet-Unie te verlaten nemen vaste vormen aan.

Stoute zwemvliezen

Patrushev doet zich voor als soldaat die terugkeert naar zijn geboorteplaats en weet zo naar de havenstad Batoemi in Georgië te reizen, op luttele kilometers van de grens met Turkije. Hier vindt hij onderdak bij de moeder van een vriend uit Tomsk. De jongeman vindt al snel werk en als afleidingsmanoeuvre sluit hij zich zelfs aan bij de plaatselijke zwemploeg. Heimelijk bereidt hij zich intensief voor om via zee naar Turkije te vluchten.

Op een dag wordt hij op straat aangesproken door een zigeunerin die hem voorspelt dat hij voor de keuze staat: ofwel zal hij zijn dagen in duistere kerkers slijten ofwel hij zal naar verre landen vertrek waar hem rijkdom en geluk wachten. Gesterkt door dit voorval trekt de jonge Siberiër in juni 1962 z’n stoute zwemvliezen aan.

Zijn karige bagage bestaat uit mondvoorraad, waterdicht ingepakte documenten, waaronder zijn ontslagbrief uit het leger en een lange naald voor het geval hij kramp in zijn benen krijgt. In het holst van de nacht sluipt de zwemkampioen een verboden kustgebied en stapt geluidloos de zee in.

Dat de uitdaging niet alleen bestaat uit hoge golven en de afstand, schrijft hij in zijn memoires Prigovoren k rasstreloe (Veroordeeld tot de doodstraf):

‘Het eerste zoeklicht ging aan. Het geselde de zee als de tentakel van een reusachtige octopus. Ik dook diep, voelde de druk in mijn oren stijgen. Al mijn trainingen, de oefeningen op het strand, leken voor niets te zijn geweest. Nu was ik alleen met het gevaar. Ik bereikte hijgend de oppervlakte. Als ik op elk licht zo zou reageren, zou ik niet ver komen.

Ik dacht eraan een beetje onder het wateroppervlak te blijven, platgedrukt als een kwal, om krachten te sparen en niet ontdekt te worden. Bijna onmiddellijk ging de straal van het zoeklicht weer over me heen. Ik dook, niet zo diep deze keer. ‘Kwallen,’ herhaalde ik voor mezelf, ‘kwallen.’

Tussen het duiken door zwom ik snel, afwisselend vrije slag en rugslag. De vreugde die ik eerst voelde, verdween als sneeuw voor de zon. Voor en achter de schijnwerpers strekte de zee zich uit. Af en toe kwam er onverwacht een straal op me af, die me dwong me angstig stil te houden.

Op de zoeklichtplatforms stonden jonge soldaten met het instinct van jagers en vissers. Ze zouden me trots als een pauw vangen en kronkelend als een gevangen vis meenemen naar de buitenpost. Daar zou ik tentoongesteld worden als een oorlogstrofee. De jonge soldaten zouden medailles krijgen voor hun moed bij het vangen van een gevaarlijke voortvluchtige, hoogstwaarschijnlijk een spion.’

Opgesloten als KGB-agent

Na een uitputtende zwemtocht weet Patrushev een grot te bereiken waar hij zich schuil houdt. Ongewis of hij de Turkse kust heeft bereikt of niet. Aan het einde van zijn krachten vervolgt hij na een onrustige slaap nogmaals zijn zwemtocht, waarbij hij de draad compleet kwijt raakt. Om niet te verdrinken, besluit hij wanhopig toch maar de oever te beklimmen.

Aan de kust dwaalt hij in zijn zwembroek rond totdat hij tegen het vallen van de duisternis een dorpje bereikt. De inwoners geven echter niet thuis en hij legt zich in een leegstaand schuurtje te rusten. De volgende dag komt het hele dorp de vreemdeling bekijken. Tot zijn oneindige blijdschap praten de dorpsbewoners geen enkel woord Russisch. Zijn vlucht is geslaagd!

Door gebrekkige talenkennis aan beide zijden kan hij niet duidelijk maken wie hij is en wat hij komt doen. De politie wordt erbij gehaald die de jonge Rus ervan verdenkt een speciaal gedropte KGB-agent te zijn. Hij wordt keer op keer verhoord en komt in eenzame opsluiting terecht. Om de tijd te doden probeert hij Turks en Engels te leren uit tijdschriften en boeken.

Journalist en toptolk

Pas na anderhalf jaar zijn de Turkse autoriteiten overtuigd dat hij daadwerkelijk 30 kilometer is gezwommen om de proletarische heilstaat te ontvluchten. Na enige tijd in een kamp voor ontheemden bij Istanboel te hebben gezeten, mag de Sovjetzwemmer naar Australië waar hij al snel het staatsburgerschap weet te verwerven.

Hier perfectioneert hij zijn Engels en gaat in 1968 als journalist werken voor de BBC en Radio Liberty. Zijn talentalent komt daarbij steeds meer op de voorgrond te staan uiteindelijk wordt Patrushev simultaantolk.

Als lid van de International Association of Conference Interpreters mag hij politieke topontmoetingen taalkundig ondersteunen. Hij tolkt onder andere de gesprekken tussen Michail Gorbatsjov, Vladimir Poetin en de Australische premiers Kevin Rudd en John Howard. Ook werkt Patrushev als senior consultant voor de Sovjet-Unie bij het Conflict Resolution Network (CNR) van de Verenigde Naties.

Down under maakt Pyotr Patrushev kennis met Alice Messerer, nicht van Michail Messerer, de beroemde balletdanser die met zijn 71-jarige moeder tijdens een tournee door Japan eveneens de Sovjet-Unie de rug toekeerde. De beiden trouwen en uit het huwelijk komen twee kinderen voort, zoon Andrei en dochter Reema.

Terug naar de USSR

In 1990 bezoekt de voormalige vluchteling de Sovjet-Unie voor het eerst in 28 jaar. Doel van zijn reis is het ontmoeten van zijn achtergebleven familie. Ook wil hij voor het CNR contacten leggen met Russische organisaties.

Slechts enkele weken voor dit bezoek werd de doodstraf afgeschaft waartoe hij in 1962 bij verstek was veroordeeld. En ondanks dat hem van officiële kant wordt verzekerd dat er geen gevaar zou bestaan, houden douaniers hem na zijn aankomst in Moskou meer dan acht uur op de luchthaven vast. Na een onvrijwillig verblijf in een benauwde kamer op hotel, wordt Patrushev zonder verdere uitleg vrijgelaten. Na afloop zou een hotelmedewerker hem hebben gezegd, ‘Zie je wel, perestrojka werkt.’

Tot aan zijn dood in 2016 woont de man die zwemmend de USSR wist te ontvluchten aan de uiterste zuidoostkust van Australië, in Jervis Bay, de badplaats met het witste zand ter wereld. Naar verluidt bijna net zo wit als de wintersneeuw in Siberië.

Michail Messerer

Zwemmend naar Turkije