Een beetje schematisch zou je de gematigde linkerzijde in Frankrijk in twee strekkingen kunnen onderverdelen. Je hebt wat ik zou noemen de ‘morele linkerzijde’ die niet wil toegeven op een aantal beginselen en in haar ogen hoogstaande principes. Daarnaast is er ook wat we als ‘pragmatische linkerzijde’ mogen bestempelen. Deze laatste bestuurt graag en is bereid dubieuze compromissen sluiten om aan de macht te blijven. Let wel, de twee zijn elkaars tegenpolen niet. Een linkse Prinzipienreiter wil ook regeren en pragmatische socialisten zijn niet allemaal per se cynische machtswellustelingen. Maar de politieke geschiedenis van Frankrijk toont ons toch dat er een groot en vaak zeer conflictueus onderscheid te maken valt tussen beide stromingen.

Flirtend met extreemrechts

Tot de eerste strekking mag je mensen als Léon Blum (1872-1950) en Pierre Mendès France (1907-1982) rekenen. Léon Blum leidde de Volksfrontregering van 1936 en bleef jarenlang voorzitter van de socialistische partij die voor de Tweede Wereldoorlog nog SFIO heette (‘Section française de l’Internationale ouvrière’). Pierre Mendès France was dan weer hét naoorlogse icoon van de gematigd linkse Parti radical en werd in 1954 op zijn beurt premier van een linkse regering die evenwel geen lang leven beschoren was. Ook de latere eerste minister Michel Rocard, die in de jaren vijftig tot de zeer linkse Parti socialiste unifié (PSU) behoorde, mag je tot die die ‘morele linkerzijde’ rekenen.

François Mitterrand (1916-1996), die in de Franse politieke geschiedenis als geen ander de pragmatische linkerzijde belichaamt, was de tegenpool van Mendès France. De twee liepen ook niet hoog met elkaar op. Flirtend met extreemrechts voor de oorlog, dansend tussen collaboratie en verzet tijdens de oorlog en dan een vier decennia durend partijpolitiek kronkelpad volgend om in 1981 president te worden, er lopen weinig politici rond die zoveel bochten namen als ‘Tonton’ Mitterrand, zowel voor als nadat ze aan de macht kwamen.

De doodstraf

Guy Mollet (1905-1975), een naam die velen vandaag niet veel meer zal zeggen, maar die van begin jaren vijftig tot eind jaren zestig met ijzeren hand de socialistische partij leidde, was ook zo’n pragmaticus. Hij werd premier op het hoogtepunt van de Algerijnse oorlog in januari 1956 en gaf volmachten aan Franse militairen om de terreur van het FLN in Algerije met alle middelen – ook het folteren van verdachten – te bestrijden. Zijn minister van Justitie toen, François Mitterrand, ondertekende het doodvonnis van tientallen FLN-strijders en pleitte in de ministerraad systematisch tégen het verlenen van gratie aan terdoodveroordeelden. Diezelfde Mitterrand zou in 1981 als president de doodstraf in Frankrijk afschaffen.

Ik maak een tweede bemerking. Wat ik hier schrijf, houdt geen waardeoordeel in. Ik ben niet links en al zeker geen socialist, maar probeer objectief naar de feiten te kijken. Een arrivist als Mitterrand heeft niet de morele status van een Mendès France of Léon Blum. Hij heeft, objectief gesproken, wel meer bereikt en verwezenlijkt voor zijn partij toen hij aan de macht was. Het doel heiligde de middelen. Hij had, op persoonlijk vlak dan, wel een aantal andere menselijke kwaliteiten die hem sierden. Ik denk aan zijn absolute trouw aan vrienden.

Vandaag is het ver zoeken naar figuren als Mendès of Blum. François Hollande, Manuel Valls, Hollandes gewezen ‘socialistische’ minister van Economie Emmanuel Macron (!), iedereen lijkt vandaag machtsdeelname boven principes te verkiezen. Mendès deed dat niet en was principieel. Zo weigerde hij in 1954 tijdens het investituurdebat in de Assemblée de stemmen van de Parti communiste mee te rekenen tot zijn parlementaire meerderheid, waarmee hij zich meteen in eigen voet schoot.

Divide et impera

Michel Rocard (1930-2016), om nog een voorbeeld te geven, nam ontslag als minister toen de socialistische regering in 1984 op vraag van Mitterrand het proportioneel stemrecht weer invoerde met de bedoeling het toen opkomende Front national een zetje te geven en de centrumrechtse partijen een pad in de korf te zetten. Machiavellisme natuurlijk, divide et impera, maar dat was Mitterrand ten voeten uit. Onnodig erbij te vertellen dat ook Rocard en Mitterrand geen vrienden waren. Op een kladje papier met namen van mogelijk opvolgers, noteerde Mitterrand de naam van zijn hond Baltique ooit vóór die van Rocard.

De enkele weken geleden op de zeer hoge leeftijd van 99 jaar overleden en tot de laatste seconde helder gebleven journalist Jean Daniel is ook zo’n relikwie van die ‘morele linkerzijde’. Jean Daniel Bensaïd, geboren in 1920 in Algerije, begon zijn journalistieke carrière in 1954 en leerde het vak in het weekblad L’Express van Jean-Jacques Servan-Schreiber en Françoise Giroud. Nadien leidde hij gedurende vier decennia France Observateur dat in 1964 de naam Le Nouvel Observateur kreeg en vandaag L’Obs heet en je gerust het lijfblad van de Parijse bourgeois-bohémiens en la gauche caviar mag noemen.

Hij kon schrijven

Ik heb me heel mijn leven mateloos aan de toon, de inhoud en de ideologische kleur van dat blad geërgerd, maar las het wel graag, onder meer omwille van de vaak scherpe editoriaals van Jean Daniel. (En die van Jacques Julliard, die vandaag voor het weekblad Marianne schrijft en in mijn ogen de beste linkse journalist van zijn generatie is.) Jean Daniel kon schrijven en bleef zijn linkse standpunten zijn leven lang met grote standvastigheid verdedigen. Zet hem qua talent gerust op hetzelfde niveau als Claude Imbert van Le Point of Jean-François Revel van L’Express.

Jean Daniel huldigde een journalistiek lovenswaardig principe, vertelt Franz-Olivier Giesbert die vele jaren hoofdredacteur was voor le Nouvel Observateur, alvorens naar Le Figaro en later Le Point te verhuizen. Over wie je ook schrijft, wat ook je aversie is voor deze of gene persoon of strekking, schrijf nooit een stuk zonder ook naar die persoon zijn mening te vragen. Het lijkt een journalistieke evidentie, maar dan wel een die vandaag maar wat vaak verwaarloosd wordt. ‘Jean Daniel leerde mij dat dit principe voor een goed politiek journalist heilig moet zijn’, schrijft Giesbert in het in memoriam voor zijn mentor dat hij vorige week in Le Point publiceerde.

Michel Charasse

De wat humorloze directeur van Le Nouvel Observateur heb ik nooit ontmoet, maar de drie weken geleden eveneens overleden

Reporters

Michel Charasse heb ik wel enkele keren gesproken. Op zijn kantoor in de Franse Senaat en aan de telefoon. De kleurrijke en gedreven Michel Charasse vertegenwoordigt bij uitstek dat andere, pragmatische en opportunistische gezicht van de Franse linkerzijde. In de tijd van Mitterrand, tot wiens inner circle hij behoorde, had hij de naam een fixer te zijn voor delicate kwesties. Boze tongen fluisteren dat hij als minister van Begroting bijvoorbeeld niet aarzelde om de fiscus op politieke tegenstanders af te sturen.

Charasse was het ook die als eminent grondwetspecialist een uitweg voor Mitterrand vond tijdens de eerste grote crisis van diens presidentschap in 1984 toen overijverige laïcistische socialisten het vrij onderwijs in het gemeenschapsonderwijs wilden integreren. Mitterrand moest onder massaal protest bakzeil halen, maar Charasse zorgde ervoor dat hij dat kon doen zonder al te veel gezichtsverlies te leiden.

‘Ze is lomp en vals.’

Charasse nam ook geen blad voor de mond. Toen Ségolène Royal in 2007 kandidaat werd om het bij de presidentsverkiezingen tegen Nicolas Sarkozy op te nemen, ging hij wild te keer tegen ‘dat dom wijf’. ‘Elle est bête, mais vicieuse’ (‘lomp, maar vals’), zei hij mij tijdens een lunch niet lang voor de stembusslag dat jaar. Charasse, de eeuwige vertrouweling van Mitterrand, die hij na diens dood tegen alle aanvallen zou blijven verdedigen, liet duidelijk verstaan, dat hij, de Franse stamboomsocialist, voor Sarkozy ging stemmen. Niet veel later zou hij zijn Parti socialiste met veel lawaai verlaten en door Sarkozy in het Grondwettelijk Hof, de ‘Conseil Constitutionnel’ benoemd worden.

Met Jean Daniel verliest Frankrijk een groot journalist die zijn stempel op de geschiedenis van de Franse pers heeft gedrukt. Schrijven kon hij. Lachen bij mijn weten niet. Met Charasse verliest Frankrijk een raspoliticus die zijn handen vuil durfde maken, wanneer hij dacht dat dit nodig was. Charasse hield ook van het leven, at en dronk graag en had in de Senaat, ondanks het rookverbod, altijd een dikke sigaar in de mond. Als jonge minister vroeg hij aan Mitterrand toestemming om ’s nachts vriendinnen te mogen ontvangen op zijn kantoortje in het Elysée-paleis. Het was moeilijk er niet door gecharmeerd te raken.

Michel Charasse

Twee gezichten van de Franse linkerzijde